Austurland - 23.12.1966, Side 13

Jólin 1966.
AUSTURLAND
13
Framh.
Bezta — eða réttar sagt eina
sannsögulega heimildin, sem ég
kannast við um þennan bátstapa,
er í Desjamýrarannál við áður-
nefnt ártal. Þar er þess getið, að
daginn eftir að báturinn fórst
hefði hann borið að landi sunnan
fjarðarins milli Skálaness og
Austdals, yztu bæjanna, sem þá
voru í byggð á suðurströnd
Seyðisfjarðar, og hefðu 4 lík ver-
ið í honum. Eitt þeirra var lik
Jóns Jónssonar á Brimnesi, sem
hefur sennilega verið formaður
bátsins. Eitt líka hafði fundizt
daginn eða kvöldið áður, sam-
dægurs og lagt var af stað í
ferðina og hefur þá ekki verið
löngu síðar. Það fannst í fjöru
skammt fyrir utan Brimnes, „er
kallast Sléttanessfjara. Var hald-
ið hann hefði lifandi á land kom-
izt. Út undan þessari fjöru er
boði, kallaður Sléttanessboði.
Héldu margir þeir mundu of
nærri honum farið hafa, þó aðrir
hefðu þar um ýmislegar tilgátur
. ..“ Lík sýslumannsins, aðstoð-
armanns hans ig konu, sem var
með í ferðinni, fundust ekki.
Frásögnin í annálnum ber það
með sér, að báturinn hefur far-
izt með þeim hætti, að brotsjór
hefur gengið yfir hann, og eflaust
hefur sá brotsjór verið á Slétta-
nesboðanum, eins og þar er líka
bent á, og kunnugum mun koma
saman um, að það sé langsam-
iega trúlegast. — Þegar opnir
bátar verða fyrir slíkum áföllum,
brotsjó svo miklurri, að hann
gengur algjörlega yfir þá, skolast
að jafnaði flest eða allt lauslegt
út úr þeim og oft fara sumir
mannanna, sem í þeim eru, einn-
ig útbyrðis, en bátarnir marra
borðstokkafullir í sjólokunum,
þegar sjórinn er um garð geng
inn, aðeins með hníflana upp úr
og ræðin líklega einnig, en menn-
irnir, sem ekki hafa misst af
Eftir
Sigurð Helgason
bátnum, halda sér í flakið án
þess að geta nokkra björg sér
veitt og eru dauðadæmdir af
kulda innan rúmlega tveggja
klukkustunda nema þeim berist
hjálp innan þess tíma, eða svo
hefur reynzt, er vel þekkt atvik
af þessu tagi hafa átt sér stað
(smb. Brim og boða, I. b., bls.
235—242).
Þessi Sléttanessboði er dálítinn
spöl frá landi skammt fyrir utan
Brimnes, inn og fram af nesinu,
sem hann er kenndur við, eða
„út undan fjörunni“, sem er inn-
an við það, eins og tekið er til
orða í annálum. Það er töluvert
djúpt á honum, verður því að
vera allmikil alda til þess að
brjóti, og brotin eru líka að sama
skapi stór — eða geta verið það.
Einnig er boðinn hættulegur sök-
U;.m þess, að hann liggur oft lengi
niðri, en rís svo allt í einu með
heljarmiklum holskeflum. — Jón
bóndi á Brimnesi, sem bæði hlaut
að vera nákunnugur á þessum
slóðum og þar að auki vanur sjó-
maður, hefur vitanlega þekkt
boðann mæta vel. Saimt mætti
draga það í efa, að hann hafi gætt
fullrar varúðar, en að vísu verð-
ur ekkert um það dæmt eða full-
yrt. Segja má þó, að ferðalag
þetta hefur óneitanlega tekizt
mjög slysalega, hver sem orsök
þess hefur verið.
Þessar „ýmislegu tilgátur“ um
það, hvers vegna báturinn hefði
farizt, sem drepið er á i annáln-
um, vita menn nú ekki gjörla
hverjar hafa verið upphaflega. En
það leynir sér ekki, að höfundur
hans hefur ekki lagt trúnað1 á
þær og eyðir því ekki orðum til
að skýra nánar frá þeim.
En tilgáturnar fengu sína tals-
menn seinna, sem gerðu mikinn
mat úr þeim í frásögnum sínum.
Sarma er að segja um Jón Sigfús-
son ættfræðing. Eftir hann er af-
rit af Desjamýrarannál eða ágripi
af honum, þar sem hann lætur
Ijós sitt skína með smávegis inn-
skotum hér og þar. Þar sem seg-
ir frá bátstapanum í annálnum,
hefur hann skotið inn eftirfar-
andi línum:
„Margrætt var um þennan skip-
tapa. Sýslumaður Jens var synd-
ur eins og selur. Mælt var, að
stingir hefðu fundizt á tveimur
heldur en fleirum, annar Guð-
mundur Valdason. Sagt var enskt
fiskislcip hefði legið þar inni, þó
utarlega, og lagt út um nóttina.
Það hafði átt að vera búið að
hvíla sig þar í fimm daga“.
Hér er að visu fremur óljóst til
orða tekið, en sumt af þessu er
þó sennilega eitthvað nálægt því,
sem skrafað var um orsök báts-
tapans á sínum tíma. Hins vegar
er þetta varla skiljanlegt án frek-
ari upplýsinga, en þær er að finna
í sögnum, sem skráðar hafa verið
um atburðinn, og birzt hafa í
sagnasöfnum bæði hjá Gísla Kon-
ráðssyni, Sigf. Sigfússyni og ef
til vill fleirum.
1 sögnum þessum segir, að
stungurnar á sumum líkunum,
hefðu verið eftir Jens sýslumann
Wium, er hefði lógað mönnunum
með korða sínum. Konan, sem var
með á bátnum, hefði verið vinnu-
kona sýslumannsins, sem hamn
hefði haft með til sinna þarfa í
þingaferðinni. Þessar upplýsingar
um samband hennar við sýslu-
manninn eru einnig í afriti Jóns
Sigfússonar af Desjamýrarannál í
innskotslínu frá honum. Sund-
frækni sýslumannsins er tiltekin
í sögnunum, enda láta þær hann
vinna það feikilega afrek að
synda með þessa vinnukonu sína
á bakinu út í enskia fiskiskútu,
sem lá úti í fjarðarmynninu, er
létti svo akkerum allt í einu og
lét i haf nóttina eftir að bátur-
inn fórst. Þannig slapp Jens Wi-
um sýslumaður til útlanda eftir
manndrápin með vinnukonu sína.
Fjarstæður þessara sagna eru
miklu fleiri en þessar, en ástæðu-
laust að rekja þær nánar.
Kona Jóns Jónssonar á Brim-
nesi var Valgerður (f. 1702)
Torfadóttir bónda í Skógum í
Mjóafirði Björnssonar og k. h.
Guðnýjar Þorsteinsdóttur. Um
foreldra hennar er ókunnugt að
öðru leyti en því, að þau voru
gefin saman 13. nóvember 1701,
hann 16 ára, en hún 21. Um s:um-
arið, þegar trúlofað var með þeim,
var samanlögð eign þeirra í föstu
og lausu 32-hundr, Þau hafa því
verið vel efnum búin. Fjögra ára
tímabilið 1699—1703 bjó Torfi í
Skógum og líklega einnig um
tíma bæði áður og síðar. Sumarið
1710 mun hann þó ekki hafa bú-
ið í Mjóafirði.
Þau Jón Jónsson og Valgerður
á Brimnesi áttu einn son, sem
kunnugt er um, Jón að nafni (f.
1738), en vel má vera, að börn
þeirri hafi verið fleiri. Jón sonur
þeirra, bjó á Brimnesi, var setzt-
ur þar að búi 1762, þá um 24 ára
gamail, og bjó þar til dauðadags,
haustið 1786, alltaf í tvíbýli og
allan tímann við sama bónda. Jón
Andrésson hreppstjóra.
Kona Jóns Jónssonar (yngra)
var Þuríður Runólfsdóttir prests
á Skorrastað Hinrikssonar, sem
áður var gift Birni bónda á Sel-
stöðum Vigfússyni prests á
Dvergasteini Sigfússonar (smb.
áður ritað um séra Vigfús meðal
bænda í Mjóafirði). Fyrri maður
Þuríðar sagður holdsveikur og
hafa dáið fyrir 1750. Næstu árin
þar á eftir varð hún þrísek fyrir
barnaeignir. I fyrsta sinn með
Guðmundi Árnasyni, sem var
„bróðursonur manns hennar, er
þá var dáinn“, segir í heimildinni,
en það er líklega ekki rétt, skyld-
leiki Guðmundar við mann henn-
ar hefur ekki verið1 svo náinn, en
Björn átti föðurbróður, sem Árni
hét. 1 annað sinn varð hún brot-
leg imeð giftum manni, sem hét
Þórður Árnason. Þriðja brotið
kom fyrir rétt á manntalsþinginu
að Dvergasteini sumarið 1755.
Barnsfaoir hennar að því sinni
hét Bjarni Hildibrandsson (smb.
þingb. norðurhl. Múlasýslu
1755).
Dóttir þeirra Þuríðar og seinna
manns hennar, Jóns Jónssonar
(yngra) bónda á Brimnesi, hét
Oddný (f. 1765), var ógift
vinnuk. í Odda á Seyðisfirði árið
1800 (smb. skiptab. N-Múlasýslu
1781, dánarbússkipti eftir Jón
Jónsson bónda á Brimnesi).
Imríður, eldri systirin á Brim-
nesi, skrifuð 7 ára gömul í mann-
talinu 1703, var næst elzt af
börnum þeirra Jóns Ketilssonar
og Þóru Skúladóttur. Hún giftist
myndarbónda og mætum manni,
se.m Oddur hét (f. 1688) Guð-
nundsson b. á Nesi í Loðmundar-
firði (d. fyrir 1699) — Oddsson-
ar bónda í Húsavík og .lögréttum.
(1670) Jónssonar.
Móoir Odds, manns Þuríðar frá
Brimnesi, hét Þuríður (f. 1660).
Foreldrar hennar voru séra Árni
Jónsson, er síðast var prestur að
Hofi á Skagaströnd og kona hans
Ingibjörg Jónsdóttir. Séra Árni
var kærður fyrir galdra (1678),
en fór þá með leynd til Aust-
fjarða, komst þar í skip og með
því út til Englands. Ingibjörg,
kona hans, var kölluð Galdra-
Imba í munnmælasögnum, sem
um hana voru sagðar á sínum
tíma og flestir kannast við. Hún
fluttist líka til Austfjarð'a um
sama leyti og maður hennar —
eða sköimmu síðar — með börn
þeirra flest eða öll, ílendist þar
eystra og dó þar skömmu fyrir
aldamótin 1700. Þuríður, dóttir
hennar, hafði alllengi búið ekkja
á Nesi — um það bil 15—20 ár,
þegar sonur hennar kvæntist
nöfnu hennar frá Brimnesi er
hafa þá þegar tekið við búsfor-
ráðunum á Nesi eða innan
skamms. Þau bjuggu þar síðan
góðu búi til dauðadags — í 30
ár mun láta nærri — og áttu
margt barna.
I sögn einni urn afkomendur
Galdra-Imbu, þar sem Þuríðar
Jónsdóttur er getið, er látið svo
um mælt, að hún hefði verið val-
menni og hvers manns hugljúfi.
Tæpum fimm árum eftir að
bróðir Þuríðar, Jón Jónsson á
i Brii.nnesi drukknaði, létust þau
bæði samtímis Þuríður og Oddur,
maður hennar vegna hörmulegra
slysfara. Hún var því enn ein af
fjölskyldu Jóns Ketilssonar á
Brimnesi, sem beið bana með
þeim hætti. Þetta gerðist snemma
ársins 1745. Hún var því aðeins á
49. ári, en Oddur tæplega 57. —
Og enn er það Desjamýrarannál
að þakka, að sannsöguleg tildrög
Þsttir frd norðurfjörðuni