Akranes - 10.09.1943, Qupperneq 8

76
AKRANES
ÓL. B. BJÖRNSSON: Þœttir úr sögu Akarness III. 12.
Sjávarútvegurinn
6. kafli. Þróunin heldur áfram.
Hér að framan hefur verið stiklað á
stóru um útgerð Akurnesinga frá fyrstu
tíð. Þess hefur verið getið, að opnu skip-
in fóru til viðlegu á vetrarvertíðum í
önnur sjóþorp. Þetta sama hafa mótor-
bátarnir — hver einasta fleyta gert —
fram að þessu, með þeim undantekning-
um sem hér verður getið.
Við þennan kafla má af ýmsum ástæð-
um brjóta í blað, því árið 1926 markar
tímamót í sögu útgerðar og fiskveiða
hér, og ekki einasta það, heldur þorpsins
í heild.
Árið 1924 réru hér heima tveir litlir
mótorbátar. Annar þeirra hét „Ebbi“,
um 6 smál., eigandi Helgi Ebeneserson
(ættaður úr Reykjavík og nýfluttur
hingað) hann var vélamaður á bátnum,
en Guðmundur á Vegamótum formað-
ur þetta ár. Hinn báturinn hét „Vonin“
(enn minni), formaður á honuip var
Guðjón á Ökrum. Næstu vertíð, 1925,
er Eilífur ísaksson formaður á „Ebba“.
Byrjar strax um nýár og rær mun
lengra en áður hafði verið gert. Það
var ekki búist við neinum uppgripum
móts við útgerð í Sandgerði á miklu
stærri bátum á hávertíð. Eilífur sótti
af miklum dugnaði og fór langt þegar
miðað er við þetta litla „horn“. Þannig
sótti hann mun lengra en nokkurntíman
hafði áður verið gert á opnum skipum,
(nema í hákarlalegum), fengu þeir mjög
góðan afla, og því meira sem lengra var
sótt. Aflabrögðin á þessari vertíð urðu
mun meiri en þeir höfðu gert sér vonir
um, eða 1400 kr. í hlut, og þótti það þá
mikið hér á svo lítinn bát.
Næstu vertíð var Eilífur formaður á
m.b. „Víking“. Þar sem hann var mun
stærri (10 smál.) sótti hann af meira
kappi en áður og farið enn lengra, enda
hafði hann á þessari vertíð, 1926, 2000
kr. hlut.
Þarf þess ekki að dyljast, að þarna
eru fundin þau mið (Akurnesingaslóð),
sem gerbreytti allri aðstöðu Akraness
til fiskveiða, þar sem þetta var upphaf
og undanfari þess, að útgerðin flytzt
heim. Á þessum slóðum hefur verið
fiskað æ síðan. Næstu vertíð, 1927,
flytja margir bátarheim frá Sandgerði,
en úr því, eða 1928, „róa“ hér allir bát-
ar að heiman. Síðan hafa Akurnesing-
ar ekki farið í ver (nema til síldveiða á
sumrum) og gera vonandi aldrei fram-
ar.
Þetta sama ár, sem „Víkingur“ byrj-
ar að fiska á hinni nýju slóð, er hinn
fyrri „Ólafur Bjarnason“ keyptur svo
sem fyrr segir. Vertíðina 1927 fiskar
Bjarni mikið á þetta skip á þeim slóð-
um, sem Akurnesingar hafa fiskað á
síðan; sömuleiðis línuv. „Sirgíður“ úr
Reykjavík. Staðfesti það fullkomlega
reynzlu Eilífs á „Víking“ og ýtti því
mjög undir heimflutning bátanna, sem
allir voru heima á næstu vertíð, eins og
fyrr er sagt.
„Heimflutningur“ þessi á útgerðinni
hefur, sem vænta mátti, gerbreytt öllu
viðhorfi hér heima, ekki einasta að því
er tekur til útgerðarinnar sjálfrar, held-
ur engu síður á einstaklinga og þróun
þorpsins í heild. Meðan útgerðin var í
„útlegð“, mátti segja að hún væri rek-
in héðan aðeins að nafninu til, þar sem
aðal aflinn var sóttur á fjarlægari mið,
og legið við í öðrum sjóþorpum. Þegar
hún er komin heim, færist hinsvegar
fljótt „líf í tuskurnar“. Bátunum fjölg-
ar, skipin stækka, fiskhús og reitir eru
byggðir. Aflinn nú fyrst (á mótorbáta-
öldinni) hagnýttur til hins ítrasta hér
heima. Hvert bein og hver skúfur til
einhverra nytja. Nú er það ekki lengur
sem aðeins bolurinn er fluttur heim
saltaður til þvotta og þurrkunar.
Við þetta breytta viðhorf skapaðist
aukin vinna fyrir unga og aldna. Akra-
nes var nú allt í einu (svo sem föng
stóðu til) orðinn nýtízku útgerðarbær,
sem „skal“ áfram og upp.
Hinir eldri útgerðarmenn, sem 'hér
hafa verið taldir, höfðu byggt allmikið
hús og reiti og þannig að nokkru búið
sig undir heimflutning og frekari þróun.
Hér var komin slippmynd og vélaverk-
stæði o. fl.
1927 flytur hingað duglegur athafna-
maður, Sigurður Hallbjarnarson. Skafti
og Einar Jónssynir kaupa bát. Árni Sig-
urðsson og félagar hans annan og Magn-
ús á Hólavöllum þann þriðja. Allir um
30 tonn. Bátunum smáfjölgar nú áfram
samhliða þvi sem aðrar þarfir útvegs-
ins og framfarir fylgja á eftir. Svo sem
bryggjugerðir, fyrir utan mál málanna,
verulegar hafnarbætur, sem farið er að
tæpa á, tala hátt um, og loks fram-
kvæmdir.
Á árunum 1926—1930 hefur útgerðin
það sæmilegt. Eýkur það bjartsýni
manna og vonir. En strax 1931 verða
þær vonir allar að engu, þar sem það
ár urðu afurðirnar óseljanlegar og féllu
svo í verði að útgerðarmenn urðu ör-
eigar eða allt að því, vegna hins mikla
verðfalls. Þá töpuðu þeir mest sem mest
áttu ( af fiskinum) og sem annars voru
álitnir vel stæðir og engin hætta búin.
Tapið varð því þess meira, sem þeir áttu
fleiri skpd. af fiskinum. Þetta var vit-
anlega þess tilfinnanlegra, sem þetta er
aðeins byrjun að kreppu þeirri, sem
útvegurinn á við að búa allan fjórða
tuginn. Gekk þetta svo langt, að margir
urðu á árunum 1935—’37 að ganga und-
ir það „jarðarmen" að þiggja sem náð-
arbrauð, skuldaskil, jafnvel sumir tvisv-
ar. Það var áreiðanlega ekki öllum ljúft,
þó þeir gerðu það, og það var heldur
ekki þrautalaust líf fyrir suma af þeim,
sem létu sig hafa það, að þiggja ekki
slíkt „náðarbrauð“. Verður ef til vill
síðar sagt nokkuð frá því ófremdará-
standi.
Þannig gengur þetta alltaf í þessum
áhættusama atvinnuvegi — þó sumum
skiljist það seint —.
Á sama hátt sem í næsta kafla hér á
undan verður nú sagt nokkuð frá þeim
einstaklingum, sem hér fást við útgerð
á næstu árum og koma hingað með
skip.
M.b. Einar Þverœingur.