Akranes - 01.07.1954, Blaðsíða 18

grimmi gekk undan og veik fyrst að Pétri,
greiddi honum keppshöggið, hjó strax sið-
an eftir með exinni ofan í andlitið ýfir um
þvert, á því hann vaknaði og brá upp aug-
unum, að sagt var; var siðan lagður fyrir
brjóstið með sleddu, og lét hann svo sitt líf.
Sá stóð þá í dyrunum, sem sá upp á og
sagði frá. Fylgjari hans á gólfinu raknaði
við eftir sitt rothögg og vildi á fætur fær-
ast; hlupu þá á hann þeir, sem til voru
og að komu, og höfðu allir nóg. Er það
skafið úr línu, hver þá til liðs kom, svo
honum varð um siðir banað. Þá voru hin-
ir þrír i smiðjuhússkofa, er þeir höfðu inni
á hlaðinu. Þar var bartskerinn, ungur mað-
ur, og reykjarþrællinn og þvottapilturinn.
Þeir hermenn rufu strax yfir þeim, en
hinir vörðust vonum betur, þó urðu þeir
fyrir liðsmun að lúta, sem von var á um
siðir. Eftir það voru þeir öllum klæðum
flettir og allsnaktir kropparnir á börur
lagðir og bomir yfir á björg, bundnir siðan
saman og steypt ofan 'fyrir í djúpið“.
Þetta var úr frásögn Jóns lærða um
Spánverjavígin i Æðey. Marteinn kaptugi
og menn hans voru hins vegar felldir á
Sandeyri, og er um það löng saga og fræki-
lega vörn Marteins.
En frægan sigur þykjast Isfirðingar þá
unnið hafa og lýsir Jón lærði sigurgleði
þeirra:------„héldu til Æðeyjar og tóku
þar megingóðsið og margt það sumir vita.
Var þá dansað og drukkið vel og glatt af
víni þeirra og setið þar á sunnudaginn. En
á mánudaginn héldu þeir heim.
Eftir þá herför og háan sigur
hver mann varð af drykkju digur
vikuna vel svo alla,
vildu þá í hag falla“.
Annars kemur Æðey ekki mikið við
sögur fyrr á öldum. Henni bregður að-
eins fyrir öðru hverju i bréfum og gern-
ingum. Eitt sinn lenti hún í eigu Snorra
Sturlusonar með þeim hætti, að Ólafur
Æðeyingur gat barn við Þórdisi, dóttur
Snorra, þeirri er átt hafði Þorvaldur Vatns-
firðingur. Ólafur seldi þá Snorra sjálf-
dæmi og gerði Snorri af honum Æðey.
Þar sat Órækja líka um tima, hinn giftu-
litli sonur Snorra. Enn fremur bjó Þór-
dís þar sjálf.
Á síðari öldum er saga eyjarinnar ljós-
ari, einkum eftir að hún kemst í eigu ætt-
ar þeirrar, er hefir átt hana í beinan karl-
legg lengi. Ættfaðirinn, Jón Arnórsson
sýslumaður eignaðist eyna á síðari hluta
18. aldar. Jón var þekktur maður, sonur
Arnórs Jónssonar sýslumanns í Borgar-
fjarðarsýslu, sem var um tíma skrifari Páls
lögmanns Vídalins. Amór þessi var sonur
Jóns lögréttumanns í Ljárskógum Arnórs-
sonar. — Ámi, sonur Jóns sýslumanns,
sem fæddur var 1778 kvæntist Elisabetu
Guðmundsdóttur frá Amardal, og hófu
þau búskap í Æðey 1805. Rósinkar, son-
ur þeirra, bjó þar 1849 til 1874, er Guð-
mundur, faðir núverandi Æðeyjarbænda
tók við. Hann lézt 1906, en kona hans,
Guðrún Jónsdóttir Halldórssonar frá Am-
ardal, rak búskapinn áfram með myndar-
brag til dauðadags, ásamt þremur bömum
sínum, sem nú búa i Æðey, þeim Ásgeiri,
Halldóri og Sigriði. Þau sitja hið góða óðal
ættar sinnar með rausn og höfðingskap.
Einn morguninn í Æðey heyrði ég klið
mikinn og mannamál úti á hlaðinu og
snaraðist út. Hér voru þeir bræður Halldór
og Ásgeir, að fylkja liði sínu til dúnleitar.
Um liðið mátti segja sama og eitt sinn
var sagt um annað lið, að „eigi er það svo
fátt sem það er smátt“. Fast er sótt á að
koma kaupstaðarbörnum í sumardvöl á
slíka staði, og vom þar nú 9 slíkir gestir
og þótti óvenju fátt. En auðvitað voru
sterkustu liðsmennirnir, auk bændanna
sjálfra, vinnumenn og vinnukonur. Hver
maður fékk tágakörfu til að tína í dún-
inn. Leitað er um eyna eftir fastri, gamalli
áætlun, og er rétt eins og um hernaðar-
skipulag sé að ræða. Eynni er skipt í
belti og skika, sem leituð eru skipulega.
Leitin er nokkuð vandasöm og er betra,
að þar sé ekki eingöngu óvant fólk að
verki. Hér verður að halda athyglinni vak-
andi, svo að hreiður eða jafnvel heilir
skikar verði ekki út undan, og fuglana
verður að umgangast með umhyggju til
að trufla þá ekki og styggja um of, og
snyrtilega þarf að ganga um hreiði'in og
dúninn. Ekki má svipta eggin of miklum
dún snemma á álegutíma, en síðast á að
hirða allt úr hreiðrinu. Vant fólk hirðir
dúninn, hristir úr honum mesta ruslið,
hlúir að eggjunum eða gætir unganna, séu
þeir komnir, — allt með örfáum, fumlaus-
um liandtökum. Flestar fljúga kollurnar
af eggjunum þegar komið er að, en fara
ekki langt, öðrum verður að lyfta af. Sum-
ar eru smeykar, sumar rólegar og þægar,
aðrar styggar og í sumar fýkur, svo að þær
hvæsa og glefsa í komumenn. Þær eru
þannig misjafnlega skapi farnar og duttl-
ungafullar rétt eins og annað kvenfólk.
Og þarna sitja þær, hátíðlega og móður-
lega og biða síns tíma. Að einu hreiðri
kom ég, sem mér þótti undarlega skipað.
Eins og kunnugt er, taka blikarnir lífinu
létt. Þeir yfirgefa kolluna fljótlega og lifa
„luxus“-lífi í værð og iðjuleysi meðan
frúrnar keppast við að unga út. Viða birt-
ist það, þetta karlmannlega ábyrgðarleysi!
— En — á þessu hreiðri sat bliki sem
fastast og hreyfði sig ekki, þótt gengið væri
i kringum hann. En ósköp var hann mæðu-
legur og áhyggjusamlegur á svipinn! Hall-
dór bóndi sagði mér, þegar ég spurði hann,
að það kæmi fyrir, að blikar lægju á;
venjulega stafaði það af því, að kollan
dæi frá ungum eggjum. En þeir standast
ekki raunina. Þeim endist ekki þolinmæði
og yfirgefa eggin. Náttúran er náminu
ríkari!
Ég fer mér hægt að ráðast í slíkan vanda,
sem dúnleitin er, en vil þó taka þátt í
henni. Ég tek þvi þann lcost að gerast Ás-
geiri frænda minum fylgispakur og ganga
í spor hans. Hann hefir nú farið á dún-
leitir í Æðey yfir 50 sumur. Jafnan leitar
hann sjálfur yzta hringinn, fer með sjón-
um, en ýmsar hættur geta verið á þeirri
leið, í klettum og gjám. Þótt hann sé nú
af léttasta skeiði fer hann létt og fimlega
um þessar slóðir, sem hann þekkir svo
vel, hoppar stein af steini og snös af snös,
þekkir hvern krók og kima, skeggræðir
við æðarkollurnar, sem eru sumar kunn-
ingjar hans um margra ára skeið. Og við
látum hugann fljúga um alla heima og
geima undir bláum vorhimni. Stundum
stöldrum við á skjólsælli syllu og rifjum
upp kvæði, því að hér er ég í 'fylgd með
manni, sem er sérfræðingur í kveðskap
Einars Benediktssonar, svo að ekki munu
margir honum fremri í þvi á landinu.
Munu það ekki miklar ýkjur, að Ásgeir
kunni utan að megnið af kvæðum Einars,
og hann getur þulið löng kvæði viðstöðu-
laust. Hann dáir mjög þetta djúphyggju-
skáld og hefir tileinkað sér lífsskoðun hans
og trú. Ekki má þó ætla að Ásgeir kunni
ekki skil á fleiri bókmenntum, því að
hann er fróður maður, einkum þó ljóð-
elskur. Á síðari árum hefir Grímur Thom-
sen og kveðskapur hans orðið honum æ
hugstæðari. En Einar mun þó jafnan
verða eftirlætisgoð hans. Enda er eðli-
legt að lifstrú þessa skálds samræmist vel
skoðun bónda, er jafnan hefir lifað í nánu
sambandi við náttúru heimahaganna,
dauða og lifandi:
„Ég veit, að allt er af einu fætt,
að alheimsins ldf er ein voldug ætt,
Jauðleg, eilíf og ótal-þætt
um afgrunns og himins slóðir*.
Æðardúnninn er auðvitað mikið búsílag.
Nafn eyjarinnar bendir til þess, að þar
hafi verið varp frá fyrstu tíð. En mis-
jafnt hefir það verið eftir árferði og hirð-
ingu. Er t. d. sagt, að þegar Árni, lang-
afi þeirra Æðeyjarsystkina hafi byrjað bú-
skap laust eftir aldamótin 1800 hafi dún-
tekjan aðeins verið 2 pund. En svo voru
sett friðunarlög. Öx varpið nú jöfnum
skrefum fram um 1880, en þá voru harð-
indi mikil og dró þá úr aftur. Fyrir harð-
indin 1918 og þar í kring hafði dúntekjan
komizt upp í 400 pund, en féll nú niður í
Framhald á síSu 105.
Styðiið og styrkið
S. 1B. S.
90
AKRANES