Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.2009, Blaðsíða 8

Eftir Ásgeir H
Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Þ
að er ekki sama Jón og nób-
elsverðlaunahafinn Jón í íslenskri
bókmenntaumræðu. Því að ef Jón
nóbelsverðlaunahafi er útlenskur
þá verða líklega töluvert færri
dálksentimetrar sem fara undir
bókina hans en bók nafna hans. Þýddar bæk-
ur hafa ekki enn komið við sögu Íslensku bók-
menntaverðlaunanna og því var það heilmikil
lyftistöng þegar Bandalag þýðenda og túlka
tók sig til og stofnaði sérstök þýðing-
arverðlaun fyrir nokkrum árum, en þau voru
nú veitt í fimmta sinn.
Í þetta sinn voru kennarar í spænsku, rit-
höfundur og forleggjari meðal tilnefndra, en
aðeins einn tilnefndra hefur þýðingarnar að
aðalstarfi. Það er Árni Óskarsson, sem er einn
fárra Íslendinga sem hafa þýðingar fag-
urbókmennta að aðalstarfi. „En ég er ekki að
þýða neinar fagurbókmenntir núna og hef
ekki verið að gera það frá áramótum. Eftir
bankahrunið varð allt í einu svo dýrt að kaupa
réttinn á þýðingum og það virðist vera mikill
samdráttur í þessu, hversu lengi sem það end-
ist,“ segir Árni og bætir við: „Nú er ég bara
að þýða fyrir Seðlabankann og álíka aðila.“
Forleggjarinn í hópnum, Guðrún Vilmund-
ardóttir hjá Bjarti, er hins vegar öllu bjart-
sýnni. „Við gefum út færri þýddar bækur
núna í vor en á sama tíma í fyrra. En fólk
virðist enn vera að kaupa sér bækur og á
meðan svo er getum við gefið þær áfram út af
fullum krafti. Rétturinn hefur náttúrlega rok-
ið upp en það er þó ekki dýrasti liðurinn. Þýð-
ingin sjálf er dýrust, svo kemur prentunin og
loks rétturinn. Einhverjir sem við höfum verið
að kaupa réttinn af hafa sýnt skilning á
ástandinu og svo miðast réttindagreiðslur líka
oft að einhverju leyti við verðlagninguna hjá
okkur,“ segir Guðrún og segir að auðvitað bíti
kreppan eitthvað. „En ég held – 7-9-13 – að
hún bitni miklu verr á ýmsu öðru en bókaút-
gáfunni, þannig að maður vill ekki barma sér.
Þýðingar á miklum stórvirkjum eru mjög erf-
iðar í vöfum fyrir útgefendur því þýðingin er
svo dýr. Samt eru slík verk gefin út jafnt og
þétt, það er starfandi þýðingarsjóður sem
gerir slíkt kleift.“ Guðrún segir þau vissulega
hafa besta yfirsýn yfir þau málsvæði sem
mörgum Íslendingum eru töm, svo sem Norð-
urlöndin og ensku, frönsku, spænsku og
þýsku málsvæðin. „En maður reynir að hafa
öngla úti til fjarlægari svæða og kynna þannig
hluti fyrir íslenskum lesendum sem þeir
myndu ekki reka augun í ella.“
En hvað vantar í íslensku þýðingaflóruna?
Þeir Sölvi Björn og Óskar nefna báðir Dante
sérstaklega og Erla Erlendsdóttir segir
markaðinn kannski hafa skapað ákveðna fá-
breytni hvað varðar val á verkum til útgáfu.
„Hvað varðar bókmenntir frá hinum
spænskumælandi heimi, sem telur yfir 20
þjóðir, þá virðast oft sömu höfundar verða
fyrir valinu og fyrir vikið gleymast margir
glimrandi góðir höfundar. Það má kannski
segja að markaðhugsunin hafi ráðið of miklu
um bókaútgáfu á Íslandi síðustu árin eða jafn-
vel áratuginn.“
Bókmenntaþýðingar gætu líka vel verið leið
út úr erfiðri stöðu. Gefum Sölva Birni loka-
orðin: „Fyrir utan það eitt hvað bókmennta-
þýðingar auðga menningu okkar eru þær
býsna lúmskur vettvangur til að virkja og við-
halda samskiptum við aðrar þjóðir. Ég myndi
aldrei líta á þetta sem lúxusvöru. Bókmenntir
eru lífæð milli landa og við megum ekki
gleyma því. Það voru ekki bókmenntirnar sem
komu okkur í þessa stöðu sem við erum í í dag
en ég myndi veðja á þær frekar en margt ann-
að þegar kemur að því að halda í okkur lífinu.“
Lýsari og gyllir
Árni Óskarsson: Nafn mitt er rauður
e. Orhan Pamuk
Árni Óskarsson er ötull þýðandi og hefur þýtt
verk höfunda á borð við Salman Rushdie, Ian
McEwan og DBC Pierre. „Ég var búinn að
vinna á Máli og menningu í ein tíu ár og á
meðan ég var þar þýddi ég eitthvað. En svo
ákvað ég að hætta þar og fara að vinna sjálf-
stætt og síðan hefur þetta bara þróast,“ segir
Árni sem aðallega hefur þýtt fagurbók-
menntir en einnig rit í jafn ólíkum fögum og
hagfræði, sagnfræði og mannfræði.
Nafn mitt er rauður er fyrsta bók tyrk-
neska nóbelsverðlaunahöfundarins Pamuks
sem kemur út á íslensku og snaraði Árni
henni af ensku. En er öðruvísi að þýða ekki úr
frummálinu? „Ekki í meginatriðum. Maður er
sér meðvitandi um það að þetta sé þýðing en
maður hefur ekkert annað að styðjast við.
Þannig að maður veit ekkert hvað dettur út,
hvaða blæbrigði hverfa á leiðinni, sem gerist
alltaf – um leið og önnur verða til. En mér
skilst að þessar bækur Pamuks hafi verið
þýddar úr ensku á hin Norðurlandamálin,
hann fer yfir ensku þýðingarnar sjálfur og
það er ákveðin trygging fyrir því að þær þýð-
ingar séu almennilega gerðar.“
En hvernig var glíman við þessa sögu frá
Tyrklandi sextándu aldar? „Hún var mjög
skemmtileg og maður þurfti að setja sig svo-
lítið inn í annan sögulegan veruleika og fram-
andi aðstæður. Það er mikið talað um myndir
í bókinni og það var stundum dálítið snúið að
glíma við. Til dæmis er mikið fjallað um hesta-
teikningar og hestamyndir. Nú er ég ekki
hestamaður og þurfti að leita til hestamanna
og spyrja hvað þessi og hinn líkamshlutinn
Lífæð milli landa
Hjörleifur Sveinbjörns-
son hlaut íslensku þýð-
ingarverðlaunin síðast-
liðinn fimmtudag. Hér er
rætt við Hjörleif og aðra
sem tilnefndir voru og
vöngum velt yfir stöðu
þýðinga í íslensku bók-
menntalífi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2009
8 LesbókBÓKMENNTIR