Birtingur - 01.01.1965, Page 76

upplifað, er nátengt og mótað af því um-
liverfi, sem við lifum í. Óvanalegt kerfi notað
á frumlegan og skynsamlegan hátt getur orsak-
að óvænta, óvanalega og ófyrirsjáanlega hluti,
sem vort fjötraða hugmyndaflug mundi tæp-
lega hafa getað uppgötvað. Kerfi getur verið
hugmyndaflugi fjötur um fót, það getur líka
örvað, stutt hugmyndaflugið —eftir því, hvern-
ig og í hvaða tilgangi það er notað. Stock-
hausen segir, að hver og einn verði að gera
það upp við sjálfan sig, hvenær hann vinni
frjáls, ómeðvitað, í innblæstri — engar al-
mennar reglur sé hægt að gera um slíkt.
Ýmsir andstæðingar Stockhausen hafa gagn-
rýnt þessa þörf hans að vinna kerfisbundið og
l>enda á, að enginn heyri né skynji þau kerfi
eða aðferðir, sem liggi að baki verkunum.
En þessu anzar Stockhausen: „Hver sér at-
ómin? og þó vita allir, að gerð efnisins fer
eftir uppbyggingu þeirra.“ Stockhausen hef-
ur kvartað yfir því, að yfirleitt sé lögð nei-
kvæð merking í hugtakið „tilraun“, um leið
og það sé sett í samband við listsköpun. Hann
álítur, að tónskáld sé allt í senn uppfinninga-
maður, vísindamaður, konstrúktör — og vinna
með áður notað efni og hugmyndir, sem
ekki leiði til neinna nýrra uppgötvana, sé
ólífræn, ekki sköpun, hversu flókin og glæsi-
leg sem sú vinna kann að vera á ytra borði
og vel af hendi leyst.
Stockhausen sækist eftir nýjungum nýjung-
anna vegna, en ekki vegna yfirborðslegra eff-
ekta. „Ný upplifun", segir hann „hefur nýja
reynslu í för með sér, og það er óþarfi fyrir
listamenn að velta því fyrir sér, hvers vegna
við mennirnir hættum ekki að leita hins ó-
kunna. Slíkar vangaveltur leiða af sér spurn-
ingakeðju, sem getur endað með því að gildi
sköpunar er almennt dregið í efa. Listamað-
urinn er sköpun holdi klædd, og það er and-
stætt sköpuninni og mundi ganga af henni
dauðri, að fást við slíkar spurningar."
Þróunarsaga Stockhausens er saga tónlistar í
Evrópu seinustu 10—15 ár. Hann hefur verið
upphafsmaður eða átt mikinn þátt í flestum,
ef ekki öllum þeim nýjungum, sem komið
hafa fram á þessum árurn.
Þegar við rennum augunum til baka, sjáum
við að tólftónaaðferð Schönbergs er undanfari
og upphaf að nýju tímabili í tónlistarsögunni:
tímabili röðunartækninnar. Tólftónaaðferð
Schönbergs grundvallast á því, að mynduð er
röð af öllum tólf tónum krómatíska skalans,
þannig að hver tónn komi aðeins einu sinni
fyrir. Ýmsar raðir er hægt að mynda útfrá
grunnröðinni, spegil, krabba (röðin afturá-
bak), spegilkrabba o. s. frv. Ef fyrsti tónn í
einhverri röð er notaður, verða hinir ellefu
að koma fyrir í réttri röð. Stockhausen hefur
bent á það, að í tónalli músik (dúr og moll)
74
BIRTINGUR