Eining - 01.10.1953, Blaðsíða 2

2
EINING
þjóðlífsöfl, sem standa að þessum við-
hafnarmiklu athöfnum þjóðanna, vígslu
eða krýningu æðstu valdhafanna. Ein-
mitt sökum þess, að þjóðirnar leggja
svo mikið í gildi æðsta embættisins,
verður viðhöfnin svo íburðarmikil, að
hún minnir á leik barnanna. Æðsta em-
bættið er þriðji og voldugasti þátturinn
í skipulagi þjóðanna, tákn þess mátt-
uga, skapandi og frelsandi anda, sem
lyftir, sameinar og varðveitir. — Hið
fullkomnasta skipulag er pýramídíski
vöxturinn — þrenningar-skipulagið —
hægra, vinstra og höfuð. Þjóðirnar
óska þess, að æðsta embætti þeirra sé
þjóðarlíkamanum það, sem höfuðið er
mannslíkamanum. Það tryggir góða
samvinnu hægri og vinstri aflanna, þótt
hvort út af fyrir sig hafi sínu hlutverki
að gegna. Að þessi embætti valda þjóð-
unum oft sárum vonbrigðum, er ekki
sökum þess að þau séu ekki rétt hugs-
uð og heppilega grundvölluð, heldur
hins, að þau eru þá illa rækt af mönn-
um, sem eru vandanum ekki vaxnir.
En oft virðist sem þjóðhöfðingjar reyn-
ist þeim mun betur, sem þjóðin ber
meira traust til þeirra og sýnir þeim
hollustu.
Hin unga, nýkrýnda Bretadrottning
hefur verið um tíma umtalsefni blaða
og útvarps víðs vegar um heim. Búið
er að kynna hana allrækilega. Stjórn-
málasaga hennar tilheyrir þó enn fram-
tíðinni. Æskuár hennar hafa verið bjart-
ari, þrátt fyrir styrjaldarhörmungar, en
æskuár nöfnu hennar, Elisabetar fyrstu.
Hún steig út úr varðhaldi systur sinnar,
er hún tók við stjórn Bretaveldis. En
sameiginlegt er það um þær báðar, að
komast til valda á miklum ókyrrðar og
ólgutímum í lífi þjóðanna.
Elisabet I var dóttir Hinriks VIII og
annarrar konu hans Önnu Boleyn, sem
var glæsileg kona og kvenkostur hinn
bezti, og var það lán Elisabetar að eiga
svo væna móður. Börn Hinriks og hinna
kvenna hans voru ekki jafningjar henn-
ar. Hinrik VIII var gallagripur hinn
mesti. Fyrsta kona hans var Katrín,
móðursystir Karls V, keisara Þýzka-
lands. — Hana hrakti hann frá sér og
gerði hirðmey hennar, Önnu Boleyn,
að drottningu sinni. Enn brátt leizt hon-
um betur á þriðja drottningarefnið og
lét því hálshöggva Önnu Boleyn, móður
Elisabetar I, eftir stutta sambúð og fyr-
ir lognar sakir. Þriðja kona hans var
Jóhanna Seymour. Hún dó, er hún
fæddi Hinriki son, er síðar var Játvarð-
ur VI. Fjórða kona hans var Anna
systir Vilhjálms hertoga af Cleve, en
honum þótti hún ekki nógu mikil fríð-
leikskona og lét hana brátt frá sér fara,
en drepa ráðgjafa sinn, Cromwell, er
hafði valið honum þetta konuefni. —
Hann tók sér fimmtu konuna. Hún hét
Katrín Howard, en einnig henni lét
hann stytta aldur eftir tveggja ára sam-
búð, og var hún sökuð um ótrúmennsku.
Alltaf var auðvelt að finna einhverja
sök eða að minnsta kosti var hægt að
búa hana til.
Hinrik jafnaðist á við skáld og fræga
leikara nútímans. Hann átti sex konur.
Hin síðasta hét Katrín Parr, og munaði
minnstu, að konungur kæmi henni
einnig fyrir kattarnef. Hinrik VIII dó
1547, aðeins 56 ára og „harmaði engi
maður lát hans“, segir söguritarinn.
Næstur kom til valda Játvarður VI,
sonur Hinriks, en hann dó 16 ára
og hófst þá til valda María hálfsystir
hans, kölluð Blóð-María. Hún var
grimmlynd og blóðþyrst kona, og ekki
bætti það til, að hinn valdasjúki kon-
ungur Spánar, Filippus II, frændi henn-
ar, giftist henni, aðallega til þess að
geta ráðið miklu einnig á Englandi og
haft liðstyrk Englendinga í styrjöld við
Frakka.
Blóð-María drottning lét setja Elisa-
betu systur sína í varðhald, en stjórnar-
tíð hennar var aðeins frá 1553—1558.
Þau Filippus II Spánarkonungur áttu
ekkert afkvæmi. Við dauða Maríu 1558
kom Elisabet I til ríkis í Bretlandi. —
Það voru mikil og góð umskipti.
Um það segir söguritarinn:
„Þegar María var dáin, og Elisabet
kemur til sögunnar, þá er sem sorta
dragi af Englandi og birti yfir landi og
lýð. Hin enska þjóð hafði verið þjáð
og þungt haldin, hún þurfti lækning-
ar við og fékk hana. Það er sagt, að
enska parliamentið hafi setið á ráð-
stefnu, þá er því barst fregnin um lát
Maríu drottningar, og hafi allur þing-
heimur svarað þeim boðskap einum
rómi og sagt: „Guð varðveiti Elisabetu
drottningu, lifi hún og ríki lengi og vel“.
— Kom hún þá skjótt til Lundúna,
þaðan sem hún hafði setið í varðhaldi,
féll á kné fyrir allra sjónum og þakkaði
Guði, er svo dásamlega hefði varðveitt
hana frá öllum ofsóknum. Elisabet hafði
reynt mikið og margt. Móðir hennar
verið hálshöggvin, stjúpmæður hennar
verið henni harðar, og systir hennar
þessa verst. I einveru sinni hafði hún
stundað vísindi og fagrar listir af miklu
kappi. Hún talaði og ritaði vel latínu,
og var vel að sér í mörgum fornum
fræðum, og mælti margar hinar nýjari
tungur. Þó að hún hefði setið í dyflissu
og verið oft hart leikin, var hún samt
hraust og heilsugóð; hún var vel vaxin
og höfðingleg á velli, svipfögur, og
sómdi sér hverri konu betur á hestbaki,
hugurinn frábærlega kjarkmikill, hún
var stórvitur og vel stillt, og því var
það eðlilegt, að henni væri vel lagið að
stjórna öðrum“.
Ekki stóð á því, að Elisabet fengi
ekki bónorð frá ýmsum göfugum mönn-
um og konungbornum, en hún neitaði
þeim öllum. „England er maðurinn
minn“, sagði hún, „og hin enska þjóð
börnin mín. Allur sá mikli barnahópur
liggur mér ríkt í skapi, eg má ekki
skipta hug eða hjarta til annarra út í
frá“.
Einn biðlanna var Filippus annar
Spánarkonungur. Honum lék stöðugt
hugur á að ná yfirráðum í Englandi,
en hann fékk hvorugt, Elisabeíu né
England. Hún hafnaði honum, en hann
reiddist og bjó út flotann mikla „ósigr-
andi“ og ætlaði að láta Elisabetu ^
drottningu kenna á mætti sínum. Sagt
cr að þessi herskipafloti Spánverja hafi
verið 130 skip og á þeim 20,000 her-
manna, og tók hann öllu fram, er þá
þekktist. En lítið varð úr þessu höggi,
sem hátt var reitt. Flotinn hreppti hin
mestu illviðri og fórst meiri hluti skip-
anna.
Filippus hafði upphaflega tekið við f
blómlegu og víðlendu ríki, sem mikið
orð fór af, en skilaði því í niðurníðslu
alla vega. „Hið mesta óorð var komið
á hina spánversku stjórn“, segir sögu-
ritarinn, „því að hún var kunn að und-
irferli, harðýðgi og trúarofsa. Marga
af sínum beztu þegnum hafði Filippus
látið af lífi taka, margir, sem ríkir höfðu
verið, voru snauðir orðnir, og margir
flúnir af landi burt, allt af hans völd- *
um. Atvinnuvegir voru lagstir í dá,
verzlun komin í hendur annarra þjóða,
ríkisskuldirnar voru um 140 milljónir
dúkata“.
Þannig var þá komið í þessu órólega
horni heimsins, en ófriður geysaði hvar-
vetna að heita má. Það var einmitt á
síðari hluta aldarinnar, í stjórnartíð
Elisabetar I, að Niðurlendingar háðu *
sitt blóðuga frelsisstríð, sættu hinni
mestu grimmd og kúgun af hendi Spán-
verja og rómversku kirkjunnar. Siða-
skiptin hófust, eins og allir kannast við,
snemma á öldinni, og þeim fylgdi mikil
ólga, trúarbragða stríð eins og t. d. í
Þýzkalandi og Frakklandi. Það var ein-
mitt 1572 sem blóðbaðið átti sér stað
í París og Hugenottarnir voru brytjaðir 0
niður í tugþúsunda tali víðs vegar um
landið. Á Norðurlöndum stóð hið
grimma 7 ára stríð árin 1563—1570.
Danir voru þá allfyrirferðarmiklir,
Gústaf Vasa hafði komið fótum undir
Svíaríki. Hann dó 1560. Til valda komu
þá í Svíþjóð synir hans, hver af öðr-
um, fyrst Eiríkur fjórtándi og þar næst 4^
Jóhann þriðji, en stjórnartíð þeirra var
Svíum ekki nein gæfuár. En þá kom til
ríkis þriðji sonurinn, Karl níundi, sem
var dugmikill og strangur stjórnandi,
en átti stöðugt í styrjöldum við ná-
granna sína, Pólverja, Dani og Rússa,
og stóð ófriður milli Svía og Pólverja
um hálfa öld. En með syni Karls níunda, f
Gústaf Adolf, urðu Svíar stórveldi.
Þannig var ærið róstusamt um Norð-
urlönd og í nágrannalöndum Englend-
inga yfirleitt í stjórnartíð Elísabetar
fyrstu. Pólverjar, Niðurlönd, Frakkar,
Spánverjar og fleiri þjóðir höfðu átt i
þrotlausum styrjöldum, og þar á meðal
voru trúarbragðastríðin.
Elísabet II kemur til valda á miklum ?
reynslutímum Englendinga. Á veldi
þeirra hefur gengið og eiga þeir víða