Eining - 01.03.1957, Blaðsíða 2

2
EINING
Istanbul. Gult horniS (Slólpasund). A því sjúst tvær brýr: Galalabrúin, sú sem nær er, og
Ataturk-brúin, sú sem er fjœr. — Á þessari yfirlitsmynd sést borgin ekki nærri því öll.
en það er svo breitt, að á því miðju sér
ekki til lands, en Bosporos er 27 km á
Iengd, en 500 m á breidd, þar sem það
er þrengst, en 3000 m, þar sem það
er breiðast. Suður úr Marmarahafi
mjókkar aftur. Þá tekur við Hellusund
(Dardanellasund), lykillinn að Miðjarð-
arhafinu austanverðu.
Alma gengur úr Bosporos upp í Iand-
ið í norðvestur. Er sá fjörður 7 km á
lengd. Hann kölluðu forfeður vorir
Gullhornið og stundum Stólpasund. Það
er í laginu eins og horn. Mynnið er
breitt, en stikillinn, sem veit inn í land-
ið, er mjór. Borgin rís á sjö lágum hæð-
um, sem liggja upp af Sæviðarsundi.
Yfir Gullhornið liggja tvær brýr (og nú
komin in þriðja, kennd við þjóðhetjuna
Atatúrk), og milli þeirra og utan við
þær liggur verzlunarhöfn borgarinnar.
Fyrir sunnar Stólpasund liggur gamli
bærinn. Ber hann austurlenzkan svip:
þröngar götur, verzlunarbragur heldur
kynlegur, gömul hús og mörg heldur
hrörleg og þrifnaður gæti verið betri. I
þessum borgarhluta er soldánshöll-
in mikla (Serajið) og forna, skammt
frá sundinu. Rétt fyrir vestan hana er
ið fyrrverandi stórvesírat (In háu hlið)
og Sofiukirkjan, og við hliðina á henni
paðreimur, og segir síðar frá honum.
— Einkennilegir eru inir miklu bazar-
ar, furðuleg völundarhús, yfirbyggðar
verzlunarbúðir, þar sem allir mögulegir
hlutir eru á boðstólum. — Ein af merk-
ustu moskunum (guðshúsum Múham-
meðsmanna) er Ahmed-moskan (reist
í byrjun 17. aldar), sem ein allra þeirra
hefir sex mjóturna eða mínarettur. Hin-
ar hafa fjóra. Alls eru taldar vera um
900 moskur í Istanbul. — Fyrir norð-
an Gullhornið er Galata. Þar eru fínustu
hótelin, stærstu verzlanirnar og bank-
arnir og hafnarmannvirki mikil. Galata
er nýmóðins stórverzlunarhverfi. Vest-
anmegin er borgin girt varnarmúr mikl-
um. — Asíumegin liggur Scutari og
Kadiköy og Haydarpass nokkru sunnar,
og þaðan liggur Austurlandabrautin
(Bagdadbrautin). — Nafnið Byzantion
bar borgin þangað til á öndverðri 4. öld
e. Kr. Nefndist hún þá fyrst Nova Roma
(nýja Róm), en síðan Konstantinopel
(Constantinopolis) eftir Konstantin
keisara mikla. Nafnaskiptin segja fróðir
menn að hafi farið fram 11. maí 330.
Það ið svipmikla nafn bar borgin, þang-
að til 1924, er Ankara varð höfuðborg
Tyrkjaveldis, og hún fékk sitt núver-
andi nafn, en það þýðir ,,inn í borgina"
eða ,,til borgarinnar“ og er dórisk mál-
lýzka (i$ tan polin). Istanbul er lögfest
borgarnafn síðasta aldarþriðjunginn.
Þrisvar hefur borgin verið unnin með
vopnum: 1204, 1261 og 1453. Það eru
því rúmir fimm aldir síðan Tyrkir tóku
borgina, og síðasti gríski keisarinn,
Konstantín XI., féll í þeirri viðureign.
Á inum fornu borgarmúrum voru 33
hlið, og var Gullvarta (Porta aurea,
þ. e. gullna hliðið) þeirra mest. Forn-
frægasta stórhýsi borgarinnar er Hayia
Sophia, kirkja innar Heilögu Vizku, og
kölluðu norrænir menn hana Ægisif eft-
ir framburði nafnsins (aja sofia). Það
var Justinianus keisari inn I., sem lét
reisa kirkjuna á þriðja tugi 6. aldar e.
Kr. Er hvolfþak kirkjunnar fyrirmynd
fjölda mustera. Alls eru rúmlega 100
stórar súlur í ýmsum litum í kirkjunni.
Höfuðaltarið er úr gulli og gimsteinum
sett. Ótal ljósakrónur úr gulli og silfri
prýða kirkjuna. Öll ker eru úr gulli og
skreytt dýrum steinum.
Þegar Tyrkir höfðu hertekið
Konstantinopel, en það var 29. maí
1453, gerðu þeir Ægisif að tyrkneskri
mosku, og breyttu kirkjunni eftir því
sem þörf var á, svo að hún gæti fullnægt
réttum kröfum sem höfuðmoska
Múhammeðsmanna. Eitt af því, sem
sjálfsagt þótti, var að kalka yfir tigla-
myndir af Kristi og helgum mönnum, en
þegar Atatúrk mælti svo fyrir, að helgi-
hald skyldi ekki lengur fara fram í Sofiu-
kirkju og hún notuð hér eftir sem safn
(musæum) — en það var 1930 —, var
kalkið dregið aftur af myndunum, og
komu þá skýrt í ljós inar undurfögru
tiglamyndir, og blasa þær nú við sjónum
gesta, er þar koma. — Rétt hjá kirkj-
unni var Hippodromos (ippoðromos),
ið mikla forna hringleikhús, er norræn-
ir menn kölluðu paðreim. Var
hann 373 m á lengd og 180 m á breidd.
Gátu setið þar í 30—40 hringröðum
um 100 þúsundir manna í einu.
Ekki fær íslendingur gengið um borg-
arstræti í Miklagarði, án þess að minn-
ast samlanda sinna inna fornu, er aust-
ur þar börðust í Væringjasveitum með
öðrum norrænum mönnum um miðjar
miðaldir. Báru sumir þeirra beinin þar,
að því er talið er, eins og Kolskeggur
Hámundarson Gunnarsbróðir og Þor-
steinn drómundur Grettisbróðir. — Þor-
valdur Koðránsson inn víðförli, er fyrst-
ur íslenzkra manna gerðist kristniboði,
og Stefnir Þorgilsson, komu báðir til
Miklagarðs, herma íslenzkar heimildir.
Fleiri má telja, landa vora, er austur til
Bosporos komust og víðar austur þar,
eins og Bolla Bollason, Halldór Snorra-
son og Úlf Óspaksson. — Geta má og
Geitaskarðsbóndans, Gríss Sæmings-
sonar, Gests Þórhallssonar, Þorsteins
Víga-Styrssonar og Þormóðar Eindriða-
sonar. Ég er ef til vill kominn langt frá
efninu, en ég vona, að mér fyrirgefist
það, þar sem ég hefi þó haldið mér um
sinn við íslenzkt efni. Muna
má Miklagarður tvenna tímana. Það
var Kemal Atatúrk, sem barg Tyrkj-
um í lok heimsstyrjaldar fyrri, og ekki
duldist það gestunum á Istanbul-þinginu
í haust, hver er þjóðhetja Tyrkja. Voru
af honum myndir allvíða, svo sem hér
á landi af Jóni Sigurðssyni. Það var
Atatúrk, sem braut niður lderkaveldi
soldáns í Miklagarði, spyrnti fast gegn
friðarskilmálum bandamanna, er hann
sá, að gera átti hlut Tyrkja næsta lítinn,
og létti ekki fyrr en hann var allmjög
réttur. Tyrkland kom út úr eldrauninni
sem þjóðríki og sem slíkt bundið við
Litlu-Asíu og Istanbul. Veldi Tyrkja
mátti kalla þorrið í Evrópu. Af því saup
Konstantínópel seyðið og setti nú stór-
um ofan, þar sem Litlu-Asíuborg-Ank-
ara — var nú gerð að höfuðborg. Tyrk-
land var orðið Litlu-Asíuveldi. — Hóf
nú Atatúrk baráttu fyrir því, að Tyrk-
land gerðist ríki í Evrópustíl. Latínulet-
ur var nú upp tekið, en arabiskt letur
úr gildi fellt, skólar settir og hvarvetna
tekið til óspilltra málanna að kenna fólk-
inu lestur og skrift. Konum voru veitt
(svokölluð) réttindi, í líkingu við það,
sem tíðkast á Vesturlöndum. — klerka-
valdið var minnkað að verulegum mun
og allt gert til þess að Tyrkir gætu setið
bekkinn með menningarþjóðum Vestur-
landa.
En þó að Istanbul sé ekki le^gur
höfuðstaður Tyrkjaveldis, er hún samt
og verður drottningin við Sæviðarsund,