Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.10.1981, Blaðsíða 8

Páll Theodórsson, forstöðumaður Eðlisfræðistofu RH:
Hagnýtar rannsóknir við
Raunvísindastofnun og
Háskóla íslands
Snemma á síðasta ári kom út álits-
gerð nefndar, sem skipuð var af
Rannsóknaráði ríkisins og ber
heitið „Rannsóknir við Háskóla
íslands á sviði raunvísinda og verk-
fræði”, og undirtitill hennar er
„Álitsgerð um sögulega þróun
þeirra, tengsl við rannsóknarstofn-
anir og ályktanir um framtíðar-
skipulag” (1).
í þessari álitsgerð er m.a. fjallað
allítarlega um hagnýtar rannsóknir
við Háskóla íslands. Grein sú, sem
hér birtist, var að stofni til skrifuð
áður en höfundur hennar las fyrr-
nefnda álitsgerð. Greinin hefði
vafalítið orðið nokkuð á annan
veg, ef hún hefði verið skrifuð eftir
lestur álitsgerðarinnar.
I. INNGANGUR
Hagnýtar rannsóknir við Háskóla
Islands, og þá sérstaklega við Raun-
vísindastofnun Háskólans, hafa stór-
aukist á síðustu árum. Þetta endurspegl-
ar brýna nauðsyn þess að nýta þá rann-
sóknaraðstöðu og sérþekkingu, sem þar
er að finna í ýmsum greinum tækni og
vísinda til að leysa ýmis verkefni í
islensku atvinnulífi. Þetta starf sýnir
einnig vilja kennara og sérfræðinga
skólans til að beita þekkingu sinni við
lausn slíkra verkefna, enda getur skóla-
anum verið verulegur styrkur í því, að
þar sé unnið að hagnýtum rannsóknum.
Þessi starfsemi hefur vaxið ört, en
skipulagslítið, á síðustu árum. Skipu-
lagsleysið og takmarkað húsrými er nú
farið að há verulega eðlilegri þróun
þessara rannsókna og er því brýn
nauðsyn að taka þetta mál til rækilegrar
umræðu. Nauðsynlegt er að ræða á
hvern hátt Háskólinn skuli vinna að
hinum hagnýtu verkefnum, og ræða
þarf verkaskiptingu og samvinnu milli
skólans og opinberra stofnana og ann-
arra aðila.
Hvað Raunvísindastofnun varðar
hljóta undirstöðurannsóknir stofnunar-
innar að hafa forgang, og þar sem hús-
næði er nú orðið þétt setið, er hætt við
því, að húsnæðisþátturinn einn geti
valdið því, að jafnt og þétt verði að
draga úr hinum hagnýtu rannsóknum.
Fleiri atriði valda því einnig, að
nauðsynlegt er að taka mál þetta til
gaumgæfilegrar athugunar og reyna
síðan að leysa vandann áður en of mörg
tækifæri til að efla starfsemina og
styrkja íslenskt atvinnulíf glatast.
í þessari grein er rætt um hinar
hagnýtu rannsóknir og þróunarstarfið
fyrst og fremst I Ijósi þeirrar reynslu,
sem fengist hefur á Eðlisfræðistofu RH,
en starfsemi af þessu tagi hefur aukist
þar mjög á síðustu árum. Margir þættir
starfsins hafa verið unnir í nánu sam-
starfi við Jarðeðlisfræðideild Raun-
vísindastofnunar og falla reyndar sumir
allt eins undir þá deild.
Ég mun ræða um aðdraganda hinna
hagnýtu rannsókna við Eðlisfræðistofu,
þróun þeirra og núverandi stöðu, hvaða
áhrif þær hafa haft á aðra starfsemi
stofunnar og loks mun ég ræða um
æskilega þróun á komandi árum og
hvaða forsendur ég tel að þurfi að vera
fyrir hendi til að þær skili Háskólanum
og íslensku þjóðfélagi sem mestum
árangri.
II. HAGNÝTAR RANNSÓKNIR OG
ÞRÓUNARSTARF VIÐ
EÐLISFRÆÐISTOFU RH
Segja má að rannsóknir á sviði
eðlisfræði og jarðeðlisfræði við Há-
skóla íslands hefjist þegar Eðlisfræði-
stofnun Háskólans hóf störf 1958.
Undir forustu Þorbjörns Sigur-
geirssonar var þá ráðist í mælingar á
segulsviði jarðar og rannsókn á tvívetni
og þrívetni í grunnvatni.
Páll Theodórsson lauk fyrri hluta prófi í
verkfrceði frá HÍ1959 og cand. mag. et
scient,-prófi í eðlisfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla 1955. Sérfr. við
rannsóknarstöð dönsku kjarnorku-
nefndarinnar á Risö 1956—61 og við
Eðlisfræðistofnun HÍ1958—61. Stofn-
aði ásamt öðrum Rafagnatækni og
starfaði þar 1961—63. Sérfr. við Eðlis-
fræðistofnun HI1963—66 og við Raun-
vísindastofnun HÍ frá 1966, forstöðu-
maður eðlisfrœðistofu frá 1976, m.a.
við rannsóknir á þrívetni í jarðvatni og
notkun geislavirkra efna. Gestur við
rannsóknarstörf við Forskningsanlæg á
Risö á árunum 1973 og 1974.
Strax í upphafi kom í Ijós að rann-
sóknir af þessu tagi yrðu vart stundaðar
nema mögulegt væri að breyta ýmsum
rafeindatækjum, bæta við þau og
hanna og smíða ný tæki í nokkrum
mæli. Fjárhagur starfseminnar mótaði
þennan þátt reyndar einnig, því með
þessum hætti mátti í ýmsum tilvikum fá
mun ódýrari tæki, þar sem oft var
mögulegt að fella þau að því verkefni,
sem þau áttu að leysa, og gera þau því
töluvert einfaldari en verksmiðjufram-
leidd tæki. Rafeindaverkstæði hefur því
frá upphafi verið rekið samhliða hinum
almennu rannsóknum.
Enda þótt rannsóknarverkefnin hafi í
upphafi talist til undirstöðurannsókna,
fengu niðurstöðurnar er fram liðu
stundir hagnýtt gildi og einstakir síðari
þættir þessa starfs hljóta að teljast til
þjónusturannsókna. Má hér sjá að strax
og þekking og reynsla við Háskólann á
sviði eðlisfræði og jarðeðlisfræði tók að
vaxa, fylgdu ýmis hagnýt verkefni í
kjölfar undirstöðurannsóknanna.
Með stóraukinni kennslu í verkfræði-
og raunvísindagreinum við Háskóla Is-
lands og eflingu rannsókna við Raunvís-
indastofnun á liðnum áratug, hefur
þekking í mörgum greinum vísinda og
tækni vaxið þar að sama skapi. Mynd 1,
68 — TÍMARIT VFÍ 1981