Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.05.1944, Síða 6

2
T 1 M A R I T V. F. I. 1 «) 4 1
Virkjun jarðgufu til rafmagns og hitanotkunar.
Erindi flutt á fundi V. F. í. þann 12. apríl 1944 af Gísla Halldórssyni, cand. polyt.
Hið fyrsta, er eg veit til að ritað hafi verið um
virkjunarmöguleika íslenzkra gufuhvera, er að finna
í bréfi, er Jón Hjallalín ritaði Jóni Sigurðssyni lík-
lega árið 1851 og birt er i Nýjum félagsritum árið
1853. Þar segir svo:
„Hverarnir gætu verið cinhver hin mestu hlunn-
indi á landi voru, ef vér kynnum með að fara, því
þá mætti hafa til ærið margs, sem kostar ærna pen-
inga í útlöndum. Þann veg er eg sannfærður um
að við þá mætti hafa ýmislegar stórar verksmiðjur
með þeim mesta ábata, ef menn hefðu hugmynd
um hvílíkur kraftur i þeim er, og hvern veg hann
ætti að nota í gufuvélar, sem nú tiðkast erlendis
i öllum verksmiðjum, en sem þó jafnan eru býsna
kostnaðarsamar, af því þær þurfa mikið eldsneyti,
og er þó eldsneytið ekki haft til annars cn til að afla
vatnsgufunnar.
Nú með þvi að vér höfum næga gufu nærfellt við
alla hvera, þá er auðvitað að við þyrftum langtum
minna til að kosta en aðrar þjóðir til að koma upp
gufuvélum og táta þær erfiða af sjálfsdáðum bæði
nótt og dag, yrðu verksmiðjur vorar þá þar í frá-
brugðnar öðruin verksmiðjum, að ekki þjn’fti að
eyða einum kolahnefa upp í þær, þó þær gengi ár
eptir ár og afköstuðu allteins miklu og verksmiðj-
ur erlendis, þær er eyða mörgum þúsundum stein-
kolatunnum á ári hverju."
Ekki þótti Jóni Hjaltalín skilningur lahdsmanna
vera mikill á þessum möguleikum, enda eru nú liðin
rúmlega 90 ár síðan þetta var, og fyrst nú virðist
áhuginn fyrir alvöru vaknaður hjá þjóðinni fyrir
þessum merkilegu virkjunarmálum.
Gufuboranir.
í Hveragerði er, eins og menn vita. mikill jarðhiti,
og iiafa þar verið boraðar margar holur, er fram-
leiða gufu til uppliitunar íbúðar- og gróðurhúsa.
Um reynslu jiá, er fengizt hefir af liverri holu
fyrir sig, er mér ókunnugt, enda munu mælingar
af skornum skammti. Væri þó full ástæða til, að
einhver opinber aðili safnaði um þetta skýrslum
og héldi lil haga til afnota fyrir fræðimenn og verk-
fræðinga, því að takmarkað gagn er að þeim fróð-
leik, sem lokaður er niðri í skúffum.
Einhver hin fyrsta gufuborun, ef ekki sú fyrsta,
sem gerð liefir verið hér á landi, var framkvæmd
í Fagrahvammi i Hveragerði árið 1940, og gerði eg
mér ferð austur lil að athuga hana og framkvæmdi
nokkurar mælingar 17. júli 1940. Hola þessi var
boruð í ca. () metra fjarlægð frá Varmá, fyrst gegn
um klöpp ca. 73 fet, en síðan í gegnum kísil og leir
til skiptis 32 fet í viðbót. Upp úr holunni kom nokk-
uð af heitu vatni, sem jókst ekki eftir því sem hor-
holan dýpkaði. Hins vegar óx gufan með dýpt hol-
unnar, sérstaklega þegar komið var niður úr hverju
kísillagi, en þó mest i 104 feta dýpt. Þegar komið
var niður i þessa dýpt var ekki hægt að dæla kæli-
vatninu niður vegna mótþrýstings, og varð ekki
borað dýpra.
Borhola jiessi var að ofanverðu 2” á vídd allt
niður úr klöppinni, en um 4 cm þar fyrir neðan,
cftir því sem mér var tjáð. Á pípunni ofanverðri var
loka og nokkru fyrir neðan lokuna þrýstimælir.
Með jivi að loka meir og meir fyrir útstreymið,
mátti mæla statistiska þrýstinginn við mismunandi
gufuafkast. Hæst fór statistiski jirýstingurinn, þegar
lokað var alveg fvrir holuna, og var þá 1 kg/cm2
yfirþrýstingur.
Gufuframleiðsla þessarar liolu var mjög lítil, svo
sem eðlilegt er. Þar sem mælingar var ekki hægt að
framkvæma á henni með neinni nákvæmni, vegna
áhaldaskorts, tel eg ekki rétt að birta mælingar
mínar, en þær bentu til, að gufan minnkaði hlut-
fallslega eftir jiví sem niótþrýstingurinn óx. Bor-
Iiola j^essi, eins og margar aðrar, var gerð með
bor og tilstyrk rannsóknarráðs ríkisins, undir
yfirumsjón Steinþórs Sigurðssonar magisters, en
verkstjóri mun hafa verið, eins og við flestar aðrar
jarðgufuboranir, Sveinn heitinn Steindórsson, er ný-
lega fórst með hörmulegum hætti, er Hótel ísland
brann.
Ekki varð þessi gufuhorun til þess að ýta sérstak-
lega undir stærri framkvæmdir, en smáborunum
var haldið áfram hér og hvar. Það er ekki fyrr en
um s. 1. áramót að borun er framkvæmd að Reykja-
koti, ofanvert við Hveragerði, nær Henglinum, að
sá árangur kemur i Ijós, sem vekur menn til um-
hugsunar. Þarna er fyrst horuð hola nálægt gróð-
urhýsi einu, og kemur ])á upp gufugos inni í héis-
inu, er veldur allmikilli eyðileggingu, en sýnir jafn-
framt þann kraft, sem þarna býr undir i iðrum jarð-
ar. Önnur hola er nú boruð í grennd við hina fyrri,
og sú aðferð höfð, að SVá” slálpípa er rekin niður
með fallhamri gegn um. hinn tiltölulega gljúpa jarð-
veg, unz hún kemur í hart. Þá er borað innan úr
pípunni og síðan gegn um klöppina, sem fyrir verð-
ur. Niður á klöppina er 21 meter, en klöppin er 1
meter á þykkt. Um leið og komið er niður úr ldöpp-