Akranes - 01.04.1955, Page 5

urðsson og J. P. Thorsteinsson. Þá má
nefna nokkra af aldamótamönnunum, svo
sem: Gísla J. Johnsen, Matthías Þórðarson.
Ágúst Flygenring, Einar Þorgilsson, Jes
Zimsen, Th. Thorsteinsson, Thor E. J’úli-
nius og Björn Kristjánsson. I þessu sam-
bandi ber ekki að neita þeirri staðrejmd,
að nokkrir fæddir Danir hafa orðið far-
sælir og góðir kaupmenn á Islandi, og
samlagast svo vel íslenzkum háttum, að
' sannleika má okkur þykja fremd að þeim
í islenzkri verzlunarstétt. Meðal þeirra
mætti nefna menn eins og Holgeir Clau-
sen, Thor Jensen og Carl Olsen.
Eigi löngu eftir að verzlunin er gefin
frjáls 1854, fer að bera á almennum fó-
lagssamtökum til verzlunar, þótt í fyrstu
væru þau vanburða og ýmsum óhöppum
háð, m. a. fyrir skort á félagshyggju, sem
stæði nógu djúpt. En sá vísir er nú ekki
lengur smár, heldur stórveldi, sem stend-
ur traustum fótum víðsvegar um land með
höfuðstöðvar í Reykjavík, en mikinn iðn-
að, sérstaklega á Akureyri.
Á fimmtíu ára afmæli frjálsrar verzl-
unar á Islandi árið 1904, fékk landið hin 1
fyrstu alinnlendu stjóm. Ekki dró það úr
framfarahug landsmanna og margvísleg-
um framkvæmdum. Fylgdi þá og fljótt
i kjölfarið, það sem einna mest hefur haft
áhrif á 'hornahlaup innlendiar verzlunar,
er ritsíminn var lagður til landsins og
Landssíminn hóf starfsemi sína. Þá fóru
íslenzkir framfaramenn að hugsa til þess
að leggja undir Islendinga sjálfa utanríkis-
verzlunina, sem enn hafði þá að langmestu
leyti verið í höndum Dana. Þar riðu ung-
ir, efnilegir menn á vaðið, þeir Garðar
Gíslason og Ólafur Johnson, sonur Þorláks
Ö. Johnsons. I kjölfar þeirra komu svo
ýmsir góðir menn, sem borið hafa hátt í
stéttinni og aukið hróður hennar.
Þannig færðist verzlunin smátt og smátt
algerlega á innlendar hendur og þar með
allur ágóði sem af utanrikisverzluninni
leiddi. Meðan gjaldeyrisverzlunin var
frjáls og algerlega haftalaus, vegnaði lands-
mönnum áreiðanlega bezt og erlend vara
var ódýrust. Þá munu og íslenzkir kaup-
menn yfirleitt hafa haft á sér gott orð sem
skilvísir og heiðarlegir menn.
Þegar rætt er um 100 ára afmæli frjálsr-
ar verzlunar á Islandi, má ekki gleyma
tveimur megin atriðum, sem áttu sinn ríka
þátt í framgangi verzlunarinnar, og hag-
nýtari almennri notum einstaklinganna af
þvá frelsi, sem með henni skapaðist. Fyrst
með því, að hinir innlendu kaupmenn, sem
hyggnastir voru og víðsýnastir, fóru að
kaupa innlendar vörur fyrir peninga. Ekki
er þó vist að innlendir kaupmenn hafi átt
hér aðal upptök, heldur erlendir menn, sem
hér hófu sauðakaup á seinni hluta 19. ald-
ar. Hitt var svo það, er hið mikilvæga
spor var stigið með stofnun Islandsbanka
árið 1902. I’egar menn fengu sjálfir gull-
ÁKRANES
Jón Sigurðsson, forseti. SóknharÓasti maÓurlnn,
og sá sem sigraÓi í þessu sem öðru.
ið í lófann. fóru þeir að hyggja meira en
áöur að kaupmætti peninganna og ’hvar
mætti fá mest fyrir þá. Þá lærðu menn
og smátt og smátt að leggja krónu við
krónu og geymá þær i bönkum og Spari-
sjóðum. Allt þetta áti sinn mikla þátt í
sparnaði og hggilegri meðferð fjármuna.
Vandræðatimar hafa alllengi skyggt á
frjálsa verzlun, þótt nokkur bót hafi verið
á ráðin hin síðustu ár. En betur má ef
duga skal. Með dugnaði. sparsemi, hygg-
indum og hóflegum kröfum, ásamt al-
mennri vinnusemi, þarf að keppa að þvi
að gera verzlunina alfrjálsa á ný. og
gjaldeyrinn ekki meira bundinn cða tak-
markaðann en brýnasta nauðsyn krefur.
Verzlunarfrelsi er meiri þáttur og undir-
staða undir almennri hagrænni .,heilsu“
þjóðarinnar og afkomu landsins en flezta
grunar. Þvá ber að hafa þetta boðorð i
lieiðri og vinna stöðugt að sem varanleg-
ustu verzlunar- og athafnafrelsi á öllum
timum og sviðum. sem takmarkist af því
einu, hvað sé þjóðarheildinni fyrir beztu
í bráð og lengd.
Það liggur í hlutarins eðli, að svo merku
afmæli, sem hér um ræðir er ekki hægt að
gera nein viðhldtandi skil í lítilli timarits-
grein sem þessari. Hér er auðvitað fremur
um að ræða verkefni í heila bók, frá hin-
um ýmsu og ólikustu hliðum. En þar sem
hér er um svo veigamikinn atburð að ræða
í þróunarsögu verzlunar- og athafna með
þjóðinni, og sem beinlinis hefur valdið
aldahvörfum í hagsæld almennings, gat
AIÍRANES auðvitað ekki komizt hjá þvi
að minna á þann merka áfanga, og þá
miklu sigra, sem unnizt hafa á þeim
hundrað árum, sem liðin eru síðan að fullu
var höggvið á þær heljarviðjar, er íslenzk
verzlun var reyrð í um aldaraðir, þjóðinni
allri til cmetanlegs skaða, en einvöldum
og „jdirþjóð11 til ævarandi skammar.
Verzlunarfrelsið leysti allt úr dróma á
skömmum tíma. Það var komið blíðuvor
eftir langan og strangan vetur- Meiri bjart-
sýni og hugrekki til nýrra dáða upp á
eigin spýtur, varð augljósara með hverju
ári sem leið. Islenzkir verzlunarmenn, ís-
lenzk skip með úrvalssjómönnum og
svona mætti lengi telja.
Þegar við Islendingar stiígum því inn i
fordyri nýrrar aldar hinnar frjálsu verzl-
unar, verðum við að muna, að þeim rétt-
indum fylgja miklar skyldur, sem ekki má
gleyma né vanrækja. Þar kemur fyrst til
greina menntaðir manndómsmenn, með
ríka réttlætiskcnnd og heiðarleik í öllum
viðskiptum, bæði heima og heiman. Þessir
nauðsynlegu eiginleikar þurfa að standa
djúpt í þjóðareðlinnu til þess að íslenzk
verzlunarstétt geti verið örugg með ár-
angur fyrir sig og þjóðina í heild. Hún
þarf að tileinka sér þá hina andlegu spekt,
sem metur ekki allt og miðar við eigin
persónulegar þarfir, heldur samhliða þarf-
ir náungans, þarfir alþjóðar. Að því ber
að stefna, og fyrri erum við ekki öruggir
um frelsi og sannar framfarir einstaklinga
og þjóðar á þessum vettvangi.
Kr. H. Breiðdal:
Lóan
— að vori
Komin ertu um saltan sjá,
að syngja vor í hjörtu.
Fella klaka faldinn há —
fjöllin sólar björtu.
Þú hefir um langa leið
leitað vorra dala,
endurgeldur ársól heið:
yljar grænan bala.
Enn þú miðlar Isabyggð
ástar ljóði þínu.
Þú hefir með trölla-trvggð
tekið landi minu.
Er þú syngur, hæg og hlý,
heitt til landsins sona,
döpur lundin laugast i
ljósi nýrra vona.
41