Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.2009, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 2009 Lesbók 9
Gæði verkanna yfir peninga hafin
Helgi Þorgils Friðjónsson myndlistarmaður hefur í áranna rás komið sér upp persónulegu safni
myndverka eftir innlenda og erlenda listamenn. Hann segir hér frá einkennum og eðli safnsins.
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
É
g hef alltaf haft safnaraeðli í mér. Ég safnaði drasli sem
strákur og setti upp á vegg, samblandi af skeljum og öðru
dóti. Þessi árátta er ennþá í mér, ég á draslkassa hér og
þar á vinnustofunni,“ segir Helgi Þorgils Friðjónsson
myndlistarmaður. Hann hefur gegnum árin komið sér upp mynd-
arlegu og afar persónulegu safni myndverka eftir aðra listamenn.
„Þegar ég var kominn af alvöru út í myndlistina og farinn að
kynnast listamönnum hér heima og erlendis fór ég að safna verk-
um,“ segir Helgi. „Ég skil ekki alveg þessa ástríðu, en það jafnast
þó ekkert á við að hafa frumverkin sjálf fyrir augunum. Þá fær
maður safann úr verkinu.
Ég hef safnað verkum eftir fólk á mínum aldri og yngra, og
einnig af ástríðu einhverju til hliðar við það, eins og verkum eftir
eldri listamenn.“ Þar á meðal eru myndverk eftir Jóhannes Kjar-
val, Karl Kvaran og Eyborgu Guðmundsdóttur.
Hluta af safni Helga má sjá á heimili þeirra Margrétar Lísu
Steingrímsdóttur en þar hafa þau starfrækt Ganginn, rómaðan
sýningarstað, í á þriðja áratug.
„Gangurinn er að hluta til tengdur þessari söfnun því mörg
verkanna eru eftir fólk sem hefur sýnt í honum. Ég hef safnað
listamönnum til að koma hingað og eftir standa þessi verk eins og
vörður frá ferð þeirra,“ segir Helgi og bætir við að hann eigi
ekki verk eftir alla sem hafa sýnt í Ganginum en marga þó. Mik-
ið er um að Helgi skiptist á verkum við aðra myndlistarmenn.
Það gerir söfnun myndlistarmannsins ólíka söfnun þess sem
greiðir fyrir verkin.
„Ég er mjög ánægður með það sem ég hef eignast, mér finnst
þetta litla safn mitt vera stórt á einhvern hátt,“ segir hann.
„Þetta eru oft verk sem auka rýmið á einhvern hátt. Eru ekki
alltaf útblásin en hafa hlýlega nærveru. Ætli ég eigi ekki fleiri
verk eftir útlendinga, en marga þeirra met ég afar mikils sem
listamenn.“
Stór hluti safns Helga er ekki innrammaður eða tilbúinn til
sýningar en hann breytir reglulega um upphengingu heima hjá
sér, í þeim rýmum íbúðarinnar sem Gangurinn nær ekki til. „Svo
er ég alltaf með jólasýningu úr safninu í Ganginum, til að hafa
friðsæl jól. Sýningarnar eru nefnilega misfriðsamar,“ segir hann
og brosir. „Svo hengi ég líka upp verk í húsinu okkar í Dölunum;
þar setti ég síðast upp litla sýningu á einum vegg sem varð laus
þegar ég flutti í nýju vinnustofuna. Mér finnst ánægjulegt að sitja
þar og glápa á þá sýningu, sem samanstendur af mörgum verk-
um.“
Helgi segir notalegt að vakna ætíð til nýs dags með listaverk
allt í kringum sig. „Það er mjög þægilegt að láta rifa í augun með
þessi verk í svefnherberginu. Myndlist er starf mitt og áhugamál.
Ég er eiginlega aldrei með myndir eftir mig heima þannig að
þetta er ákveðin hvíld frá vinnustofunni. Eitt er allavega öruggt,
söfnun sem þessi kemur peningum ekkert við; ég tapa frekar
peningum á þessu en hitt. Margir safnarar eru alltaf að tala um
hvað verk kosta, mér finnst ekkert varið í að hugsa um pen-
ingahliðina þótt ég viti að í safninu eru verk sem eru einhvers
virði. Gæði verkanna eru yfir peningana hafin!“
Standa ákveðin verk nær hjarta Helga en önnur?
„Nei, en mér þykir vænt um að eiga frekar góð verk eftir
marga sem ég hef sýnt með. Ég held ég eigi góð verk eftir þá all-
flesta enda hef ég verið á vinnustofum þeirra og getað valið úr.
Það eru ekki alltaf stór verk en þeir sem þekkja vel til vita að lítil
verk eru ekki alltaf verstu verkin,“ segir hann og brosir. „Ég á til
að mynda mjög góða mynd eftir ítalska listamanninn Salvo. Þeg-
ar fréttist að ég ætti hana höfðu nokkrir ítalskir safnarar sam-
band og vildu kaupa hana. Ég hefði getað grætt á því – en þetta
er eitt verkið sem ég sé þegar ég vakna þessa dagana.“
Ég skil ekki alveg þessa ástríðu,
en það jafnast þó ekkert á við að
hafa frumverkin fyrir augunum. Þá
fær maður safann úr verkinu.
SAFNARINN
K
ötturinn Kasper mjálmar kveðju sína í
stofu á Skólavörðustígnum og þar sitja
með okkur þau Aðalsteinn Ásberg Sig-
urðsson og Lise Sinclair, tónlist-
armenn og ljóðskáld. En skáldið sem var upp-
haflegt tilefni komunnar er hvergi sjáanlegt,
hann var enn í Litháen þegar viðtalið var tekið.
„Ég kynntist Aðalsteini Ásberg síðasta sumar
í Crear á Skotlandi,“ segir Gintaras Grajaus-
kas mér nokkrum dögum fyrr, þar sem hann er
staddur í Litháen og ég á Íslandi. „Þar tókum
við þátt í alþjóðlegu verkefni sem ljóðskáld sem
einnig starfa sem tónlistarmenn og þýðendur
tóku þátt í. Við vorum frá Skotlandi, Íslandi og
Litháen og unnum saman efni sem við fluttum
meðal annars á bókmenntahátíðinni í Edinborg
og munum gera það sama í Reykjavík og von-
andi seinna meir í Vilnius. Sveitina köllum við
Berserkina [sem hljómar keimlíkt á öllum mál-
unum, berserkas á lithásku og berserks á
ensku] og við stefnum á að taka líka upp efni og
vinna áfram saman, enda samstarfið mjög
gott,“ en auk áðurnefndra þremenninga eru
Ástvaldur Traustason og Jerry Cambridge
[sem því miður komst ekki til Reykjavíkur]
einnig í sveitinni.
Krosseignatengsl listamanna
Nokkrum dögum seinna enduróma Aðalsteinn
Ásberg og Lisa orð hans og Aðalsteinn bætir
við: „Okkur var stefnt á þetta litla menningar-
setur á vesturströnd Skotlands, þetta er frá-
bær staður, gamall sveitabær sem hafði verið
kominn í eyði en hann var byggður upp að nýju
og þarna er flottur tónleikasalur með tveimur
flyglum og gistiaðstaða. Þarna vorum við fimm
saman og höfðum eina viku til að vinna saman.
Ég held það hafi orðið til ein níu lög við texta
og þetta eru tómar krosstengingar. Ég þýddi
ljóð eftir skoska skáldið sem var með okkur,
munnhörpuleikarann Jerry Cambridge, og bjó
til lag við íslensku þýðinguna. Síðan hjálp-
uðumst við alltaf að við að gera lögin tilbúin
fyrir flutning. Ástvaldur bjó til lag við enska
þýðingu á ljóði eftir mig og fékk Lisu til að
syngja. Svo urðu til blúsar til að nota við ljóð
Gintaras Grajauskas, hann er bassaleikari.
Þetta var ótrúlega fjölbreytt og fór fram úr
björtustu vonum.“ Verkefnið er á vegum sam-
takanna Rithöfundar án landamæra – Literat-
ure Across Frontiers og hafa Sigurður Páls-
son, Sigurbjörg Þrastardóttir og Þórunn Erlu-
Valdimarsdóttir öll tekið þátt í starfi samtak-
anna áður.
Spjallið fer ýmist fram á íslensku og ensku –
við Aðalsteinn skiptum reglulega – en lithásk-
an er þó fjarri. „Ég hefði aldrei farið að þýða
þetta ef ég hefði ekki aðgang að Gintaras. Ég
var að nota enskar og sænskar þýðingar, jafn-
vel þýskar, en hann átti oft fleiri en eina þýð-
ingu á ensku og svo fékk ég beina, hráa, þýð-
ingu frá Gintaras fyrir sum ljóðin. En það
mikilvægasta var að hitta hann, heyra hvernig
hann les ljóðin og skilja betur ryþmann á bak
við.“ Aðalsteinn býr líka svo vel að eiga lithásk-
enska vasaorðabók sem hann keypti af rælni í
Vilnius fyrir nokkrum árum. „Ég notaði hana
ekki nema þrisvar eða fjórum sinnum, bara til
að fullvissa mig um að ég væri á réttri leið.“
Bókin sem um ræðir, Beinhvít ljóð, er safn-
bók ljóða Grajauskas og er tekin úr fjórum
ljóðabókum. Sú elsta er Ljóðaskrá og sú nýj-
asta Ljóð af eigin skinni, en það eru þó bæk-
urnar tvær á milli sem eru langfyrirferðar-
mestar, Beinflautan og Saga nýjustu tíma:
Kennslubók fyrir byrjendur. Elsta ljóðið er
giska sérkennilegt náttúruljóð og seinna meir
fara netljóð að vera áberandi og Aðalsteinn
samsinnir því að það stemmi ágætlega við þró-
un ljóðagerðar hans. Gintaras tók þátt í að
velja titil ljóðasafnsins, en Aðalsteinn bar
nokkra mögulega titla undir hann.
Litháskt blús-rapp
„Samstarfið og vináttan hefur veitt okkur
ákveðið frelsi að leika okkur með texta hvort
annars,“ segir Lisa. Og hvernig tónlist eru þau
að fara að flytja? „Lise hefur verið að vinna í
rokkskotinni þjóðlagatónlist og ég hef verið að
vinna með vísnatónlist. Ástvaldur kemur svo
inn með klassík og djass og Gintaras með blús-
inn,“ segir Aðalsteinn og Lisa skýtur inn í að
niðurstaðan verði bræðingur, „fusion rather
than confusion“. Stundum borgar sig ekki að
reyna að þýða.
En hver er munurinn á skáldskap Gintaras og
tónlist hans? „Hann myndi sjálfur segja að það
væri mikill munur, en við sáum hann flytja ljóðin
sín, hann var ekki beint að syngja þau,“ segja
þau og Lisa kallar þetta „litháskt blús-rapp“. Þá
er rétt að rifja upp hvað Gintaras sjálfur hafði
um málið að segja. „Tónlistin hefur alltaf verið
við hlið bókmenntanna í lífi mínu. Ég held hún
hjálpi mér mikið sem skáldi, tónlistin er góð leið
til þess að læra að finna rétta formið, finna takt-
inn. En ég skrifa bara og hef aldrei kallað sjálf-
an mig bara rithöfund eða bara tónlistarmann.
Ef ég þyrfti að velja aðeins eitt þá myndi ég
velja það að lifa.“ Enda koma áhrifin alls staðar
að. „Það er langur listi, frá bókmenntum til kvik-
mynda, frá tónlist til hversdagsins. Nafnalistinn
yrði jafnvel lengri, allt frá járnsmiðnum afa mín-
um til Czeslaw Milosz.“
Flytjum okkur aftur í tíma í þessu marg-
radda samtali, sem nú er að ljúka í stofunni á
Skólavörðustígnum, en ég spyr hvort Kasper
hafi einhverju við þetta að bæta. Hann mjálm-
ar fáeinar vel valdar setningar um litháska nú-
tímaljóðlist og Aðalsteinn segir: „Ég skil hann
ekki, en ég er viss um að þeir Gintaras geta tal-
að saman, þeir hafa sama húmor.“ Tónleikarn-
ir voru svo viðeigandi lokapunktur á síðasta
upplestrarkvöldi hátíðarinnar, list sem lætur
hvorki landamæri né mæri listanna hindra
sköpunina.
Í einlægni
værum við reglulega einlæg
töluðum við ekki svona mikið um einlægni
í raun og veru töluðum við minna
eða værum alveg þögul
værum við reglulega einlæg
segðum við „mínar óeinlægustu samúðar-
kveðjur“
eða „með óeinlægri virðingu“.
„yðar óeinlægur –
Gintaras“
í heildina töluðum við miklu minna
værum gagnorðari
við héldum ekki áfram að spyrja: hvernig hef-
urðu það, hvernig gengur
við kæmum okkur að efninu, hvernig er að
deyja
og við myndum svara í einlægni: ágætt, takk
asgeirhi@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Skáldbræður „[...]það mikilvægasta var að hitta hann, heyra hvernig hann les ljóðin og skilja betur ryþmann á bak við“, segir Aðlsteinn um Gintaras Grajauskas.
Köttur og fjarlægt ljóðskáld
Ef ég þyrfti að velja
aðeins eitt þá myndi
ég velja það að lifa,
segir Gintaras.