Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1935, Síða 5

TlMARIT V.F.l. 1 935.
33
einfaldar línur, og hins vegar einnig fjórir, en mis-
margfaldir termar, tveir einfaldir og tveir þre-
faldir, er mynda allt að 6-földum línum. Einnig
sýnir myndin, að línur geta og myndast af term-
um sínum úr hverri samstæðu, þólt það verði frek-
ar að teljast undantekning en regla.
Iljá strontium og barium klofnar f-term í seiir.ii
samstæðunni einnig i þrennt, og verða þá þrír
termar þrefaldir og einn einfaldur i þeirri sam-
stæðu.
Á sama hátt og lýst var um klofningu alkali-
termanna, er hér gerl ráð fyrir, að yfirleitt lýsi
sér einkenni alkalisku jarðmálmanna í termurn
strontiums og bariums.
Af þessum tveim fyrslu dálkum per.kerfisins
fæst regla, sem gildir einnig um aðra dálka, að
efni með ójöfnu kemisku gildi hafa tvö-, fjór- eða
sexfalda terma, en jöfnu gildi tilsvara einfaldir,
þrefaldir termar o. s. frv.
Þessi regla getur í vissum tilfellum snúist alveg
við, s. s. þegar um liin svo kölluðu neistalitrof
er að ræða. Hver lofttegund getur nefnilega gef-
ið frá sér margskonar litrof, eftir því, á hvern
liátt hún er hituð eða fengin til að lýsa. í raf-
magns hogaljósi fást þannig algengustu litrofin,
sem að ofan er lýst, hogalitrofin, en í rafmagns-
neista og' Geisslerpi]iu svokölluð neista-litrof. Likj-
ast þau ekkert hogalitrofunum. Þvert á móti er
eins og efnabreyting hafi átt sér stað, því að neista-
litrofum eins dálks svipar mjög til bogalitrofa
næsta dálks fyrir framan í per.kerfinu. (Regla
Kossels og Sommerfelds). Neisla-litrof alkalisku
jarðmálmanna líkjast þannig i öllum verulegum
atriðum bogalitrofum alkalimáhnanna, hafa tvö-
falda terma, er skrifa má i hinum einföldu for-
múlum alkalimálmanna, fjdgja samskonar reglum
um klofningu linanna o. s. frv. Sama er t. d. að
segja um kvikasilfur, að það sýnir í neista alla
þá helstu eiginleika, sem gullið hefir í hogaljósi.
Mælti því ætla, að hér hefði rætsl draumur al-
chemistanna, um að breyta algengum efnum í dýra
málma. En svo er þó ekki, því efnin, sem þannig
eru fram komin, virðast engan tilverurétt eiga
nema i glóandi neistanum, og taka jafnskjótt á
sig hina fyrri mynd og honum sleppir.
II. Atomnujndin.
Fyrstu tilraunina til þess að skýra myndun ljóss-
ins, gerði Hertz á grundvelli hinnar elektromagnet-
isku ljóskenningar Maxwells, er skýrir ljósið sem
raf- og segulmagnssveiflur í ljósvakanum. Gerði
liann ráð fyrir, að í atomunum væri sveiflandi
rafmagnshleðsla, einskonar sendilampi fvrir út-
varp, sem kæmi af stað sveiflum i ljósvakanum
og myndaði á þann hátt ljós; „sendi“, eftir línu-
litrofunum að dæma, hverl atom á sínum vissu
bylgjum, er á einlivern hátt stóðu í sambandi við
byggingu atomsins, en hvernig, vissu menn ekki.
Næsta sporið til þess að skýra uppruna ljóssins
og litrof lofttegundanna steig Bohr með atom-
kenningu sinni. Það spor varð ekki stigið á hin-
um fyrra grundvelli Maxwellskenningarinnar og
varð að fara á undan gerbreyting á hugmyndum
manna um ljósið. Hafði sú breyting orðið árið 1900,
er Planck sýndi fram á, að orkuhlutföllin í litrof-
um faslra hluta yrðu hezt skýrð með því að gera ráð
fyrir að ljósið myndaðist í smá-skömmtum, en ekki
í hvað litlum mæli, sem vera skyldi, eins og áð-
ur liafði verið trú manna. Við hugmyndina um
C&loiam I. 6Ö
2. mynd. „Termar“ í bogaljósi kalciums. Termarnir eru
bæði ein- og þrefaldir.
ódeilisagnir efnisins hafði þannig bæzt liugmynd-
in um minnsta geislamagn hins lýsandi atoms.
Þá höfðu og frá því á dögum Ilertz’s farið fram
mikilvægar rannsóknir á byggingu atomanna, sem
einkum eru að þakka Lenard og Rutherford. Hér
er ekki rúm til þess að geta þessara rannsókna
nánar og verður að láta nægja að geta þess, að
þær eru hyrningarsteinninn i atom-mynd Bohr’s.
Bohr hugsaði sér i samræmi við niðurstöðurRuther-
fords, að atomunum svipaði til sólkerfisins; til sól-
arinnar svaraði kjarni, sem gæddur væri pósitivri
rafmagnshleðslu, en plánetunum tilsvöruðu nega-
tivt hlaðnar agnir, elektrónur, er gengju um kjarn-
ann undir áhrifum rafmagnslileðslu lians. I vetnis-