Tíðindi um bankamálið - 01.01.1899, Blaðsíða 8
8
stað þess að ábyrgjast skuld ann-
ars, eins og alþing þó ætlaðist
til þegar það samþykkti banka-
lögin og fyrir þa sök að úr land-
sjóði hefir verið tekið fé fram-
yfir það, sem upphaflega var
ætlast til og lagt til landsbank-
ans gegn svo að segja engum
vöxtum og vafasamri tryggingu.
En hvernig er ástand bankans
sjálfs?
Fyrst og fremst er það nú víst
að verðhrun þeirra eigna, sem
hann hefir lánað fé út á og láns-
traustsmissir þeirra manna, sem
hann hefir á persónulegar skuld-
bindingar, veikir stórvægilega
stöðu hans þrátt fyrir það þótt
hann samkvæmt bankalögunum
geti látið landsjóð um það að
leysa inn seðlanna.
Ennfremurer allmikil upphæð af
fé bankans komin í torselda eign
og lítt arðberandi þar sem er
hin
nýja steinhúsbygging baukans
er ekki skal farið hér frekar út
í. — Og einnig munu menn
þykjast vita þ'ið víst að ekki séu
öll hin útlendu »verðbréf« bank-
ans sem haganlegast keypt en
ekki skal heldur farið hér frekar
út í það mál að þessu sinni.
Það sem aðaláherzlan liggur á
er þetta, að bankinn hefir vafa-
laust lánað allt of mikið fé út á
fasteignir í sambandi við það
fjármagn, sem hann hafði til að
starfa með. —
Staða bankans er því nú svo
veik að það er
fullkominn, knýjandi ástœða til
að athuga það samband, sem
hann stendur í til landsjóðs og
að líta á það hvernig
fara mundi
ef það atvik bæri að höndum,
sem bankalög 18. sept. 1885. 32.
gr. gjöra ráð fyrir, sem sé það:
„ef bankinn legðist niður “
eða framkvæmdir bankans hættu.
Að þessu sinni skal heldur
ekki tara út í það hve mikið, eða
réttara sagt, hve lítið, þyrfti til
þess að almenn vandræði bæri
að höndum vegna þess hve mik-
ið fé er sett fast í lán með löng-
um gjaldfrestum af starfsfé bank-
ans. —
Hér er þetta að eins lauslega
sett fram tii þess að sýna, að
ræða getur verið um, að rás við-
burðanna treysti á og brjóti til
mergjar hið sanna ástand land-
sjóðs og bankans og ennfremur
til þess að gefa viðvörum gegn
hinni háskalegu uppástungu um
aukning bankaseðlamergðarinnar
upp á ábyrgð landsjóðs. —
Menn kunna að vilja spyrja
hvernig því sé varið, að stofnun
bankars hafi getað komið þessu
öllu til leiðar þar sem þó er ját-
að hér, að kenning hr. Eiríks
Magnússor.ar, um hið reiknings-
lega tap landssjóðs af seðlunum,
sé röng. —
En sé það athugað vel, sem
hér er sagt að framan þá er hægt
að orða þessa sömu spurning
þanmg:
Hvernig er því varið að banka-
fyrirkomulaginu verður kent um
verðhrun ísleiizkra eigna?
Svarið liggur beint við.
Bankafyrirkomulagið verður sak-
að um hið ijárhagslega ástand
Islands vegna þess, að reynslan
hefir þegar sýnt (jafnvel þeim,
sem voru of skammsýnir til þess
að sjá það við stofnun bankans)
að seðlar bankans voru frá upp-
hafi þannig til orðnir að þeir
hlutu að »spenna« alla peninga,
gjaldgenga á heimsmarkaðinum,
út úr hirzlum landsjóðs yfir til út-
lendra skuldheimtumanna — ekki
landsjóðs heldur einstakra manna
úti á íslandi — en skilja eltir
hjá landsjóði fé, gjaldgengt ein-
göngu á íslandi, í?</starfsfé bank-
ans var frá upphafi svo skaðlegi
lítið, að það hlaut að freista
bankastjórnarinnar til aðnotaþað
einungis til þess að hjálpa lands-
mönnum til að skifta um skuld-
heimtumenn eða auka eyðslufé
sitt í bráðina — og loks hefir
öll framkvæmd bankalaganna í
reyndinni miðað dyggilega að
því, að dreifa öllu lausu og hand-
bæru lánsfé bankans á sem flest-
ar hendur svo hvergi hefir orðið
neitt teljandi gagn að því til
frarnfara í iðnaði eða framleiðslu.
í einu orði má segja að bank-
inn (og þar með landsjóður) standi
r.ú uppi með þær kröfur á hendur
landsmönnum, sem útlendir skuld-
heimtumenn hefðu annars haft, en
verðmæti þessara krafa á hendur
íslendingum er aptur kornið undir
verðmœti íslenzkra eigna
og það er nú komið svo langt
niður, sem allir meno sjá, sem
vilja vita af því sanna.
Hið sanna ástand bankans og
landsjóðs er svo, að enginn má
búast við því að hlð opinbera
lánstraust landins verði notað
erlendis til þess að bæta úr pen-
inga-eklu þeirri sem heldur allri
þjóðinni í heljarklóm framtaksleys-
is og vandræða.
Á hinn bóginn væri ijölgun
hinna óinnleysanlegu landsbanka-
seðla sama sem að hrinda þjóð-
inni enn dýpra niður í fjárhags-
lega glötun. — Og hvað er þá
eptir til þess að ráða bót á því
meini, sem ísland uú þjáist afog
sem stofnar þjóðerni voru í ber-
sýnilega hættu?
Það eitt, eingöngu það eitt, að
afla útlendra peninga til láns —
ekki út á lánstraust landsjóðs sem
ekki er til, — heldur út á per-
sónulegan dugnað íslendinga og
auðsuppsprettur landsins.
Það eitt,eingöngu það eitt, get-
ur bjargað landinu frá því að
komast undir fjarhagslega umsjón
og forráð Danastjórnar aptur á
ný, ef peningar þeir, sem boðnir
hafa verið alþingi frá einstökum
mönnum í Kaupmannahöfn verða
þegnir í tíma til þess að stofna
tneð þeim eiginlegan banka er sé
fœr um að
reisa eig niroglánstraustlandsmanna
upp frá því falli, sem vofir yfir
þeim nú, og verður íslandi til
eyðileggingar ella, sent allir góð-
ir og greindir menn hljóta að
sjá fyrir.
Þingmaður.
Glasgovy-prents miðjan. Í899.