Morgunblaðið - 10.03.2011, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MARS 2011
Raunverulegar
breytingar á námi og
kennslu hefjast í
kennslustofunni. Í
breytingastarfi geta
starfendarannsóknir
gegnt lykilhlutverki
því þær veita kenn-
urum kjark til að hefja
breytingastarf og þor
til að ganga í gegnum
breytingarnar með
starfendarannsóknarspíralinn að
verkfæri. Starfendarannsókn er
rannsókn sem starfsmaður, t.d.
kennari, gerir á eigin starfi. Þá er
rannsakandinn í brennidepli og lyk-
ilspurning er: Hvernig get ég bætt
mig í starfi? Kennarinn ígrundar
starf sitt og safnar gögnum á skipu-
lagðan hátt um nýjungar sem próf-
aðar eru í kennslustofunni. Í gegn-
um rannsóknir öðlast kennarinn
betri skilning á sjálfum sér og starfi
sínu og finnur leiðir til að þróa það
áfram.
Starfendarannsóknir veita kenn-
urum tækifæri til að skapa nýja
þekkingu og hafa áhrif á þróun
skólastarfsins og bæta þannig nám
nemenda.
Félag um starfendarannsóknir
var stofnað í apríl 2008. Markmið
þess er að stuðla að umbótum á
skólastarfi með starfendarann-
sóknum, kynna og efla starf-
endarannsóknir í skólum á Íslandi
og efna til ráðstefna, funda og nám-
skeiða um starfendarannsóknir.
Haldnar hafa verið tvær ráðstefnur í
samstarfi við Samtök áhugafólks um
skólaþróun, sú fyrri, Að rjúfa ein-
angrun kennara, var árið 2008 og sú
síðari, Að vaxa í starfi, árið 2010. Fé-
lagið er með heimasíðu (undirsíða á
skolathroun.is) og einnig fésbókar-
síðu. Á báðum þessum síðum er að
finna upplýsingar um greinar, ráð-
stefnur og áhugaverðar
innlendar og erlendar
vefsíður um starf-
endarannsóknir. Mark-
miðið er að skapa líf-
legan vettvang fyrir
upplýsingar og umræð-
ur um starfendarann-
sóknir sem unnið er að
á Íslandi.
Greinar um starf-
endarannsóknir hafa
birst í ýmsum ritum,
t.d. Uppeldi og mennt-
un, Netlu, Hug, Mál-
fríði og Skímu. Einnig birtist kafli
um starfendarannsókn í 30 ára af-
mælisriti Félags kvenna í fræðslu-
störfum. Starfendarannsóknir hafa
eflst mjög á Íslandi á undanförnum
árum og eru þær nú stundaðar af
kennurum á öllum skólastigum og
hópar eru starfandi í a.m.k. sex
framhaldsskólum. Þegar hefur
nokkur hópur kennara lokið meist-
araritgerðum sem byggjast á starf-
endarannsóknum. Nú stunda um 60
kennarar nám á meistarastigi í
starfendarannsóknum við Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands, helm-
ingur í aðferðafræði starfendarann-
sókna og helmingur í vettvangsnámi
fyrir starfandi framhaldsskólakenn-
ara. Hafþór Guðjónsson, dósent við
Háskóla Íslands, hefur umsjón með
þessum námskeiðum. Áhugavert
rannsóknarverkefni sem byggist á
starfendarannsóknum er nú unnið af
þremur grunnskólum og þremur
leikskólum í Reykjavík þar sem
mörk skólastiganna eru skoðuð. Jó-
hanna Einarsdóttir, prófessor við
Menntavísindasvið HÍ, stýrir verk-
efninu.
Þann 11. mars verða þau tímamót
að í fyrsta skipti á Íslandi verður
doktorsritgerð sem byggist á starf-
endarannsókn varin við Háskóla Ís-
lands. Það er Karen Rut Gísladóttir
íslenskukennari sem gerir það og
fjallar ritgerðin um íslenskukennslu
heyrnarlausra barna. Við doktors-
vörnina verður Jean McNiff, pró-
fessor við York St John University,
annar andmælandinn. Jean McNiff
er þekkt fræðikona á sviði starf-
endarannsókna og hefur hún skrifað
margar bækur um „action research“
í heimalandi sínu, Bretlandi, og
ferðast um heiminn til að fræða
kennara um mikilvægi þess að rann-
saka eigið starf. McNiff leggur sér-
staka áherslu á gildi þess að kenn-
arar birti niðurstöður rannsókna
sinna til að koma hugmyndum sínum
á framfæri og þróa þær áfram í
gegnum umræður kennara.
Það er óskandi að þessi mikli
áhugi og gróska í starfendarann-
sóknum haldi áfram að vaxa og mik-
ilvægt að finna leiðir til að veita
kennurum svigrúm til að rannsaka
eigið starf. Einn liður í því gæti verið
að stofna Rannsóknarstofu í starf-
endarannsóknum við Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands sem
gæti orðið vettvangur samstarfs
fræðimanna í hlutverki ráðgjafa og
rannsakenda og starfandi kennara
sem rannsaka eigið starf. Enn-
fremur gegna skólastjórnendur
mjög mikilvægu hlutverki í því að
byggja upp námssamfélag í skól-
anum og skapa tækifæri fyrir kenn-
ara til samstarfs um rannsóknir á
eigin starfi.
Eftir Hjördísi
Þorgeirsdóttur » Til þess að styðja við
starfendarannsóknir
í skólum er mikilvægt
að stofnuð verði rann-
sóknarstofa í starf-
endarannsóknum við
Menntavísindasvið HÍ.
Hjördís Þorgeirsdóttir
Höfundur er konrektor í Mennta-
skólanum við Sund og formaður
Félags um starfendarannsóknir
Starfendarannsóknir veita kenn-
urum kjark og þor til breytinga
Það hefur færst í
vöxt að rithöfundar
semji glæpasögur eða
draugasögur og láti
þær gerast á nafn-
greindum stöðum þar
sem öllum staðháttum
er nákvæmlega lýst.
Oftar en ekki eru
þetta staðir sem sjálf-
ir rithöfundarnir eru
ekki tengdir. Þeir
koma á staðina og njóta þar frið-
sældar og fegurðar en þakka svo
fyrir sig með því að skrifa upp-
lognar ógeðslegar sögur sem eiga
að hafa gerst þar. Þeir gera sér trú-
lega ekki grein fyrir því að með
þessu eru þeir að óhreinka staði
sem aðrir eiga, hafa e.t.v. alist þar
upp og eru þeim kærkomnir. Eftir
einhver ár frá útkomu þessara
glæpa- og draugasagna er hætt við
að ýmsir fari að ímynda sér að ein-
hver fótur hafi verið fyrir þessum
sögum og að smám saman verði við-
komandi staðir taldir tengjast þess-
um ófögnuði á einhvern hátt.
Ég spyr hvort rithöfundar hafi
virkilega ekki ímyndunarafl til að
nefna staðina fyrir sögurnar sínar
einhverjum nöfnum sem ekki eru til
á landinu okkar. Ég er fædd í ynd-
islegri sveit og á þaðan góðar minn-
ingar. Mér væri það til sorgar ef
einhver rithöfundur tæki upp á því
að láta ógeðslega glæpa- eða
draugasögu gerast þar og hugs-
anlega lýsa staðháttum
svo nákvæmlega að
ætla mætti að óþverr-
inn hefði gerst þar sem
faðir minn byggði hús
af miklum myndarskap
en ekkert er nú eftir af
nema húsgrunnurinn.
Það lítur út fyrir að
sveitir sem komnar eru
í eyði séu í meiri hættu
fyrir upplognum ljótum
sögum en þær sem enn
eru í byggð, en við,
sem eigum land í eyði-
byggðinni og frásagnir frá fyrri tíð
af blómlegu lífi sem enn er til stað-
ar í sumarhúsum okkar, biðjumst
vægðar fyrir sóðalegum uppspuna
frá þeim sem ekki eiga neitt í ynd-
isreit okkar.
Ef rithöfundar vilja endilega láta
sögurnar sínar gerast á nafn-
greindum íslenskum stöðum ættu
þeir að nota sín eigin heimilisföng
fyrir ljótustu atburðina, en leyfa
okkur hinum að vera í friði á okkar
svæðum.
Beiðni til
rithöfunda
Eftir Matthildi
Guðnýju Guð-
mundsdóttur
Matthildur Guðný Guð-
mundsdóttir
» Það hefur færst í
vöxt að rithöfundar
semji glæpasögur eða
draugasögur og láti þær
gerast á nafngreindum
stöðum.
Höfundur er fyrrverandi kennari og
kennsluráðgjafi frá Látrum í Aðalvík.
Niðurskurður í
skólakerfi Reykjavíkur
er stöðvaður að sinni og
er það vel því mörg
sveitarfélög hafa beðið
niðurstöðu í því máli
þar sem um stærsta
sveitarfélagið á Íslandi
og höfuðborg að auki er
að ræða.
Ekki er þó sjálfgefið
að bestu lausnirnar
komi frá stærstu einingunum.
Vonandi ber mitt sveitarfélag
gæfu til að haga málum eins og okkar
samfélagi er fyrir bestu og spurn-
ingin er hvernig skóla viljum við sjá
fyrir okkar börn?
Því verður ekki svarað hér, það
verður gert á öðrum vettvangi, en
það eru engar forsendur til þess að
taka lausnir stjórnenda Reykjavík-
urborgar og gera þær að okkar.
Borgarstjóri telur að það að spara/
skera niður í yfirstjórn sé eins og
létta sig með því að höggva af sér fót-
inn.
Hann gæti eins haldið því fram að
til að geta hugsað rökrétt sé best að
sleppa því að nota höfuðið, heldur
gamlar klisjur.
Auðvitað þarf að horfa til alls
kostnaðar, ekki síst í skólakerfinu
þar sem til að mynda stór hluti af
skatttekjum í mínu sveitarfélagi
rennur til þess, en þess verður að
gæta að það komi ekki niður á gæð-
unum, það mun koma í bakið á okkur
seinna.
Mjög margt er hægt að gera til
hagræðis og sparnaðar án þess að
það bitni á nemendum, heldur verði
þeim til góða og himinn og haf á milli
þess sem kallað er niðurskurður og
aðhalds og sparnaðar.
Því miður bitnar niðurskurður oft-
ast á nýsköpun í skólakerfinu og
óhefðbundnum kennsluaðferðum.
Frjó hugsun er ekki lærð hugsun,
hana þarf að þjálfa.
Að mínu mati og margra annarra
ætti að breyta áherslum í grunn-
skólum og auka vægi skapandi
greina, það verða ekki
allir listamenn en þetta
leiðir til sjálfstæðrar og
frjórrar hugsunar,
sköpunarkrafts og
nýrra lausna í hverju
því sem þessi börn sem
eru framtíðin, taka sér
fyrir hendur hvort
heldur þau kjósa að
gerast bændur eða
bankastarfsmenn,
læknar, lögfræðingar,
kokkar eða klæðskerar.
Vægi skapandi
greina minnkar í grunnskólanum eft-
ir því sem lengra líður á námið og
áherslan vex á hefðbundnar greinar
sem að mínu mati ættu að koma
meira inn í framhaldsnámi og sér-
námi í háskólum eða öðrum skólum.
Það er ekki spennandi framtíð-
arsýn að allir séu í sama mótið
steyptir.
Ekki eru allir jafn góðir á bókina
og kraftmiklum börnum og ungling-
um er nauðsynlegt að fá að virkja
sína hæfileika og þroska þá.
Það þarf oft að gerast með óhefð-
bundnum aðferðum.
Aðalnámskrá setur nokkuð þröng-
ar skorður og þrátt fyrir áhuga
stjórnenda og starfsfólks skóla til ný-
sköpunar er það oft erfitt. Sveigj-
anleikinn er meiri í orði en á borði –
það sem lítur vel út á blaði er oft ekki
gott að framkvæma í reynd.
Nú er rétti tíminn til að ráðast í
gagngerar endurbætur á Aðal-
námskrá með þarfir nemenda og hag
að leiðarljósi.
Gott væri að kalla þar til fólk sem
vinnur í skólunum en minnka vægi
stofnanafólks sem kannski aldrei hef-
ur unnið „á gólfinu“ við kennslu og
síðast en ekki síst kalla til nemana
sjálfa.
Í Menntaskólanum á Laugarvatni
var tekin sú ákvörðun fyrir nokkrum
árum að seinka því eins og hægt var
að unglingarnir lærðu stærðfræði
væri hún ekki aðalgrein, þannig að
þau byrjuðu að læra stærðfræði á
öðru ári, jafnvel á fjórðu önn. Ég
vona að ég hafi rétt eftir Halldóri
Páli, skólameistara þar.
Það sem mest vakti athygli mína
var að skólameistari sagði verulega
merkjanlegan mun á því hversu mót-
tækilegri unglingarnir væru gang-
vart krefjandi stærðfræðinámi ef þau
byrjuðu þetta eldri og þroskaðri að
takast á við það, sem aftur skilaði sér
í meiri ánægju og vellíðan og betri
einkunnum.
Allir hafa hæfileika á einhverju
sviði og vænlegast er að reyna að efla
þá hæfileika strax í frumbernsku ein-
staklingnum til meiri lífsfyllingar og
samfélaginu til heilla, því það lærist
margt með leik.
Á tímum kreppu og samdráttar
eins og því miður nú ríkir er einmitt
mest þörf á að efla og styrkja ný-
sköpun og frjóa hugsun og fá alla til
að hugsa út fyrir kassann.
Harkalegur niðurskurður í skóla-
kerfinu hlýtur alltaf að bitna á þjóð-
félaginu í framtíðinni og veikja það.
Stöndum saman í því að gera okk-
ar besta – fyrir börnin og ræðum
skólamál út frá þeirra hagsmunum.
Að lokum vil ég gera orð frum-
kvöðulsins Margrétar Pálu í Hjalla-
skóla að mínum.
„Það þarf að skera upp í skólum,
ekki niður.“
Góðar stundir
Uppskurð í stað
niðurskurðar í skólum
Eftir Steindór
Tómasson » Frjó hugsun er ekki
lærð hugsun, hana
þarf að þjálfa.
Steindór Tómasson
Höfundur er fulltrúi Á-lista í
sveitarstjórn Rangárþings ytra.
–– Meira fyrir lesendur
:
Morgunblaðið gefur út glæsilegt sérblað
um HönnunarMars 23.mars.
Á HönnunarMars gefst tækifæri til að skoða úrval af
þeim fjölbreytilegu verkefnum sem íslenskir hönnuðir og
arkitektar starfa við.
Katrín Theódórsdóttir
Sími 569 1105
kata@mbl.is
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
PÖNTUNARTÍMI AUGLÝSINGA:
Fyrir kl. 16, FIMMTUDAGINN
17. MARS
Meðal efnis :
Hönnuðir,arkitektar og aðrir þátt-
takendur.
Ný íslensk hönnunn.
Húsgögn og innanhúshönnun.
Skipuleggjendur og saga hönnun-
arMars.
Dagskráin í ár.
Afrakstur fyrir hátíðinna.
Erlendir gestir á hátíðinni.
Ásamt fullt af öðru spennandi
efni um hönnun.
HönnunarMars
SÉRBLAÐ