Akranes - 10.09.1943, Page 1

11. árgangur.
Akranesi í september 1943.
9. blað
Efnahagur bæjarfélaga
Fyrir nokkru gerði ég að umtalsefni
hér í blaðinu stefnu Alþingis í skatta-
málum, og sýndi fram á það, að mögu-
leikar bæjarfélaganna til þess að afla
sér tekna með útsvarsálagningu hefðu
verið skertir á undanförnum árum með
síhækkandi ríkissköttum. Því hefur
verið svarað til, að bæjarfélögin mættu
vel við þetta una, að efna hagur þeirra
hefði batnað til mikilla muna, og sum-
ir kaupstaðirnir mættu teljast ríkir.
Þessi skoðun byggist vafalaust á því,
að tekjur bæjarbúa eru miklar móts
við það, sem áður var, og þrátt fyrir
hækkandi ríkisskatta geti bæjarfélögin
haft ríflegri tekjur en áður. Eftir þess-
um mælikvarða ætti bæjarfélag að vera
ríkt þá stundina, sem efna hagur bæjar-
búa er sæmilegur, en fátækt meðan
tekjurnar eru litlar. Að nokkru leyti
er rétt að meta fjárhag bæjarfélagsins
eftir efnahag bæjarbúa, en margt fleira
kemur hér til álita.
Algengasti mælikvarðinn á efnahag
einstaklinga er það, hve miklar eignir
þeirra eru og hve miklar skuldir hvíla
á þeim. Þennan sama mælikvarða má
nota að því er snertir bæjarfélögin, og
skiptir þá ékki eins miklu máli og ætla
mætti, hvort eignirnar eru arðberandi
eða ekki. Fljótt á litið virðast óarðbær-
ar eignir, svo sem skólpveita, vegir,
gangstéttir, götulýsingartæki, landvarn-
argarðar o. s. frv. litlu máli skipta, þeg-
ar um er að ræða, hvort bærinn sé rík-
ur eða fátækur, en það er síður en svo
að málinu sé þannig varið. Bæir, sem
flest eiga ógert verða að leggja mikið
fé af mörkum til þess að koma nauð-
synjamálum sínum í framkvæmd, til
þess þarf svo mikið fjármagn að það
háir stórlega flestum slenzku bæjanna.
Þótt efnahagur bæjarbúa batni um
stundarsakir, verður bæjarfélagið lítið
ríkara fyrir því.
Fram til þessa hefur Akranes verið í
flokki þeirra bæjarfélaga, sem flest
hafa átt óunnið, þótt þetta hafi að vísu
breytzt lítilsháttar undanfarandi ár. Ár-
ið 1940 námu eignir bæjarsjóðs umfram
skuldir röskum kr. 9 þús. Eignir bæj-
arins voru aðallega barnaskólahúsin
tvö, elliheimilið og húseignin Nýborg,
auk útistandandi lána og fyrirfram-
greiðslna. Nú hefur að vísu verið byggð
vatnsveita, mikið holræsakerfi hefur
verið lagt, og flest hús eiga nú aðgang
að holræsum, unglingamenntun hefur
verið komið í fast horf með stofnun
gagnfræðaskóla og byggingu nauðsyn-
legs skólahúss, bærinn hefur eignast
hús yfir skrifstofur sínar, sparisjóðinn
og fundarsal fyrir bæjarbúa o. fl. mætti
fram telja, en þrátt fyrir þetta er mjög
mikið óunnið, svo sem bygging sjóvarn-
argarða, sjúkraskýlis, elliheimilis, nýs
barnaskólahúss, gangstétta o. fl. o. fl.
Hér að framan hefur aðallega verið
rætt um hinar óarðbæru eða líttarð-
bæru framkvæmdir, framkvæmdir þær,
sem telja má arðbærar, beint* eða óbeint
geta og kostað bæjarsjóð mikið fé.
Öllum er ljóst, að mikið þarf að auka
hafnarmannvirki bæjarins, en lítil von
er til þess, að hafnarsjóður geti greitt
þann kostnað, s. m af því leiðir. Að und-
anförnu hefur bæjarsjóður lagt mikið fé
í framræslu Garðalands. Þetta mann-
virki getur fært bænum mikið óbein-
línis, ef það yrði til þess að tryggja bæj-
arbúum nokkurt öryggi á atvinnuleys-
istímum, en vafamál er, hvort har n fái
það, er hann hefur lagt fram beinlínis.
Eins og áður hefur verið að vikið, er
margt óunnið af nauðsynjamálum bæj-
arins, og e. t. v. háir það þróun hans
meir en flest annað, sér í lagi þegar þess
er gætt, að samkvæmt lögum verður
bærinn að leggja fram mikið fé til
margs annars en þess, að koma fram-
kvæmdum þessum heilum í höfn, svo
ekki er hægt að verja nema nokkrum
hluta teknanna í því skyni. Bær, sem á
svo mikið ógert, vt rður ekki talinn efn-
aður, jafnvel þótt nokkuð rakni úr fjár-
hag bæjarbúa um stundar sakir. Að-
staða bæjarins væri allt önnur, ef flest
nauðsynjamál hans væru komin í fram-
kvæmd, þa væri bærinn betur undir
það búinn að mæta örðugleikum, og þá
væri hægt áð lækka útsvör og álögur.
Ef svo væri, væri unnt að halda því
fram, með nokkrum rétti, að bæjarfé-
laginu væri vorkunnarlaust að bjarga
Gagnfræðaskólinn
Eins og kunnugt er tekur gagnfræða-
skólinn til starfa nú í haust. Aðsókn að
skólanum er mun meiri en vænta mátti,
og yngri deildin verður vafalaust full-
skipuð. Aðsókn þessi bendir til þess, að
rekstur gagnfræðaskóla á Akranesi sé
tryggur fjárhagslega séð, en lögin um
gagnfræðaskóla ákveða að framlag rík-
issjóðs til gagnfræðaskóla miðist við
fjölda nemenda, og veltur því á miklu
að deildir skólans séu fullskipaðar.
Mörgum þótti nokkur vafi leika á því,
hvort hægt væri að gera ráð fyrir svo
mikilli aðsókn, sem þörf er á, en nú hef-
ur reynslan skorið úr þessu.
Unglingum, sem leita eftir starfi,
verður með ári hverju nauðsynlegra að
hafa aflað sér meiri menntunar en
barnaskólarnir veita, og sér í lagi á þetta
við um þá unglinga, sem ætla að afla
sér nokkurrar sérmenntunar, t. d. g'uiga
í sjómannaskóla, stunda iðnaðarnám o.
s. frv. Iðnaðarmenn hafa t. d. rætt um
það, að láta unglinga, sem lokið hafa
gagnfræðaprófi ganga fyrir öðrum ung-
lingum, hvað iðnaðarnám snertir. Ef
lögð verður .herzla á það í hinum ný-
stofnaða gagnfræðaskóla, að kenna hag-
nýtar námsgreinar, getur skólinn á
margan hátt veitt unglingum þá fræðslu
er að haldi kemur. En nauðsyn ber til
þess; að skólinn láti fleira til sín taka en
kensluna eina saman. Æskulýður í sjáv-
arþorpum hefur ekki við margt að vera
í frítímum sínum, en það hefur á
margan hátt skaðleg áhrif, ekki sízt á
atvinnuleysistímum. Nauðsyn ber til
þess, að kennarar' skólans styðji eftir
megni heilbrigt félagslíf nemenda.
sér, þótt ríkisskattarnir' hækkuðu til
mikilla muna, eins og raun ber vitni.
Hér að framan hefur aðstaða Akra-
ness verið rakin nokkuð. Ef aðstaða
annarra bæjarfélaga er svipuð, væri
nauðsynlegt að stefna Alþingis í skatta-
málum væri athuguð vandlega. Kæmi
þá tvennt til greina, að lækka hina sí-
vaxandi ríkisskatta eða að ríkið tæki
meiri þátt í nauðsynlegum rekstri bæj-
arfélaganna. — Verði engin breyting á
stefnu Alþingis í þessum efnum, ber
nauðsyn til þess, að bæjarfélögin gæti
réttar síns vandlega og stofni til öflugra
samtaka sín á milli í því skyni.