Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.10.1981, Blaðsíða 9

sem fengin er úr fyrrnefndri skýrslu
Rannsóknaráðs (1), sýnir hvernig
stöðum sérfræðinga og kennara með
rannsóknaraðstöðu við Raunvísinda-
stofnun hefur fjölgað frá stofnun
hennar 1966 og hvernig fjöldi fastra
kennara við Verkfræði og raunvísinda-
deild hefur fjölgað á tímabilinu 1945—
1979.
Fjöldi kennara og sérfræðinga við RH
hefur fjórfaldast á rúmum áratug og
fjöldi kennara við Verkfræði- og raun-
vísindadeild hefur tífaldast á sama tíma-
bili. Það er eðlileg og óhjákvæmileg
afleiðing af þessari þróun að í vaxandi
mæli hefur verið sóst eftir því af aðilum
utan Háskólans að nýta þessa þekkingu,
reynslu og rannsóknaraðstöðu til að
leysa ýmis aðkallandi verkefni í íslensku
þjóðfélagi. í sumum tilvikum hefur
frumkvæðið hinsvegar komið frá Há-
skólanum. Þar hefur verið bent á
hagnýt verkefni, sem unnt væri að leysa
með þekkingu og reynslu innan skólans
og síðar hefur verið aflað fjár til að
vinna þar að lausn þeirra. Hefur þá oft
verið ráðið sérstakt starfsfólk til að
leysa þessi verkefni með kennurum
skólans.
Ég vil gefa nokkra mynd af hinum
hagnýtu verkefnum með því að telja
upp með stuttum skýringum hin veiga-
meiri þeirra verkefna, sem hafa verið
unnin á Eðlisfræðistofu (og sum að
hluta á Jarðeðlisfræðideild), en ég vil
samtímis benda á, að á öðrum stofum
Raunvísindastofnunar eru allmiklar
hagnýtar rannsóknir stundaðar.
1. Segulmælar.
Segulmælar, sem byggjast á pólveltu
róteinda, hafa verið þróaðir og með
slíkum mælum hefur segulsvið alls
landsins verið kortlagt með mælingum
úr lofti.
2) Hraunkæling.
Lagður var grundvöllur að því að
draga úr rennsli glóandi hrauns í Surtsey
og þessari tækni var síðan beitt í gosinu
á Heimaey.
3) Hraunhitavcita.
Með fleiri aðilum var lagður grund-
völlur að hraunhitaveitu í Vestmanna-
eyjum.
4) Tvívctnisrannsóknir.
Mikilvægar upplýsingar um eðli
grunnvatnsrennslis á einstökum jarð-
hitasvæðum hafa fengist með tvívetnis-
mælingum.
Sföflur sérfrœðinga og kennara
með rannsóknaraðstöflu á
5) Grunnvatnsrennsli rakið með
geislavirkum efnum.
Geislavirku joði hefur verið beitt til
að rekja feril grunnvatns, m.a. í lekaleit
við Sigöldu.
6) Örtölvustýrð skráningartæki.
Örtölvustýrð skráningartæki til sjálf-
virkra mælinga og gagnasöfnunar hafa
verið þróuð. Yfir 20 slík tæki eru nú í
notkun hjá allmörgum stofnunum.
Vonast er til, að framleiðsla þeirra geti
hafist á vegum einkaaðila á árinu 1982,
einkum til útflutnings.
7) Vogir og upplýsingakerfi fyrir
frystihús.
Vogakerfi fyrir frystihús og tölvu-
kerfi til skráningar á upplýsingum frá
vogum og fleiri tækjum hafa verið
þróuð. Vogirnar eru nú framleiddar af
framleiðni sf., en RH fær ákveðið
leyfisgjald af hverri vog.
8) íssjár.
Þetta eru sérhannaðar ratsjár til
þykktarmælinga á jöklum. Þær voru
upphaflega hannaðar af vísindamönn-
um við háskólann í Cambridge, en að
frumkvæði og í samvinnu við RH.
íssjárnar hafa verið endurbættar við
Raunvísindastofnun og 4 smíðaðar þar,
tvær þeirra fyrir aðila í Noregi og
Svíþjóð. Jarðeðlisfræðideild hefur
staðið fyrir tveimur stórum mælinga-
leiðangrum á Vatnajökul fyrir Lands-
virkjun til þykktarmælinga.
9) Beislun vindorku.
Unnið er að tilraun til að beisla
vindorku til varmaframleiðslu og
hugsanlega einnig með nokkra
rafmagnsframleiðslu samhliða.
10) Fjölteljarakerfi.
Unnið er að hönnun örtölvustýrðra
fjölteljarakerfa til mælinga á veikum
geislavirkum sýnum. Kerfin byggjast á
mjög endurbættum geislanemum, fjöl-
teljurum, sem hafa verið þróaðir í sam-
vinnu við Forsögsanlæg Risö í Dan-
mörku. Stefnt er að útflutningi á fjöl-
teljarakerfunum og gæti hér orðið um
dæmigert „niche” verkefni að ræða
(þar sem sterk framleiðslustaða næst í
krafti sérþekkingar á þröngu sviði).
11) Innlent eldsneyti.
Unnið hefur verið að umfangs-
miklum athugunum varðandi mögu-
leika á framleiðslu eldsneytis, sem
byggðist á innlendum orkugjöfum.
Svo sem fram kemur af þessari upp-
talningu er töluverður eðlismunur á
hinum ýmsu hagnýtu verkefnum. Sum
þeirra eru nátengd undirstöðurannsókn-
um stofnunarinnar, önnur eiga rót sína
að rekja til þeirra, en hafa síðar verið
rekin sem sjálfstæð verkefni. Loks hafa
sum verkefnin verið unnin að beiðni og
að frumkvæði aðila utan stofnunar-
innar.
Þáttur rafeindatækninnar er allmikill
í þessum verkefnum. Þetta byggist ekki
hvað síst á hinum miklu möguleikum,
sem þar hafa opnast á síðusta áratug
með hinum þéttskipuðu samrásum, þar
sem þúsundum smára er þjappað saman
í örsmáa kísilsneið og mynda þar flókna
rafeindarás. Mikilvægasta afsprengi
þessarar tækni er örtölvan. Á Raun-
vísindastofnun Háskólans hefur verið
unnið mikið á sviði örtölvutækni og
hefur nú verið safnað þar liðlega 20
mannára reynslu. Þetta er í raun og veru
mikilvægasti þáttur rafeindastarfsins og
hefur það ómetanlegt gildi fyrir marga
þætti rannsókna við RH vegna þess hve
fjölhæf örtölvutæknin er.
Hvernig hefur tekist til með hinar
hagnýtu rannsóknir, hver er staða þeirra
nú og hvernig eru horfurnar um fram-
hald þeirra?
Ekki hafa allir þættir rannsóknanna
gengið vel því við margvíslega erfiðleika
er að etja. Tími kennara og sérfræðinga
er takmarkaður og kennsla og undir-
stöðurannsóknir hljóta að hafa for-
gang, bæði hvað tíma starfsmanna
snertir og húsrými. Hinum hagnýtu
verkefnum er því stundum troðið inn í
smugur og búa þar við erfið skilyrði.
Því fer ekki hjá því að starfið gengur
misvel.
Takmarkaður tími er oft mikið
vandamál, sérstaklega þegar skila þarf
lausn á tilteknum tíma. Geti sá sérfræð-
ingur eða kennari, sem sér um verkið,
ekki látið í það nægan tíma, er oft
unnið að lausn verkefnanna með sumar-
vinnu stúdenta. Oft gefst þetta vel, en
því geta fylgt annmarkar. Þegar
viðkomandi stúdent er kominn vel inn í
TÍMARIT VFÍ 1981 — 69