Akranes - 01.03.1949, Side 13

KONA HANS
Lista skrifari, en lítiS lœrt.
Jón átti níu systkini, og voru flest þeirra
eldri en hann. Lærði Jón að stafa hjá
Herdísi systur sinni. (Herdís þessi var
um áratugi húsfreyja á Varmalæk, og er
fyrir skömmu dáin þar í hárri elli). Á
heimilinu var til reikningsbók Eiríks
Briem, og var að sjálfsögðu til afnota fyrir
þá, er vildu notfæra sér þekkingu, er hún
gat veitt. I sambandi við þetta var og til
reikningsspjald og griffill til afnota á
sama hátt. Bók þessi var reikningskennari
Jóns. Mun hann ekki hafa verið ver að
sér í reikningi en margur, sem tilsögn
fékk á skólum i þessari grein. Kverið var
Jóni skipað að læra úti í fjósi. Það gerði
hann og slapp vel við yfirheyrslur í heima-
húsum í sambandi við það. Ég hefi oft
undrast hina fíngerðu og fallegu rithönd
Jóns á Vindhæli. Fyrst og fremst á hún
rót sína að rekja til hagleiks hans og list-
fenga eðlis, samanber hve drátthagur hann
er. IJve lærdómsaðstaðan var erfið í þess-
um efnum í ungdæmi Jóns má marka af
því, að pappír til þeirra hluta var aðal-
lega það, sem óskrifað var af sendibréfum,
sem barst á heimilið, eða þess háttar
óvæntur fengur.
Jón var fermdur af sr. Eiríki Gíslasyni
á Lundi i Lundareykjadal. Er auðheyrt,
að hann hefur haft miklar mætur á ferm-
ingarföður sínum. Enda segir Jón, að hann
hafi verið fyrinnyndar maður og klerkur.
k egursla sveinstykki, sem ég hefi séð. . .
Til langdvalar fór Jón ekkert að heim-
an, fyrr en hann var tvítugur. Þá sagði
hann land undir fót, til systur sinnar
Sigurbjargar, sem þá var gift Oddgeiri
bónda og kaupmanni Ottesen á Ytra-
Hólmi. Þá hafði Jón ekki enn lært smíðar.
Má þó nærri geta um svo náttúruhagan
mann, hvort ekki hafi hann verið búinn
að telgja marga spýtu tvítugur. Meðan
hann var enn heima og ólærður, hafði
hann t. d. þiljað alla baðstofuna í Efsta-
bæ úr gömlu rusli, sem til var á bænum.
Þá hafði hann og oft leyft sér að ganga
í smiðju, sem þar var til; er það ekki
óskiljanlegt kunnugum, því að jafnvigur
hefur hann jafnan þótt á tré og málma.
Þegar að Hólmi kom, fékkst hann og
nokkuð við smíðar og var t. d. önnur
hönd Jóns smiðs og skálds Mýrdal, er
hann byggði Innra-Hólmskirkju.
Það er engum undrunarefni þó Jón
gerði smíðarnar að sínu lífsstarfi. Náttúr-
lega þurfti hann ekkert að læra í þeim
efnum, heldur aðeins að smíða sveins-
stykki og fá með því viðurkennd réttindi.
Hann ræður sig þvi til smíðanáms hjá
hinum landkunna smið og ágætismanni
Jakob Sveinssyni í Reykjavík. Hafði Jakob
lært í Kaupmannahöfn og dvalið þar við
smíðar, — jafnvel líka í París. — Þá var
nu ekki um neinar flokkunarreglur í
faginu að ræða. Sami maðurinn gat verið
húsasmiður, steinsmiður, járnsmiður,
skipasmiður og málari, enda var Jakob
Sveinsson allt þetta. Fékkst hann mikið
við skipasmíðar, sérstaklega viðgerðir á
frönskum skútum, er þær voru að fiska
hér við land. Hann málaði líka flest það,
er hann smíðaði og mála þurfti, enda var
þá enn lítið um sérstaka málara hér. Jakob
var áreiðanlega vel menntaður, ágætur
iðnaðarmaður. Hann var góður sínum
lærlingum, og mun oft hafa rétt hjálpar-
hönd þeim, er þurftu.
Á þessum tímum munu lærlingar yfir-
leitt hafa dvalið við nám í 3—4 ár. Þessari
venju mim þó ekki hafa verið fylgt um
óvenjulega haga menn. (Þá, sem segja
má um, að séu fæddir smiðir). Þegar séð
fíennibekkur Jóns
SigurSssonar smiSaSur
af honum sjálfum fyrir
meir en 50 árum.
Fjölda annarra smærri
verkfæra hefur Jón
smiSaS og notaS lengi,
Jjó hann sé hœttur aS
nota sum þeirra siSan
hann fékk sínar raf-
knúnu trésmíSavélar
meS ýmsum tœkjum.
Hér í greininni er
minnst á fyrstu verk-
fœri Jóns er hann pant-
aSi sér frá Danmörku.
paS er gaman aS skoSa
þessi verkfœri hans,
sem flest eru enn í
notkun eftir hart nær
55 ár og í sífelldri
notkun. — Sporjárnin
hafa flest stytzt um
meira en helming og
sagirnar mjókkáS um
Vi—Vi-
varð óvenjulegt handbragð þeirra og
hæfileika, fengu þeir mjög fljótt að smíða
sveinsstykki og fá sveinsbréf, án hins
venjulega langa lærdómstíma. Þannig var
þessu farið með Jón Sigurðsson. Hann var
aðeins við nám samtals í sex mánuði og
hafði innan þess tíma gert sveinsstykki
sitt og hlotið fyrir það þann dóm, sem
ber yfirskrift þessa kafla. Að það hafi
verið fegursta sveinsstykki, er prófdóm-
arinn hefði séð. Sveinsstykki Jóns Sigurðs-
sonar var klukkukassi. Draglóða-klukku-
kassi, af svo nefndri Borgundarhólmsgerð,
og stóð á gólfi. Klukkuna, eða verkið sjálft
hafði smíðað hinn landskunni hagleiks-
maður Magnús Benjamínsson, úrsmiður.
Prófdómendur voru þeir Erlendur Árna-
son trésmíðameistari, (faðir Einars arki-
tekts Erlendssonar,) og Friðrik Bjamason,
(bróðir Niculaj Bjarnasonar). Friðrik þessi
var síðar, lengi glerskurðarmaður hjá Jez
Zimsen). Það var Erlendur Árnason, er
lét þessi viðurkenningarorð falla um
sveinsstykki Jóns. Enginn, sem síðan
þekkir handbragð Jóns, þarf að efast um
sanngildi orða Erlendar Árnasonar, enda
var hann góður smiður og sæmdarmaður
í hvívetna. Þetta sagði mér sá, sem á
hlýddi, hinn margfróði minnugi Sigurður
Halldórsson húsasmíðameistari i Reykja-
vík. En sveinsstykki þetta ætlar að verða
gamalt og allfrægt, þar sem því hefur nú
þegar verið komið fyrir á Þjóðminjasafn-
inu. Var klukkan lengi í eigu Péturs úr-
smíðameistara Fljaltested á Sunnuhvoli,
sem fyrir nokkru hefur gefið Fornminja-
safninu gripinn.
Hugkvœmni og handbragð.
Á síðasta tug aldarinnar sem leið, var
verkfærakostur hér enn lítill í öllum
greinum iðnaðarins. Þá voru lítilfjörlegar
umbætur taldai- miklar framfarir. Þegar
Jón útskrifaðist átti lærfaðir hans lítinn
(tré) -rennibekk, sem mikið þótti taka
fram eldri gerð slíkra bekkja. Sá, sem
vann í bekknum, gat sem sagt setið við
hann og stigið hann með báðum fótum.
Hin eldri gerð var þannig, að sá sem not-
aði, stóð við vinnuna og sté samhliða með
öðrum fæti. Slikan bekk sá Jón t. d. hér
hjá Jörundi smið.
Þegar Jón kom aftur heim að Hólmi,
lét hann ekki dragast að smiða sér slíkan
rennibekk, sem hann hafði komizt i kynni
við hjá Jakob Sveinssyni. Hann smiðaði
ekki aðeins tréverk bekksins, heldur og
líka járnsmíðina, og að auki flest verk-
færin til að renna með. Þessi rennibekkur
er enn við líði á vinnustofu Jóns. Eru
ekki nema nokkrar vikur síðan ég sá Jón
renna „pílára" í þessum — meira en
fimmtugan rennibekk — og var það lista-
smíð.
Þegar Jón hafði lokið námi, var hann
orðinn kunnugur Morten Hansen skóla-
ÁKRANES
37