Morgunblaðið - 21.02.2011, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. FEBRÚAR 2011
Í beinni Enginn fjölmiðill lét sig vanta á Bessastaði í gær þegar forseti Íslands tilkynnti ákvörðun sína.
Golli
Allnokkur frétta-
flutningur hefur verið
í útvarpi og blöðum
um stöðu aldraðra á
vist- og hjúkr-
unarheimilum.
Þessar umræður
hófust þá heim-
ilismaður á Hrafnistu
í Hafnarfirði vakti at-
hygli fjölmiðla á því
að hún hefði sent ráð-
herrum bréf vegna
óánægju sinnar um að halda eftir
af nærri 400 þús kr. mánaðarlíf-
eyri aðeins 65 þús. krónum. Hin
umræðan snérist svo um hve oft
heimilisfólk Hrafnistu í Reykjavík
væri baðað, og óhæft ef slíkt gerð-
ist aðeins einu sinni í viku. Látið
var að því liggja að á milli viku-
legra baðferða væri ekkert hrein-
læti ástundað ef heimilismenn
þyrftu á aðstoð að halda.
Starfsfólk Hrafnistuheimilanna
leggur metnað sinn í að aðstoða
heimilismenn með dagleg þrif svo
oft sem þurfa þykir eða ástæða er
auk þess venjubundna við upphaf
og lok hvers dags. Við Hrafnist-
urnar í Reykjavík og Hafnarfirði
eru sundlaugar og sem betur fer
færni margra heimilismanna þann-
ig að þeir komast í sund flesta
morgna hina virku daga og öðrum
hreyfihömluðum í sérstökum lyftu-
búnaði a.m.k. einu sinni í viku. Og
vonandi verður sundlaugin við
Hrafnistu í Kópavogi sem staðsett
er í þjónustumiðstöð við Boðaþing
áföst við Hjúkrunarheimili DAS
opnuð fljótlega.
Breytt fyrir einn milljarð
Á undanförnum árum hefur
markvisst verið unnið að breyt-
ingum innandyra á Hrafnistu í
Reykjavík þar sem tvö eins manns
herbergi eru gerð að einu og verð-
ur þá 27 fm² með WC og sturtu.
Um 75% húsnæði Hrafnistu hefur
verið breytt og verður reynt að
ljúka þessu verki á næstu árum fá-
ist til þess fjármagn. Að því verki
loknu þarf að hefjast handa við
breytingar innandyra á Hrafnistu í
Hafnarfirði. Starfsemi Hrafnistu-
heimilanna hófst í Reykjavík 1957
og í Hafnarfirði 1977 og þóttu
framúrstefnuheimili síns tíma.
Nýtt 40 rýma hjúkrunarheimili
við Boðaþing, sem rekið er á veg-
um Hrafnistu en byggt í samstarfi
ríkis og Kópavogsbæjar, tók til
starfa í mars 2010. Þar þykir að-
búnaður fyrir heimilismenn með
því besta sem þekkist á Norð-
urlöndum.
Takmarkaðar upplýsingar
um daggjöld
Daggjöld til hjúkrunarheimila
byggjast á einhliða ákvörðun
stjórnvalda og þekkjast slík við-
skipti hvergi á byggðu bóli. Þá
leitað er uppl. um grundvöll dag-
gjalda fæst einfalt svar 60% dag-
gjalda byggjast á RAI mati þ.e.
hversu mikla ummönnun heim-
ilismaður þarf. 40% eru óskil-
greind. Rekstrarumhverfi hjúkr-
unarheimila er óviðunandi þegar
ekki liggur ljóst fyrir hvaða þjón-
ustu er greitt fyrir. Eitt af hlut-
verkum sjúkratrygginga Íslands er
að gera þjónustusamninga við
hjúkrunarheimilin og skyldi svo
verða um áramót 2010/2011. Mikl-
ar vonir voru bundnar við gagn-
kvæma samninga þar að lútandi og
að mál færu að komast á hreint en
nú hefur þessum málum verið
skotið á frest í a.m.k. næstu þrjú
árin.
Á sl. þremur árum hafa einhliða
af ríkisins hálfu daggjöld til hjúkr-
unarheimila verið lækkuð og af 46
hjúkrunarheimilum á
landinu hefur 21
heimili fengið kröfu
ríkisvaldsins um að
fækka um 76 heim-
ilismenn.
Ekki batnar
rekstrargrunnur
hjúkrunarheimila í
ljósi þess sem hér
hefur verið getið
hvað þá með þá stað-
reynd að um og yfir
80% daggjaldatekna
fara í launakostnað.
Hvers vegna vilja stjórnendur
Hrafnistu þjónustusamning?
Í reglugerð 422/1992 kemur
fram hvaða þjónustu öldr-
unarstofnanir skulu veita.
a. Almenna læknis- og sér-
fræðihjálp.
b. Lyf.
c. Rannsóknir og röntgen-
greining.
d. Endurhæfing t.d. sjúkraþjálf-
un.
e. Hjálpartæki, þó ekki gler-
augu, heyrnartæki eða hjólastólar.
f. Sjúkraflutningur.
Öldrunarstofnun er ekki skylt að
kosta persónlega muni og auka-
þjónustu svo sem fatnað, fata-
hreinsun, snyrtivörur, hársnyrt-
ingu og fótsnyrtingu.
Svo mörg voru þau orð.
Hrafinsta veitir þjónustu langt
umfram það sem hér er talið upp í
reglugerð enda segir það sig sjálft
að nútíminn blæs á þá takmörkun
þjónustunnar sem í þessari reglu-
gerð felst. Mér býður hinsvegar í
grun að daggjaldaákvarðanir rík-
isvaldsins virðist vera miðaðar við
hina takmarkandi reglugerð um
þjónustu við aldraðra og þá komin
skýring á hvers vegna er ekki
borðleggjandi allt innihald dag-
gjaldsins. Varðandi fjármál heim-
ilismanna kemur Hrafnista þar
hvergi að þá dregið er af vegna líf-
eyrissjóðstekna eða annarra tekna.
Hinsvegar er Hrafnistu falið
óviðunandi hlutverk innheimtu-
manns ríkissjóðs þar sem segir í
reglugerð: „Nú tekst stofnun ekki
að innheimta hlut vistmanns í dval-
arkostnaði og er Tryggingastofnun
ríkisins þá heimilt að halda eftir
samsvarandi hluta af mán-
aðarlegum greiðslum vist-
unarframlags til viðkomandi stofn-
unar.“
Það er krafa stjórnenda Hrafn-
istuheimilanna í ljósi þess að enn
verður bið á samstarfi við Sjúkra-
stofnun Íslands að strax verði
skipuð samstarfsnefnd af hálfu rík-
isvaldsins ásamt fulltrúum hjúkr-
unarheimila til að fara yfir og
ganga frá nýjum skrifuðum texta
þeirrar þjónustu sem veita skal á
hjúkrunarheimilum í stað núgild-
andi reglugerðar frá 1992.
Þótt gagnrýna megi þjónustu
Hrafnistuheimilanna leggja starfs-
fólk og stjórnendur sig fram um að
hver og einn heimilismaður fái
góða þjónustu og finni sig sem
næst á eigin heimili og þrátt fyrir
sérkennileg og óviðunandi sam-
skipti við ríkisvaldið munu stjórn-
endur og starfsfólk hafa að leið-
arljósi slagorð Hrafnistu að búa
öldruðum áhyggjulaust ævikvöld.
Eftir Guðmund
Hallvarðsson
»Daggjöld til hjúkr-
unarheimila byggj-
ast á einhliða ákvörðun
stjórnvalda og þekkjast
slík viðskipti hvergi á
byggðu bóli.
Guðmundur
Hallvarðsson
Höfundur er stjórnarformaður
Hrafnistuheimilanna.
Aðbúnaður aldr-
aðra á hjúkrunar-
heimilum
Í því felst að þjónusta
sem ríkið veitir fötluðu
fólki samkvæmt lögum
nr. 59/1992 um málefni
fatlaða færist til sveit-
arfélaga sem taka þá
við ábyrgð á fram-
kvæmd og fjármögnun
þjónustunnar. Mark-
mið yfirfærslunnar er
meðal annars að bæta þjónustu og
auka möguleika til að laga hana að
þörfum notenda með hliðsjón af ólík-
um aðstæðum þeirra. Við yfirfærsl-
una verður landinu skipt upp í 15
þjónustusvæði. Í tilefni yfirfærsl-
unnar hefur Öryrkjabandalag Ís-
lands skipulagt fræðslu- og upplýs-
ingafundi um land allt og hefur nú
þegar heimsótt nokkra staði á lands-
byggðinni.
Lagaumhverfi
Á síðustu árum hefur ný nálgun og
ný hugmyndafræði rutt sér til rúms.
Lögð er áhersla á félagslega sýn á
fötlun, það er að samspil umhverfis
og skerðingar skapi fötlun ein-
staklingsins. Einnig hefur litið dags-
ins ljós Sáttmáli Sameinuðu þjóðanna
þar sem fötluðum einstaklingum eru
tryggð mannréttindi og réttur til að
lifa sjálfstæðu lífi án aðgreiningar. Ís-
land undirritaði samninginn 30. mars
2007 en hefur ekki lögfest hann
ennþá. Öryrkjabandalag Íslands hef-
ur lagt mikla áherslu á að til að yf-
irfærslan geti farið fram, svo sómi sé
að, verði lagaumhverfi að vera komið
á hreint. Sáttmálinn verði lögfestur
og lögum breytt í samræmi við hann.
Lög um málefni fatlaðra nr. 59/1992
hafa nú verið tekin til endurskoðunar
en ljóst er að það var eingöngu gert
til að hægt væri að færa málefni fatl-
aðs fólks frá ríki til sveitarfélaga.
Samningur Sameinuðu þjóðanna var
ekki hafður að leiðarljósi við endur-
skoðun laganna og er það miður.
Trúnaðarmenn og
réttindagæsla
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar sem
kom út í mars 2009 kemur fram að
réttindagæslu fatlaðs fólks sé ábóta-
vant. Í nýsamþykktum lögum um
breytingar á lögum um málefni fatl-
aðra kemur fram að ráðherra skuli
skipa trúnaðarmenn að fengnum til-
lögum heildarsamtaka fatlaðs fólks,
en ekki er tekið til um fjölda þeirra.
Mikilvægt er að notendur hafi greið-
an aðgang að því fólki sem sinna á
þessum störfum og er því lágmark, að
okkar mati, að einn trúnaðarmaður
verði starfandi í hverri þjónustu-
miðstöð til að tryggja nærþjónustu
við fatlað fólk. Einnig verður rétt-
indagæsla fyrir fatlað fólk að vera
virk en það hefur ekki verið reyndin
fram til þessa.
Eftirlit og gæðakröfur
Eftirlit með velferðarþjónustu er
afar mikilvægt. Í nýsamþykktum lög-
um kemur fram að ráðherra skuli
hafa eftirlit með framkvæmd laganna
og þar með talið þjónustu og starf-
semi innan málaflokksins og að sveit-
arfélög skuli hafa innra eftirlit með
framkvæmd þjónustunnar, ekki kem-
ur fram hvernig standa eigi að þess-
um málum. Mikilvægt er að eftirlit
ráðuneytisins með þjónustu sveitar-
félaganna verði virkt og er það for-
senda þess að innra eftirlit virki sem
skyldi. Í lögunum kemur einnig fram
að sveitarfélagi eða sveitarfélögum
verði heimilt að veita starfsleyfi til
handa félagasamtökum, sjálfseign-
arstofnunum eða öðrum einkaaðilum
sem vilja hefja eða taka við rekstri
þjónustustofnunar. Í ljósi umræðu og
mála sem fram hafa komið und-
anfarin ár í tengslum við þjónustu við
börn og fullorðna teljum við nauðsyn-
legt að gerðar verði ákveðnar kröfur
til aðila sem taka að sér þjónustu við
fatlað fólk og að þeir vinni eftir
ákveðnum reglum og gæðastöðlum.
Lokaorð
Stefnuyfirlýsingar stjórnvalda
byggjast á háleitum markmiðum um
jafnrétti fatlaðs fólks og sambærileg
lífskjör við aðra þjóðfélagsþegna,
þessi markmið ná þó ekki til fram-
kvæmdarinnar. Til að tryggja laga-
umhverfi þessa málaflokks þarf hið
fyrsta að lögleiða samning Samein-
uðu þjóðanna og hefja tafarlaust
vinnu við að semja ný lög um réttindi
fatlaðs fólks sem byggjast meðal ann-
ars á mannréttindum, þörfum ein-
staklingsins og rétti hans til sjálf-
stæðs lífs og fullrar
samfélagsþátttöku. Við viljum hvetja
sveitarfélögin til að standa vel að yf-
irtöku málefna fatlaðs fólks og stíga
skref í átt til aukinna mannréttinda
og stuðla að bættri líðan og aukinni
samfélagsþátttöku fatlaðs fólks.
Eftir Guðmund
Magnússon og
Hrefnu K. Ósk-
arsdóttur
»Málefni fatlaðs fólks
voru um áramótin
flutt frá ríki til sveitar-
félaga og stendur mála-
flokkurinn því á tíma-
mótum.
Guðmundur
Magnússon
Guðmundur er formaður Öryrkja-
bandalags Íslands. Hrefna er verk-
efnisstjóri hjá Öryrkjabandalagi Ís-
lands.
Yfirfærsla málefna fatlaðs
fólks frá ríki til sveitarfélaga
Hrefna K.
Óskarsdóttir