Birtingur - 01.04.1954, Síða 10

SKÚLINORÐDAHL:
Hlutur arkítekta í lístum og menníngu
nútímans
„Nei, byggðuð þið svona flott á íslandi um
1920?“ spurðu mig nokkrir sænskir arkitektar,
þegar ég sýndi þeim myndir af íslenzkum bygg-
ingum frá síðustu 10 árum. Þeim virtist vinnan
og frágangurinn vera svo vönduð. Þeir sögðu
ekki annað en: „Det ár inte möjligt,“ þegar ég
svaraði að húsin væru reist á árunum 1944—
1950.
Hvers vegna að segja frá þessu?
Vegna þess að spurningin sýndi mér þróun
byggingarlistarinnar hér heima í nýju ljósi.
Undanfarna 3—4 áratugi hefur hér verið að
störfum fyrsta kynslóð háskólamenntaðra arki-
tekta, kynslóð sem er við nám á einum mestu
umbrotatímum í sögu byggingarlistar hins
vestræna heims — kynslóð arkitekta sem hefja
starf á hreinu borði, án heftandi erfðavenja í
byggingarlist landsins, án banda og takmark-
ana af úreltri löggjöf, en einnig án stuðnings
reyndrar iðnaðarmannastéttar, án stuðnings í
reynslu byggingarefna við íslenzkt veðurfar og
án stuðnings þroskaðra híþýlahátta og skiln-
ings á því starfi, sem felst í skipulagningu,
formsköpun og byggingastarfinu er mótar um-
hverfið og verður komandi kynslóðum rnæli-
kvarði á hina ytri menningu hvers tíma.
í þessu ljósi ber að skoða það, sem þessir
brautryðjendur hafa gert á sviði íslenzkrar
byggingarlistar.
Spurningin, sem greinin byrjar á, vakti aðra
í brjósti mér: Hvernig hafa íslenzkir arkitektar
rækt hlutverk sitt og notað þau tækifæri, sem
aðstæðurnar skópu?
Hér er auðvelt að fella sleggjudóm og skal
því farið varlega í sakirnar. Fyrst skulum við
ræða hlutverk arkitektsins.
Fyrir daga endurreisnarstefnunnar var arki-
tektinn einn úr hópi óþekktra samstarfsmanna,
sem reistu hús og hallir. Hans er ekki getið sér-
staklega sem skapara mannvirkja þeirra, er
hafa lifað með sögunni. Hann var aðeins einn
hluti þeirrar sálar, sem skóp minnismerki um
tímabil sitt, í samræmi við tækni tímans, fé-
lagslega og fjárhagslega skipan og þá ríkjandi
andlegu strauma, trúarlega og veraldlega, sem
ætíð eru einn veigamesti þáttur allrar listsköp-
unar. Með upphafi endurreisnartímabilsins og
einstaklingshyggjunnar sem drottnandi lífs-
skoðunar kemur arkitektinn fram á sjónarsvið-
ið sem sjálfstæður listamaður. Hinn mikli lista-
maður, mér liggur við að segja afburðamaður-
inn, sem hafði á valdi sínu allar greinir lista.
Hann málaði, mótaði í leir og stein, orti ljóð
og samdi rit. Hann var einnig verkfræðingur
síns tíma. Honum var ekkert óviðkomandi í
menningarlífi samtíðar sinnar.
Þannig var það í byrjun, en dýrðin stóð ekki
lengi. Þróunin verður stöðugt örari, og brátt
kom að því að arkitektinn varð aftur úr, og
um miðja síðustu öld var svo komið, að hann
var notaður eins og hárkollumeistarinn í leik-
húsinu: til að „ílikka upp á“ útlitið, til að velja
úr fyrirmyndasafninu og klístra skreytingun-
um utan á húsin, til að gefa þeim virðingar-
svip, sem hæfði efnum og stöðu eigandans.
Á þessu niðurlægingartímabili hófst sú bar-
átta, sem stendur að nokkru enn þann dag í
dag, 100 árum síðar. Þá hófu þeir arktitektar,
26
BIRTINGUR