Neisti - 20.02.1983, Blaðsíða 8

8
NEISTI
Dr. Gylfi Þ. Gíslason:
Um nauðsyn breyttrar
stef nu í f iskveiðimálum
Hluti úr erindi dr. Gylfa Þ. Gíslasonar ú Spástefnu Stjórnunarfélags
íslands, hinn 9. des. 1982. Erindið nefndist „Hugleióingar unt efna-
hagsstefnu stjórnvalda 1983“. í erindinu fjallaði dr. Gylfi m. a. unx
þróun sjúvarútvegs og veiðileyfastjórn, þar sem gert er rúð fyrir sölu
veiðileyfa. Sá hluti er hér hirtur til kynningar á þeim viðhorfum, en
millifyrirsagnir eru hlaðsins:
Mönnum munu yfirleitt ljós-
ar þær grundvallarbreytingar,
sem orðið hafa í íslenskum
efnahagsmálum á þessu ári og
fyrirsjáanlegar eru á hinum
næstu. Kjarni þeirra er, að
hagvöxtur hefur stöðvast, við-
skiptahalli hefur farið vaxandi
og söfnun erlendra skulda er
orðin mjög mikil, hvort sem
borið er saman við gjaldeyris-
tekjur eða þjóðarframleiðslu.
Eg álít, að það hljóti að teljast
höfuðmarkmið efnahagsstefnu
á komandi ári og raunar
komandi árum — að þjóðar-
framleiðslan taki aftur að auk-
ast. í því sambandi hlytur sú
spurning að vakna. hvers vegna
aukning þjóðarframleiðslunnar
hafi stöðvast. Um það hafa
heyrst ýmsar skoðanir. í stjórn-
málaumræðu hefur því gjarnan
verið haldið á loft. aðýmsarytri
aðstæður hafi verið óhagstæð-
ar: Afli hafi minnkað i ár, sölu-
tregða hafi verið á ýmsum af-
urðum. Auðvitað hefur þetta
valdið erfiðleikum. En þessar
staðreyndir eru fjarri því að
vera fullnægjandi skýring.
Minnkun þjóðarframleiðslunn-
ar hefur ekki komið skyndilega.
Það hefur dregið úr aukningu
hennar á undanförnum árurn,
þótt þjóðarframleiðslan hafi
ekki beinlínis minnkað fyrr en á
þessu ári og niuni enn rninnka á
næsta ári. Það hefur verið
nokkurra ára aðdragandi að
því. sent er að gerast nú og mun
gerast á næsta ári.
Ýmsum hefur orðið tíðrætt
um þau áföll. sem íslendingar
liafa orðið fvrir tvívegis á síðast
liðnum áratug. þ. e. olíuverðs-
hækkanirnar tvær. sem bættust
við tjónið vegna náttúruhant-
faranna í Vestmannaeyjum á
fvrri hluta áratugsins. En sé litið
á þróun ytri aðstæðna þjóðar-
búsins á síðast liðnum áratug.
má ekki gleyma því. að um
miðjan áratuginn féll í skaut
einn mesti búhnykkur sögu
sinnar. þ. e. stækkun fiskveiði-
lögsögunnar í 200 mílur. Sá
lokasigur landhelgisbaráttunn-
ar þýddi í revnd. að úílend
veiðiskip hurfu af íslandsmið-
um. að lslendingar sátu einir að
auðlindum landgrunnsins um-
hverfis ísland. Auðvitað hlaut
þetta að þýða stórbætt skilvrði
til aukinna fiskveiða íslend-
inga. Enda varð sú raunin á. í
fyrra varð sjávarafli 90% meiri
en hann hafði verið 1975. Iðn-
aðarframleiðsla varð 3\%
meiri. Landbúnaðarframleiðsla
varð 2% minni. en magn þjóð-
arframleiðslunnar í heild hafði
vaxið um 24%. Framleiðsla
sjávarafurða óx m. ö. o. miklu
meira en þjóðarframleiðslan í
heild.
Hið sama kemur fram. ef
athuguð er hlutdeild sjávarút-
vegs i þjóðarframleiðslunni.
Dr. Gylfi Þ. Gíslason
Hlutdeild veiða var árið 1975
6.5% og veiða og vinnslu sam-
tals I3.5%.Á árunum 1979 og
1980 var hlutdeild fiskveiðanna
um 9.5% og fiskveiða og fisk-
vinnslu 19-20%. Hlutdeild sjáv-
arútvegs í þjóðarframleiðslunni
jókst þannig verulega á þessu
árabili.
Og hvernig hefur þróun
verðlags útflutningsframleiðsl-
unnar á þessu tímabili verið?
Verðlag útflutningsframleiðsl-
unnar var í fyrra 66% hærra en
þaðvar 1975.
Þegar þessar meginstað-
reyndir eru hafðar í huga. hefði
þá ekki mátt búast við því. að á
undanförnum árum hefði
skapast grundvöllur fyrir
traustan vöxt þjóðarfrant-
leiðslu. aukinn hagvöxt?
Reynslan hefur ekki orðið sú.
Hagvöxturinn hefur farið
minnkandi. Hann verður lík-
lega neikvæðari á næsta ári en
hann hefur orðið um langt
skeið. Hver getur ástæðan ver-
ið?
SKAÐI VERÐBÓLGUNNAR
Á þessu geta ekki verið nema
tvær skýringar. sem eru ná-
tengdar. Hér hefur verið
40—50% verðbólga á næsta ári i
meira en áratug. Enginn
ágreiningur virðist vera um
það, að slík verðbólga sé skað-
leg. þótt nténn komi sér ekki
sarnan um ráðstafanir til þess
að harnla verulega gegn henni.
En skaði verðbólgunnar hefur
fyrst og fremst verið talinn
fólginn í því. að hún valdi
þjóðfélagslegu ranglæti. hún
skaði sparifjáreigendur. en
ívilni lántakendum. Auðvitað
er þetta rétt. En á hitt hefur ekki
verið lögð nægileg áhersla. sem
er þó enn mikilvægara. að
svona mikil verðbólga hvetur til
rangra ákvarðana um fjárfest-
ingu. — ekki rangra frá sjónar-
miði þeirra einstaklinga. sem
hafa aðstöðu til þess að fjár-
festa. heldur frá sjónarmiði
þjóðarheildarinnar. og þá ekki
síður til rangra fjárfestingar-
ákvarðana af hálfu opinberra
aðila. Með þessum hætti veldur
langvarandi. mikil verðbólga
minnkun hagvaxtar. hún dreg-
ur úr vexti þjóðarframleiðslu.
Það er þetta, sem smám saman
hefur v^rið að gerast hér á landi
á undanförnum árum.
Einhverjir kunna þrátt fyrir
allt að draga réttmæti þessara
staðhæfinga í efa. Ég ætla því
að rökstyðja þær svolítið nánar
og hafa enn hliðsjón af aðalat-
vinnuvegi íslendinga, sjávarút-
veginum.
RÖNG FJÁRFESTING
Á undanförnum áratugum
hefur fjárfesting í sjávarútvegi
vaxið mun örar en afrakstur
útvegsins. Slíkt er auðvitað
skýrt dæmi um óhagkvæma,
ranga fjárfestingu. Hér er ekki
um að ræða staðhæfingu, sem ,
ég eða einhver einstakur hag- :
fræðingur varpi fram á grund- 1
velli einhverra einkarannsókna.
Þessari staðhæfingu til stað-
festingar ætla ég að leyfa mér
að vitna í opinbera skýrslu. sem
mér vitanlega enginn hefur ve-
fengt. Rannsóknarráð ríkisins
skipaði á sínum tíma nefnd
sérfræðinga til athugunar á
málefnum íslensks sjávarút-
vegs. Hún birti skýrslu sína
haustið 1975. Þar varaði
nefndin nijög sterklega við
óhóflegri stækkun fiskiskipa-
flotans. Hún benti á, að verð-
mæti fiskiskipaflotans hefði á
árunum 1962—74 vaxið um
133%. Á sama tíma hafði afla-
verðmætið hins vegar aukist
um aðeins 29.5%. Hver króna.
sem bundin hafi verið í fiski-
skipurn. hafi árið 1974 aðeins
gefið af sér 55% af því. sem hún
gerði 1962. Þá voru þær svo-
nefndu stjórnunarleiðir. sem
farnar hafa verið til þess að
takmarka sókn í fiskstofna. sem
þörf hefur verið talin á að
vernda. harðlega gagnrýndar.
, en þær hafa sem kunnugt er
einkum verið fólgnar í ýmiss
konar skömmtunaraðferðum.
kvótunt. lokun svæða
o. s. frv.Mælti nefndin nteð
hliðstæðum aðferðum og þeim.
sem kunnar eru úr markaðsbú-
skap. þ. e. einhvers konar verð-
lagningu réttarins til þess að
veiða fisk. þótt hún gerði sér
‘ fulla grein fyrir framkvæmda-
örðugleikunt í því sambandi.
Ekkert tillit var tekið af hálfu
1 stjómvalda til þessara ábend-
inga. sem voru þó mjög vel
rökstuddar.
Haustið 1981 skilaði önnur
nefnd sérfræðinga á vegum
Rannsóknarráðs ríkisins nýju
áliti um sama efni. Þar er það
harmað. að fyrri stefnu varð-
andi stækkun flotans og fram-
kvæmd veiðitakmarkana skuli
hafa verið haldið áfram. og
lögð enn ríkari áhersla á nauð-
syn stefnubreytingar. bæði að
því er varðar fjárfestingu og
aðferðir við stjórn fiskveið-
anna.
Ekki verður því sagt. að á það
hafi skort. að bent hafi verið
opinberlega á það. að röng
fjárfesting hafi átt sér stað í
sjávarútvegi og að alvarlegir
ágallar séu á þeirri stefnu. sem
fylgt er í stjórn fiskveiðimála.
BÍLCEYMAR: ára áh\/mA
sjjo 01 0 0YJyi yu. AÐRIR GEYMAR: ||MCATERPILLAR SALA & ÞJDNUSTA
2ja át a ábyi yö. CatefpiHdf. Cat ogTJefu skrásett vorumerki
IHIHEKLAHF J Laugavegi 170 -172 Sími 21240 CAT PLUS
En stjórnvöld hafa ekki tekið
tillit til þessara varnaðarorða.
ÖNNUR DÆMI
Ég skal nefna enn nýrri dæmi
um það, að framleiðni í þjóð-
arbúskapnum hafi farið
minnkandi á undanförnum ár-
um, samfara því að verðbólga
hefur farið vaxandi. Á árunum
1961—70, þegar verðbólga var
13%, jókst fiskafli um 28%, en
heildarþjóðarframleiðslan jókst
um 57%. Á árunum 1971—80,
þegar verðbólgan var 40% eða
þrisvar sinnum meiri, jókst
fiskaflinn miklu meira en á
fyrra tímabilinu, eða um 48%,
en heildarframleiðsluaukning-
in var hin sama, 57%. Enn
skýrar kemur þetta sama í ljós í
þeirri staðreynd, að aflaaukn-
ing varð miklu meiri á síðari
hluta síðasta áratugar en hinum
fyrri, en aukning þjóðarfram-
leiðslunnar hins vegar minni. Á
árunum 1977—78 jókst afli um
57%, en þjóðarframleiðsla að-
eins um 17%.
Skýringar þessara stað-
reynda getur ekki verið að leita
í öðru en minnkandi framleiðni
í efnahagslífinu sem heild, fyrst
og fremst sem afleiðingu óhag-
kvæmrar fjárfestingar.
BREYTT STEFNA
Ef verðbólga og óhagkvæm
fjárfesting eru aðalsök þess, að
hagvöxtur á íslandi hefur nú
stöðvast, hlýtur meginviðfangs-
efni hagstjórnar á næsta ári og
hinum næstu að verða það að
draga úr verðbólgu. bæta hag-
kvæmni fjárfestingar og þá um
leið að auka þjóðarframleiðslu.
Ég er þeirrar skoðunar, að eitt
brýnasta verkefnið á þessu sviði
sé að breyta þeirri stefnu. sem
fylgt er við stjórnun fiskveiða.
Rétturinn til fiskveiða er nú
skammtaður. En . hann er
ókeypis. Hér er nú í raun og
veru beitt nákvæmlega sömu
aðferðum og á haftatímunum í
utanríkisviðskiptum þegar inn-
flutningur var takmarkaður
með leyfum. en þeim úthlutað
jkeypis. Til skamms tíma mátti
telja flesta fiskstofna í hafinu
óþrjótandi auðlind. Þeir
minnkuðu ekki vegna veiða. Þá
var veiði eins skips ekki á
kostnað neins annars skips. Þá
mátti með réttu segja, að eng-
inn ætti að greiða neitt fyrir
fiskinn, sem veiddur væri. Slíkt
hefur átt sér stað við landnám
nýrra landa, hagnýlingu skóga,
fund nýrra náma. Að vissu
marki hefur hagnýtingin getað
verið ókeypis. af því að hún
snerti ekki hagsmuni neins
annars, rýrði auðlindina ekki.
En vitum við ekki öll, að þetta á
ekki lengur við unt fjölda fisk-
stofna í sjónum? Áf hverju
skyldum við annars takmarka
sókn í þá? Er það ekki einmitt
af því, að öllum er ljóst að sókn
umfram visst mark skerðir
auðlind í sjónum, að þá tekur
einn frá öðrum? En á einn að fá
að hagnýta verðmæti, sem
annar gæti hagnýtt, án þess að
greiða fyrir það? Ekki gildir sú
regla á öðrum sviðum efna-
hagslífsins. Allir, sem hagnýta
verðmæti, verða að greiða fyrir
það. Munurinn er aðeins sá, að
þau verðmæti, sem hagnýtt eru
í öðrum atvinnugreinum, eru í
eign einhvers annars, sem þá
auðvitað krefst greiðslu fyrir
það. En í sjávarútveginum er
verðmætið, sem er hagnýtt,
sameign þjóðarheildarinnar.
En á það þess vegna að vera
ókeypis? Vitum við það ekki öll,
að allir fara betur með þau
Framhald á 5. síðu
RAFGEYMARNIR