Birtingur - 01.01.1965, Síða 83

næstu verkum hans var flytjandinn ekki leng-
ur talningamaskína, þræll tónskáldsins, held-
ur áttu báðir þátt í sköpun verksins. Flytjend-
ur fengu frelsi innan ákveðinna takmarka,
fengu að ráða nokkru um gang verksins, þ. e.
a. s. túlka það á sinn hátt. Klavierstuck XI
er ein blaðsíða, og á hana er dreift 19 grúpp-
urn, sem má spila í hvaða röð sem er, en hver
grúppa ákveður einkenni þeirrar næstn, ltver
sem hún verður, hraða hennar, styrk og
ásláttarform. í Zyklus fyrir einn slagverkara
notaði Stockhausen níu týpur af strúktúrum,
sem hver um sig veitti flytjandanum mismik-
ið frelsi. í Refrain fyrir þrjá flytjendur
koma fyrir sex „viðlög", og ráða flytjendur
að nokkru, livenær þau eru spiluð, en um leið
og þeir hafa ákveðið stað fyrsta „viðlagsins",
hafa þeir tekið ákvörðun um, hvenær hin
fimm komi fyrir. Þetta kallar Stockhausen
„margrætt form“. Hann segir, að af mörgum
möguleikum músikalsks samhengis þurfi eng-
inn einn að vera beztur né verstur, heldur
geti kannski allir verið jafngóðir. Það sé því
sama, hvaða leið sé valin. En hver ákvörðun,
hvert val verður að hafa óafturkallanleg áhrif
á gang verksins, afleiðingar sem ekki verði
aftur teknar. Frelsi er ábyrgð.
I næsta verki sínu, Kontakte fyrir elektrónisk
hljóð, píanó og slagverk reyndi Stockhausen
að brúa bilið milli elektróniskra liljóða og
hljóðfærablæs. Tónblær hljóðfæranna er ó-
breytanlegur, en hvaða blæ sem er má semja
elektróniskt. Stockhausen kompóneraði
elektróniskan blæ, sem líktist blæ þeirra hljóð-
færa er notuð voru í verkinu, og skala sem
mundaði í algjörlega óþekktum blæ, sem aldr-
ei hafði heyrzt áður.
Tínrinn gegndi nýju hlutverki í Kontakte.
Músikalskur tími er u. þ. b. 21 áttund (átt-
und er hlutfallið 1:2 eða 2:1 eins og áður
var sagt). Ef tónn er 4096 sveiflur á sekúndu,
þá er hver sveifla tónsins 1/4096 úr sekúndn.
Svo stuttan tíma skynjum við ekki sem rítma,
heldur senr tónhæð. Þær sjö tímaáttundir senr
við skynjunr sem tónhæð líta svo út:
(4096Hz) - 2048Hz - 1024Hz - 512Hz -
256Hz - 128Hz - 64Hz - 32Hz - 16Hz.
Dýpsti tónn sem við heyrum er 16 sveiflur
á sekúndu, færri sveiflur á sekúndu (dýpri
tón) skynjum við sem rítma. Þessar eru sjö
áttundir músikalsks tíma, sem við skynjum
sem rítma: 1/16 sek — 1/8 sek —1/4 sek —
1/2 sek — 1 sek — 2 sek — 4 sek — 8 sek.
Þegar atburðir vara lengur en 8 sekúndur,
skynjum við þá ekki senr rítnra, röð af breyt-
ingum, heldur sem fornr. Hinar sjö áttundir
formsins líta svo út:
8 sek — 16 sek — 32 sek — 64 sek — 128 sek
— 256 sek — 512 sek — 1024 sek — (2048 sek).
Með því að færa sér í nyt nýjar vinnuaðferðir
KIRTINGUR
81