Morgunblaðið - 12.06.2009, Blaðsíða 20

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 2009
DEILAN um þjóð-
areign á fiskistofnum er
aftur í hámæli. En
hvers vegna þjóð-
areign? Spurt var um
árið, hvort virkilega
þyrfti sérstaka gjald-
töku til að koma til al-
mennings ábata af at-
vinnuframförum, t.d.
bættri tækni eða hag-
felldri sóknarstýringu.
Svarið er nei, ef allir
geta hermt eftir og keppt, en já ef
framfarirnar eru takmarkaðar, háðar
einkarétti og breyta ekki verð-
hlutföllum. Einkavæðing fiskistofna
er af seinna taginu. Ef ekkert er gert
fer allur ábati til kvótahafanna, líka
það sem áður rann til þjóðarinnar.
Til lengri tíma er því ókeypis kvóta-
afhending álíka hagstæð fyrir íslensk-
an almenning og að hella rottueitri of-
an í Selvogsbanka og Halamið.
Æðastíflur einkakvótans
Hvers vegna?
i) Flest rekstrarskilyrði sjávar-
útvegs eru ákveðin á heimsmarkaði
nema laun og kvótaverð. Svo er um
verð á afurðum, olíu, skipum og vexti
fjárfestingarlána.
ii) Í landinu er útflutnings- og sam-
keppnisstarfsemi óháð auðlindum
sem getur þanist út með verk-
smiðjum, hótelum og mannskap ef
hagkvæmt er.
iii) Gerum að auki ráð fyrir að hægt
sé að stækka og minnka framleiðslu-
uppskriftir í föstum hlutföllum í vöru-
framleiðslu og sjósókn. Þessi tækni-
lega forsenda er innbyggð í flest
þjóðhagslíkön, m.a. hérlend, og þýðir
að hægt er að fjölfalda fyrirtæki, –
herma eftir, – ef ekki skortir aðföng
og fólk.
Að þessu gefnu ráða erlent verð og
vextir og tæknin í stækkanlegu grein-
unum launum og verði á innlendri
vöru og þar með kaupmætti. Þetta
þýðir að ef skipt er úr frjálsum, óhag-
kvæmum veiðum í takmarkaðan
einkakvóta dregst flotinn saman,
vinnuafl flyst yfir í aðrar atvinnu-
greinar en kaupmáttur launa hækkar
ekki. Útgerð getur blómstrað án þess
almenningur njóti neins
en missi með tímanum
þann arð sem hann áður
naut. Kaupmátturinn
verður nefnilega eins og
engin auðlind væri.
Fræg vitni
Ég skrifaði um þetta
fyrir tíu árum, en ekki
þarf að hafa fyrir því
mín orð: Gary Becker,
Nóbelshafi og frjáls-
hyggjufrömuður, sagði í
viðtali við Morgunblaðið
5. okt. 1995: „Mér sýnist að í núver-
andi kerfi ykkar fái þeir tekjurnar
sem hafa verið svo heppnir að fá
veiðikvóta. Þetta skiptir miklu máli
vegna ákvæðisins um að auðlindin sé
sameign þjóðarinnar. Útgerðir sem
uppfylltu þau skilyrði er sett voru,
þ.e. um veiðireynslu 1981–1983, fá af-
hent verðmæti. Þetta held ég að sé
helsti gallinn við kerfið sé það borið
saman við mínar hugmyndir. Ég legg
til að öll þjóðin fái tekjurnar. Í ís-
lenska kerfinu fá útgerðirnar tekj-
urnar, að nokkru leyti með geðþótta-
ákvörðunum.“
Í 16. kafla í bókinni „Post socialist
political economy“ frá 1997 fjallar
annar Nóbelshafi og frjálshyggju-
frömuður, James Buchanan, um veið-
ar í skógi með sérlega gjöfult dal-
verpi. Við frjálsar veiðar er ofveiði í
dalverpinu unz það skilar engu meir
en aðrir skógarhlutar. Buchanan
skrifar m.a. (í þýðingu): „Einkavæð-
ing [innskot: á dalverpinu] eykur að
sjálfsögðu verðmæti heildarfram-
leiðslu … Sá sem eignast auðlindina
hlýtur allt verðmætið sem bætist við
vegna hagkvæmrar nýtingar á hinni
takmörkuðu auðlind. Enginn annar
einstaklingur í hagkerfinu hagnast,
hver svo sem staða hans er sem fram-
leiðandi eða neytandi. En það er líka
vert að taka eftir að hinir kvótalausu
tapa engu ef undan er skilinn aðlög-
unarkostnaður til skamms tíma.“
Í þriðja lagi sagði nóbelshafinn Jo-
seph Stiglitz, sem m.a. var aðal-
hagfræðingur Heimsbankans í viðtali
á Stöð 2 í júlí 2002: „Kerfið þjónar
einungis litlum hluta þjóðarinnar,
þessum sem fá veiðiheimildirnar.“
Loks má nefna Martin Weitzman,
Harvardprófessor og sérfræðing m.a.
í samnýttum auðlindum og hlýnun
jarðar. Hann var ráðgjafi Auðlinda-
nefndar sem stofnuð var fyrir kosn-
ingarnar 1999. Hann fjallaði um málið
í óbirtri skýrslu sinni. Þar segir m.a.
(í þýðingu): „Spurning: Hvernig er
viðbúið [innskot: ef kvóti rennur til
útgerða] að rauntekjur þeirra breyt-
ist (eða ekki) sem ekki fá kvóta? Svar:
Ekki er að búast við neinum áhrifum
á rauntekjur kvótalausra. Grunn-
skýringin er að í litlu, opnu hagkerfi
eins og því íslenska er líklegt að
tekjur fari fyrst og fremst eftir al-
þjóðlegri samkeppni í framleiðslu
vara sem verslað er með alþjóðlega,
meira og minna óháð rentunni af
fiskistofnum …“
Ummæli Buchanans og Weitzmans
eru skýr, og í ljósi þeirra eru Stiglitz
og Becker auðskildir. Það virðist al-
kunna hjá fremstu hagfræðingum
heims að það sé hreint ekki sjálfsagt
að ábatinn af ókeypis einkavæðingu
takmarkaðra auðlinda komist til al-
mennings. Stjórnmálaforingjum síð-
ustu 25 ára tókst að horfa fram hjá
því með yfirgengilegri glópsku frem-
ur en eindregnum brotavilja.
Fullframinn?
Því er ósvarað hér hvort skaðinn af
útdeilingu og veðsetningaheimildum
er orðinn slíkur að ekki verði aftur
snúið án þess að grafa þjóðina enn
dýpra í skuldaholuna. Það er þó vafa-
laust hægt með nægri aðgát. Í versta
falli ættu núlifandi Íslendingar að geta
tryggt barnabörnum sínum þessa auð-
lind og stuðlað með því að þau verði
líka Íslendingar. Ef ekki, hefur þjóðin
verið svipt þeirri gersemi sem Hannes
Hafstein hætti sjálfum sér og öðrum
til að ná undir hana.
Kvóti ljóti
Eftir Markús Möller » Til lengri tíma er
ókeypis kvótaaf-
hending álíka hagstæð
fyrir íslenskan almenn-
ing og að hella rottueitri
ofan í Selvogsbanka og
Halamið.
Markús Möller
Höfundur er hagfræðingur.
GUNNAR Birgisson, bæjarstjóri
í Kópavogi, tjáir sig í Morgunblaðinu
í gær um skýrslu Deloitte hf. um við-
skipti Frjálsrar miðlunar ehf. við
Kópavogsbæ, en fyrirtækið er í eigu
dóttur bæjarstjóra. Þar kýs Gunnar
að skjóta sendiboðann (Deloitte)
fremur en játa sök í málinu, hann
kastar rýrð á skýrsluhöfunda og
reynir þannig að draga úr trúverð-
ugleika skýrslunnar. Málsvörn bæj-
arstjóra snýst um það hvort lög hafi
hugsanlega verið brotin í viðskiptum
bæjarins og Frjálsrar miðlunar. Í
skýrslu Deloitte eru taldar líkur á
því að lög um opinber innkaup hafi
verið brotin þar sem ekki var leitað
tilboða vegna viðskiptanna við
Frjálsa miðlun og engir verksamn-
ingar liggja fyrir. Deloitte hefur sent
frá sér viðauka við skýrsluna þar
sem þeir skýra mál sitt frekar og
standa við hvert orð. Sama hverjar
hártoganir bæjarstjóra eru, þá ligg-
ur fyrir í ýtarlegri viðaukaskýrslu
endurskoðendanna að lög hafa lík-
lega verið brotin hvernig sem á mál-
ið er litið. Bæjarstjóri kýs fremur að
eyða tímanum í orðaskak er varðar
lagagreinar og reglugerðir en þær
staðreyndir sem liggja fyrir í málinu.
Fyrirtækið Frjáls miðlun fékk greitt
vegna vinnu fyrir Kópavogsbæ nær
mánaðarlega í tæp 9 ár, þvert á inn-
kaupareglur bæjarins þar sem segir
að óheimilt sé að dreifa greiðslum
fyrir einstaka verk. Þessi verk fékk
fyrirtækið nær öll án útboða eða
verðkannana. Eftirá-söguskýringar
um annað hafa enga þýðingu því
Kópavogsbær er opinbert fyrirtæki
og ber því að vanda til verka, skrá
niður tilboð um leið og þau berast til
að tryggja gegnsæi í stjórnsýslu.
Fyrirtækið Frjáls miðlun hefur
fengið greitt fyrir óunnin og/eða
hálfkláruð verk og skýrar vísbend-
ingar um að fyrirtækið hafi fengið
greitt oftar en einu sinni fyrir sama
verk. Í endurskoðunarskýrslu Delo-
itte er bent á að fjöldi reikninga er
rangt bókaður og jafnvel sama verk-
ið bókfært á þrjá mismunandi bók-
haldslykla sama daginn. Á það er
einnig bent að fjöldi slíkra reikninga
útiloki að um mistök sé að ræða.
Hvort sem hér er um að ræða lög-
brot eða ekki er þetta klárlega spill-
ing í opinberri stjórnsýslu. Slíkt á
ekki að umbera og gildir þá einu
hvort lög eru brotin eða ekki. Kjörn-
ir fulltrúar verða að sætta sig við að
verk þeirra og orð séu stöðugt undir
smásjánni. Það á að gera skýrar
kröfur um siðferði og vönduð vinnu-
brögð. Skýrsla Deloitte og umfjöllun
fjölmiðla um málið undanfarnar vik-
ur hefur sýnt svo enginn vafi leikur á
að fyrirtækið Frjáls miðlun hefur
notið óeðlilegrar fyrirgreiðslu hjá
Kópavogsbæ og notið þannig tengsla
sinna við bæjarstjóra Kópavogs.
Eini kostur bæjarstjóra í stöðunni er
að segja af sér. Með tilraun sinni til
að skjóta sendiboðann reynir hann
að drepa málinu á dreif og færa at-
hyglina frá kjarna málsins.
Hvar á að draga mörkin?
Eftir Guðríði Arnardóttur,
Hafstein Karlsson og
Ólaf Þór Gunnarsson
Ólafur Þór
Gunnarsson
Höfundar sitja í bæjarráði
Kópavogs.
Hafsteinn
Karlsson
Guðríður
Arnardóttir
» Vísbendingar um
spillingu í opinberri
stjórnsýslu á ekki að
umbera og gildir
þá einu hvort lög eru
brotin eða ekki.
– meira fyrir áskrifendur
Kraftar
Norðurlands
Fáðu þér áskrift á
mbl.is/askrift
Fólkið og fyrirtækin skoðuð og
dregin upp mynd af möguleikum
og framtíð þessa landshluta
í veglegu sérblaði 25. júní
Nánari upplýsingar veitir
Sigríður Hvönn Karlsdóttir í síma 569-1134/
692-1010 eða sigridurh@mbl.is
Tekið er við auglýsingapöntunum til kl. 16.00
mánudaginn 22. júní.
Viðskiptablað
Morgunblaðsins tekur
púlsinn á atvinnulífi
Norðurlands
Meðal efnis verður :
• Menntun og rannsóknir
• Hönnun, handverk og saga
• Matur, drykkur og menning
• Landbúnaður, ferðaþjónusta, náttúra og haf
• Framleiðsla, nýsköpun og norðlenskt hugvit