Austurland - 23.12.1966, Blaðsíða 4

4
AUSTURLAND
Jólin 1966.
ræðá, en þó bjarglegt bú, þar
sem einnig mátti hafa sjávar-
gagn og hlunnindi af varpi og
reka. Börn Jóns eru 6 á lífi við
skiptin. Jón, sem verið hefur
elztur og sennilega farinn að búa
með föður sínum í Leiðarhöfn,
Egill og Steinunn, bæði fædd
1739, og Guðrún f. 1746. Síðan
Grímur og Katrín, seinni konu
börnin, sem eru ómyndug. Ekkj-
an heldur náttúrlega helmingnum
af eignunum, og það gæti hugs-
azt hún hefði tekið jörðina í sinn
hlut, og hennar svo ekki verið
við getið í skiptunum. Ekkert er
vitað1 um fyrri konu börn Jóns.
Þó fæðist Vigdís Jónsdóttir í
Leiðarhöfn 1782. Hún hefur
sennilega verið dóttir Jóns Jóns-
sonar. Hún átti Jón Kollgrímsson
af Héraði og var þeirra dóttir
María, kona Sigurðar á Eyvind-
arstöðum Hinrikssonar og margt
manna af þeim- komið. En hvað
sem um þetta er að ræða, þá er
það Grímur einn sem eignast
Leiðarhöfn og það eru engar lík-
ur á því, að svo hafi getað orðið,
nema hann hafi í því efni haft
meiri rétt, en systkini hans,
hvernig sem til hefur verið kom-
in, og er það í alla staði réttast
að hafa það, að Guðrún Marteins-
dóttir hafi greitt Jóni Egilssyni
þjónustulaun með því að gefa
Grími jörðina. Kæmi það bezt
heim við orðsporssöguna af þess-
um Leiðarhafnareignarétti.
Marteinn á Bustarfelli dó 1777,
sama árið og Jón Egilsson, og í
skiptum eftir hann sést, að Guð-
rún eldri er dáin. Kristín var
einnig dáin, barnlaus. Rannveig
sem átti Hannes Hansson Schev-
ing á Möðruvöllum og Guðrún á
Hjartarstöðum fá hvor um sig
204 ríkisdali úr búi hans. Jón
sonur hans er einnig dáinn. Dótt-
ir hans, sem er á lífi, fær 408
ríkisdali. Málfríður fékk Einars-
staði. Egill var úti í Kaupmanna-
höfn, gullsmiður, og hefur sjálf-
sagt verið búinn að fá sinn hlut
úr Bustarfellsbúi. Sést á þessu,
að enn eru hin gömlu arfaskipti,
að synir erfi helmingi meira en
dætur, í gildi. Hefur Marteinn
verið með allra ríkustu mönnum
í landinu á sinni tíð, og ekki ó-
eðlilegt, að ýmsir hafi notið góðs
af. Hinsvegar er svo ástatt með
almennan efnahag, að fólkinu
finnst það einungis geta verið
sýslumenn, sem gátu svo mikið,
að gefa heilar jarðir, og það
gleymist að’ Marteinn bóndi gat
dálítið líka. En ef því ætti að
trúa, að einhver sýslumaður hafi
gefið Jóni Egilssyni Leiðarhöfn,
þá yrði það að vera Pétur Þor-
steinsson, og yrði til þess að
liggja einhver afbrigðileg saga,
og gat það að vísu verið í sam-
andi við sjóðina, sem minnzt var
á. Kærumál urðu út af meðferð
Péturs á þessum peningum, en
lítið varð úr þeim, og veit enginn
neitt um hvað var að ræða, en
það var Hans Wium, sem kærði,
en þeir Pétur voru þá litlir vinir.
Stóð sú hríð harðast 1768 og
sigldi Pétur í þeim málum, og
gjörði grein á meðferð sinni á
fénu.
Formyndari hinna ómyndugu
barna Jóns Egilssonar, Gríms 18
ára og Katrínar 14 ára, var skip-
aður Oddur hreppstjóri Ólafsson,
sem þá bjó í Vopnafirði, en ann-
ars lengst á Bakka á Strönd.
Hann var sonur Ólafs Skörvík-
ings Finnbogasonar frá Hauks-
stöðum í Vopnafirði, Steinmóðs-
sonar og átti Ólafur Helgu Jóns-
dóttur úr Vopnafirði. Eru ekki
líkur á frændsemi Gríms barna
við þetta fólk og sýnir jafnframt,
að eigi hafa þau átt forstanduga
frændur í Vopnafirði þar sem svo
virðist, að þetta beri undir
hreppsstjórann sem skylda í emb-
ættisnafni. Björg hélt áfram búi
í Leiðarhöfn og börn hennar uxu
nú til þroska. Katrín hefur gifzt
eigi síðar en 1781 þá 18 ára göm-
ul, því 1785 er hún ekkja í Leið-
arhöfn með son sinn Benedikt
Benediktsson, 3 ára gamlan. Hef-
ur hún líklega átt Benedikt Niku-
lásson sem býr í Skálanesi 1753,
næsta bæ innan við Leiðarhöfn,
en þeir bæir standa báðir á Kol-
beinstanga, sem skilur á milli
Vopna- og Nýpsfjarða. Getið
finnst þó um bæinn Línbæ, sem
stóð á milli þeirra, þar sem verzl-
unarhúsin voru reist eftir 1800
í hans landi. Á einokunartíð virð-
ist þau hafa staðið í Skálaness-
landi, sem að vísu stundum hefur
náð yfir Línbæjarland. Ekki
finnst getið um neinn Nikulás er
búið hafi í Vopnafirði á 18. öld,
en í manntalinu 1816 finnast
tveir Eiríkar, sem þar eru fædd-
ir, Nikulássynir, annar fæddur
1732, hinn 1740. Sjálfsagt hefur
Benedikt verið bróðir þeirra og f.
um líkt leyti og þó heldur fyrr,
þar sem hann er farinn að búa
1753. Enginn Nikulás er í Vopna-
firði 1703. Katrín giftist aftur
Gísla Jónssyni frá Strandhöfn, er
lengi bjá á Hámundarstöðum. Var
hann ekkjumaður, og átti mörg
börn, Þau áttiu einn son, sem
Davíð hét f. 1800. Um Benedikt
son hennar er ekki vitað neitt.
1 þriðja sinn giftist Katrín, stuttu
fyrir 1816, og býr með manni
sínum, Jóni Skúlasyni frá Heið-
arbóli í Þingeyjarsýslu, í Gunn-
ólfsvík, 54 ára gömul, en Jón er
þá 28 ára. Hefur Katrín kerling
verið seig.
Grímur Jónsson kvæntist um
1785, Ingveldi Jónsdóttur frá
Strandhöfn systur Gísla er átti
Katrín systur hans. Þau eru það
ár í Strandhöfn, en fluttu í Leið-
arhöfn 1786. Eiga þau hjón Leið-
arhöfn og voru dugnaðarmann-
eskjur og höfðu gott forstand,
strax í byrjun búskapar. Ing-
veldur var mikilhæf kona, sem
raun bar á og er rétt að gera
grein á ætt hennar.
Jón Geitir.
Sá maður kom að Strandhöfn
í Vopnafirði um 1740, er Jón
hét, kallaður Geitir af búsetu í
Geitavík í Borgarfirði, eða Geita-
víkurhjáleigu. Hann var Guð-
mundsson. Árið 1734 búa á þess-
um nefndu jörðum Jónar Guð-
mundssynir. Jón Geitir er eflaust
sá sem er á Nesi í Loðmundar-
firði 1703, 19 ára hjá móður
sinni Þuríði Árnadóttur prests á
Hofi á Skagaströnd, sem borinn
var göldrum 1681 og strauk síð-
an til Englands. Móðir Þuríðar
var Ingibjörg Jónsdóttir, sem
nefnd hefur verið Galdra-Imba,
og er fræg í þjóðsögum. Á þetta
bendir einnig, að sumir hafa talið
að Jón Geitir væri sonur Imbu,
og Árnason, en því má hafna, og
er því Jón Geitir Guðmundsson,
einmitt af hennar ætt. Jón Geitir
átti að vera göldróttur og eiga í
illdeilum við nafna sinn, en hvor-
ugur vinna á öðrum. Sendu þeir
hvor öðrum drauga, en þeir
mættust milli bæja og sukku þar
báðir í dý, sem síðan heitir
Djöfladý. Jón Geitir á líka í brös-
um við Sigurð Magnússon í
Njarðvík, en hinn Jóninn Guð-
mundsson er áreiðanlega frændi
hans, og hefur ekki staðið í ill-
deilum við Sigurð. Jón Geitir er
sá sem talinn er stjúpi sakasyst-
kinanna, Jóns og Sunnefu, og eft-
ir misferli þeirra virðist Jón leita
burtu úr Borgarfirði og koma að
Strandhöfn. Jón Geitir átti dóttur,
sem Elísabet hét, og er hún á
líkum aldri og sakasystkinin, og
bendir þetta nafn á skyldleika við
Hans Wium, en með móðurfólki
hans kom það til landsins, en var
þá Lísebet og helzt í ættinni í
báðum þessum gerfum. Hét þó
Elísabet móðir Bjarna sýslu-
manns á Bustarfelli Péturssonar,
hollenzk að ætt, en þar gekk
nafnið síður í ætt.
Ekki verður það nú vitað
hvernig þeim skyldleika hefur
verið varið, en faðir Jóns Geitis
var Guðmundur á Nesi Oddsson
lögrm. í Húsavík eystra, Jónsson-
ar. Gat Oddur þessi átt dóttur
Jóhanns þýzka á Egilsstöðum,
langafa Hansar Wium. Jón Geitir
kom að Strandhöfn, en þar bjó
fyrr Lisebet Willemsdóttir, Jó-
hannssonar þýzka, ekkja eftir
Magnús Högnason, er þar bjó
1703. En ekki býr hún í Strand-
höfn 1732, en gat þó verið á lífi
og átt með jörðina. Elísabet, dótt-
ir Jóns, giftist manni, sem hét
Jón Guðmundsson f. um 1716. Er
ætt hans ókunn, en verið gæti
hann sonur Guðmundar á Brú
Jónssonar, se.m átti 2 Jóna að
sonum, sem ekkert er vitað um,
auk hins þriðja, sem er þekktur.
Jón í Strandhöfn kvænist Elísa-
betu fyrir 1750. Það ár er Gísli
sonur þeirra fæddur, en yngst
barna þeirra er Pétur, f. 1768.
Hafa þau hjón líklega átt fjölda
barna, en við skipti á búi Jóns,
að honum önduðum 1782, lifa að-
eins 4 þeirra Geiti, Ingveldur,
Kristín og Pétur. Skiptin á búi
hans telja eignirnar 108 ríkisdali,
svo hann hefur verið líkt efnum
búinn og Jón í Leiðarhöfn, sem
dó 5 árum fyrr. Ekki benda nöfn-
in á börnum Jóns og Elísabetar
til neinna ákveðinna ætta nema
Ingveldar sem bendir á Njarðvík-
urætt, en svo hét mikill fjöldi
kvenna 1703, sem kominn var af
Ingveldi Pétursdóttur, konu Ein-
ars digra lögsagnara í Njarðvík,
Magnússonar, en hún hefur verið
fædd um 1590. Jón Guðmundsson
í Strandhöfn er þingvottur á Ás-
brandsstöðum 1754 og er það lík-
lega þessi Jón, þótt verið gæti,
að þá sé Jón Geitir enn á lífi.
Ekki er ætt frá Jóni Geiti nema
þá Elísabetu og ekki ætt frá
Elísabetu nema Gísla og Ingveldi
börnum hennar. Margir ættliðir
eru þetta orðnir og imikil saga
sem af lífi þeirra hefur gengið.
Þetta hefur verið vel gefið fólk,
hrekklaust og skyldurækið og
hagleiksfólk á hendur, og ekki
hefur það aukið misfarasögu
þjóðarinnar við lögin. Samt skoð-
ar maður sögu þess í ýmsum
greinum og spyr sjálfan sig:
Hvað kom með Jóni Geiti inn í
forlög niðja hans? Og enn verð-
ur manni að stanza við það, sem
Sigfús Sigfússon segir í sögum
sínum upp úr eins manns hljóði,
formálalaust og án frekari eftir-
þanka: ,,I hvaða sambandi stend-
ur dauði Jens Wium sýslumanns
við Sunnefumálið ?“
Það reikar hugur víða um
háttu og sálarlíf þessarar þjóðar.
Hver á ekki fyrst og fremst
hefnda von? Hvað hefur skeð?
En maður lokar sögunni og læt-
ur sem ekki sé og hefur ekki
leyfi til annars. Sýslumannsboði
heitir úti fyrir nyrðri strönd
Seyðisfjarðar. Hann hefur verið
látinn tala í þessu máli og hlýtur
að halda áfram að gera það.
Eins og fyrr segir komu þau
Grímur og Ingveldur til búskap-
ar í Leiðarhöfn 1786. Ekkert orð-
spor er nú til af Grimi Jónssyni
nema að hann hafi verið söng-
maður góður. Ekki urðu samfar-
ir þeirra hjóna langar, því um
veturinn 1789 dó Grímur, 30 ára
gamall. Var Ingveldur þá vanfær
og fæddi sveinbarn um sumarið.
Áður höfðu þau átt eina dóttur,
sem hét Elísabet, en hún lifði
stutt. Drengurinn fæddist 14. ág-
úst þ. á. og var látinn heita Grím-
ur. Grímur Grímsson, Álfa-Grím-
ur, var kominn til sögunnar. Ing-
veldur hélt áfram búskap í Leið-
arhöfn. Hún er 33 ára að aldri,
á Leiðarhöfn, og er gjörfuleg
forstandskona. Slíkar ekkjur
skorti jafnan ekki biðlana og þá
jafnvel af betra taginu, enda varð
sú raunin á. Það er líka að fæð-
ast nýr tími. Á fyrirfarandi árum
var snúið lyklinum í hurðinni að
einokunartukthúsi þjóðarinnar og
ískrið í skránni verkar eins og
söngur í þjóðarsálinni. Vopna-
fjörður var eitt af bælum einok-
unarinnar og nú skyldi staðið þar
upp úr óþrifum aldagamalla mein-
dýra. En þetta er þung hurð og
hún er lengi að opnast. Allt situr
í sama farinu fyrst um sinn. En
framtíðin á þetta mál eins og
öll önnur mál, og hvað getur
skeð ef henni er hjálpað til að