Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2004, Blaðsíða 35

DV Helgarblað
LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 2004 35
köliuðu það kaffi en kaffi varð það
ekki. Og svo súpan, lapþunn með
spínati, stundum kartöflubitum en
lflca gómum og tönnum.“
Stöðug skemmdarverk í
fangabúðunum
Chevin dregur djúpt að sér and-
ann en blaðamaður DV ákveður að
spyrja hann ekki um uppruna krafts-
ins í súpunni. Vegna þess að kannski
veit harrn svarið. Svo heldur hann
áíram, sem betur fer.
„f sóttkvínni þurfti maður ekki að
vinna en eftir mánuð þar hófst svo
þrældómurinn. Ég var sendur að
gömlu landamærum Austumkis og
Júgóslavíu, þar þurfti að grafa jarð-
göng í hæð fyrir þýska herinn vegna
vetrarveðra og snjóa. Við stunduðum
þau skemmdarverk sem við mögu-
lega gátum, hentum verkfærum í
steypuna í gríð og móð og þess háttar.
Morðingjamir, melludólgamir,
kommamir og neðanjarðarhreyfing-
in!
Meðan við unnum þama í hæð-
inni fengum við eymaskjól og frakka
en þetta dugði nú skammt, margir
dóu úr kulda. Við fórum á fætur
klukkan 5 á morgnana, fengum hálf-
tíma í hádegismat og unnum til
klukkan sex en þá tók við vinna við
uppbyggingu búðanna. Svo vorum
við vaktir reglulega á nóttunni, látnir
hlaupa um og stökkva. En þetta var
ekki það versta, þessar fangabúðir við
landmærin vom ekki svo slæmar,
svona samanborið við hinar," segir
Chauvin og brosir nú góðlátlega.
„Þarna dóu ekki nema svona 50 af
hverjum þúsund," heldur hann
áfram. „Það er nú ekki mikið, í Maut-
hausen dóu 40 af hverjum hundrað.
Sturtur og ofnar í Auschwitz
Eftir tæp tvö ár í þessum þrælkun-
arbúðum vorum við allt í einu klædd-
ir í franska og belgíska hermanna-
búninga og skipað upp í jámbrautar-
lestir. Við vissum ekkert hvert við vor-
Þegar lestin stöðvað-
ist að lokum blasti
nafn fangabúðanna
við okkur; Auschwitz.
Við höfðum fengið
fregnir afþví sem þar
fór fram, við vissum
um gasklefana,
brennsluofnana, allt
saman.
um að fara, en komum við á jám-
brautarstöðinni í Vínarborg. Þá sá
fólkið þar lestir fúllar af frönskum og
belgískum hermönnum, stríðsföng-
um hélt það. Þýska hemum hlaut þá
að ganga afbragðsvel í styrjöldiniú!
Þegar lestin stöðvaðist að lokum
blasti nafit fangabúðanna við okkur;
Auschwitz.
Við höfðum fengið fregnir af því
sem þar fór fram, við vissum um
gasklefana, brennsluofnana, allt sam-
an. Auðvitað urðum við algjörlega
skelflngu lostnir og vissum að þegar
við yrðum settir í sturtuklefana
steyptist ekki vatn yfir okkur heldur
eiturgas. Okkur var skipað í sturtu-
klefana og vorum fúlivissir um að
okkar síðasta stund væri upprunnin.
Það sem við urðum hissa þegar yfir
okkur steyptist... vatn!"
Ömurleg hlutskipti varðsveita
Gyðinga
Chauvin dæsir og hlær við til-
hugsunina.
„Á leiðinni höfðum við gengið
framhjá hópi af 12-16 ára krökkum,
frá til dæmis Pól- „
landi, Tékkóslóv- neiU.
akíu og Frakklandi.
Þeir fylgdu nýkomnum í gasklefana
og máttu ekkert segja. Oft misstu þeir
auðvitað stjóm á sér og sögðu fólki
hvað biði þess en vom þá skotnir á
staðnum. Hlutverk þeirra var lflca að
færa lfldn í brennsluofnana. Ef ofn-
arnir önnuðu ekki framleiðslunni
varð að geyma lfldn í skurðum en þeir
þurftu þá að sækja lflcin þangað þeg-
ar rýmkaðist í ofnunum.
Ég kynntist mönnum í varðsveit-
unum. Það var auðvelt að fordæma
þá fyrir að ganga erinda Þjóðvetja en
í raun var hlutskipti þeirra ömurlegt.
Þeir vissu vel sjálfir að þeir höfðu að-
eins slegið dauða sínum á frest, í
kannski'þijá mánuði. Sumir höfðu
meira að segja lent í því að taka á
móti fjölskyldum sínum og eiga að
fylgja þeim í gasklefana. Sú var til
dæmis raunin um einn kunningja
minn frá ffá Tékkóslóvakíu. Það
helltist yfir hann slflc örvænting að
hann vildi fá að deyja með ástvinum
sínum. GamaU sveitungi hans af
„æskilegri uppruna" kom þá aðvíf-
andi, sá var kominn í þýska herinn.
Og hann barði þennan kunningja
minn og sagðist ráða lffi hans og
dauða. Honum var skipað að lifa.
Þótt hann yrði að horfa á eftir fjöl-
skyldu sinni í gasklefana."
í kolanámunum í Auschwitz
Chauvin segir matinn í búðunum
hafa verið skammtaðan eftir vinnu-
álagi.
„Fyrst var ég í léttri vinnu og fékk
200 grömm af brauði á dag. En svo
var ég sendur í kolanámumar. Það
var hræðilega erfið vinna við ömur-
legar aðstæður. Aleinn varð ég að
pukrast á hnjánum í námugöngun-
um og moka kolum á færiband,
endalaust. Þá átti ég að fá 400 grömm
af brauði en fékk ekki. Pólsku námu-
verkamennimir sem unnu f nám-
unni með mér vom á kaupi og hafði
verið lofað bónus að auki. En ég hafði
lítið úthald, dró úr afköstum hópsins
og bónus þeirra lækkaði. Þeir vom
þess vegna bijálaðir út í mig og dag
einn klöguðu Pólveijarnir í verkstjóra
sinn. Helvítis Frakkinn ynni ekki nóg.
Verkstjórinn gekk að mér og ætlaði
að berja mig en vissi ekki að hann var
að fást við gamlan boxara og mgby-
mann. Ég beygði mig undan hnefa
hans og skellti honum á jörðina í
göngunum," skellihlær Chauvin.
„Hann öskraði á mig ókvæðisorð-
um en spurði svo hvort ég styddi
frjálst Fralddand. Auðvitað játti ég því
en útskýrði svo fyrir honum að ég
væri úr fangabúðunum, fengi ekki
nema 200 grömm af brauði á dag og
gæti því ekki af-
kastað miklu. Hann
skráði niður fanga-
númerið mitt og
morguninn eftir biðu
mín 700 grömm af
brauði. Þann
skammt fékk ég upp
frá því og fannst ég
hafa það fínt. Við
vorum á næturvökt-
um og nóttina eftir
þakkaði ég verkstjór-
anum fyrir og við fór-
um að ræða stjóm-
mál. Þá var árið 1944
næstum á enda
runnið og eftir að
bandamenn höfðu gert irrnrás í
Frakkland um mitt árið og náð mikl-
um árangri, þá stóð nú yfir gagnsókn
Þjóðverja í Ardennaljöllum. Hann
sagðist vera viss um að nú næðu
Þjóðverjar gjörvöllu Frakklandi.
Meirihluti Gyðinganna var
drepinn strax
Ég benti honum á vopnaeign og
mannafla Bandarúcjamanna. Þeir
hlytu að sigra að lokum á öllum víg-
stöðvum. Hann þagði og sagði að við
skyldum nú sjá til. Hann var náttúm-
lega pólskur verkstjóri í námu og
undir þýsku oki eins og við allir.
Venjulegir í fangaverðir í búðunum
vom þokkalegir við fangana en aðra
sögu er að segja af SS-mönnunum,
þeir misþyrmdu öllum. En vissulega
vom til almennilegar manneskjur,
jafnvel meðal þeirra.
En þú verður að athuga að meiri-
hluú Gyðhiga var tekinn af lífi um
leið og hann kom í búðimar. Fimm til
tíu af hundraði fengu að lifa ... til að
þræla. Og þar sem þetta vom ekki
beinlínis affeksmenn í íþróttum var
dánam'ðnin há meðal þeirra, svona
90 af hundraði létust á fyrstu þremur
mánuðunum. Ef maður lifði árstí'ð-
imar fjórar af, þá hafði maður náð að
aðlagast aðstæðum og átti hugsan-
lega einhverja möguleika. Þjófnaði
og svartamarkaðsbrask stunduðum
við grimmt, annars hefðum við ekki
lifað af. Við sem unnum með námu-
verkamönnunum komumst oft í feitt,
þeir gáfu okkur eða seldu fyrir slikk
allt frá vodkaflöskum að kjötáleggi.
Við skiptum á þessu og aíls konar
matvælum við „vinveitta" verði. Og
við fengum alltaf fréttir af því sem var
að gerast í heiminum, pólsku námu-
verkamennimir sögðu okkur nýjustu
fréttir. Við töluðum mikið saman
enda var ég orðinn slarkfær í pólsku."
Hjálpaði Gyðinqum að biðja í
Auschwitz
Chauvin þagnar og hugsar sig
tilkynnt að fríyrði á jólanótt hjá flest-
um. Ellefu menn þyrftu hins vegar að
vinna og dregið yrði um þá. Eg var
einn af þessum ellefu og fór í fylu. En
ekki var mikils krafist af okkur á jóla-
nóttína svo við sátum bara og spjöll-
uðum um stríðið og Pólverjarnir
sögðu mér frá sókn Rússa. Stríðslok-
in vom þá augljóslega yfirvofandi,
Rússar færðust nær og nær og í vestri
hmndu bandamenn gagnsókn þýska
hersins í Ardennafjöllum. En samt
var haldið áfram að drepa fólk eins
og ekkert væri í Auschwitz. Á gaml-
ársdag var líka dregið um þá sem
þurftu að vinna og aftur lenti ég í
pottínum. Ég var sá eini sem var
dreginn út bæði kvöldin. Þetta vom
skrýtnir hátí'ðisdagar.
Rúmum hálfúm mánuði síðar eða
17. janúar 1945 fórum við eins og
venjulega niður í námuna, þessa 400
metra. En þá sátu Pólverjamir þar á
rökstólum. Þeir sögðu að loka ættí
námunni. Að vaktinni lokinni var
okkur sagt að yfirgefa ættí búðirnar,
Rússarnir voru komnir of nálægt og
við ættum að fara og taka saman
föggur okkar. Og allt fór í óreiðu og
vitleysu. Við þustum inn í skálana að
taka þessar sárafáu föggur saman og
binda á bakið.
Þá kom til mín maður og bað mig
að halda á túítinu sínu. Það er dregill
sem trúaðir Gyðingar láta bera yfir
sér meðan þeir biðja. I mínum skála
vom tveir Gyðingar og þeim hafði
tekist að komast yfir bænabók og túít
... í Auschwitz! Annar þeirra var
meira að segja rabbíni og þeir vildu
biðja áður en þeir legðu í hann. En
þeir vom bara tveir svo ég varð að
halda túítinu yfir þeim á meðan þeir
báðu. Og þeir báðu meðan ég rak
stöðugt á eftir þeim.
Dauðaganga um Pólland
Svo lögðum við af stað gangandi
og þeir sem ekki héldu í við hópinn
vom skotnir á veginum. Við þrömm-
uðum í suður og stefiidum til
Tékkóslóvakíu og sváfúm bara í
snjónum. Fjöldi manna reis ekki á
fætur daginn eftir, hafði helfrosið.
Þetta var dauðaganga. Ég hafði
bundið föggur mínar á bakið og held
að það hafi bjargað mér.
f Bratíslava var okkur troðið upp í
lest til Þýskalands. Við vomm settir í
opna kolavagna sem vom fullir af
snjó. í mínum vagni vomm við fimm
Frakkar en afgangurinn var ung-
verskur glæpalýður. Svo var haldið af
stað, en í.Breslau var áð. Tveir SS-
menn klifruðu upp á vagninn og
spurðu hvort einhver talaði þýsku og
ég reyndist vera sá eini. Og þarna áttí
að gefa okkur brauðbollur, þeir töldu
mennina í hverjum vagni og útbýttu
bollunum. En þegar ég var að dreifa
þeim í mínum vagni, þá vantaði
nokkrar bollur upp á. Ég var búinn
að gefa mínum frönsku félögum sinn
skammt en Ungverjamir réðust að
mér þegar þeim varð þetta ljóst. Við
slógumst og af heppni eða óheppni
var ég með hníf á mér. Og ég barðist
meðhnffnum."
í fyrsta og eina skiptíð í allri þess-
ari skelfilegu upprifjun er ég ekki frá
því að Chauvin vökni um augu. Og
hann kyngir oft. Um hvað gerðist í
þessum lestarvagni segir hann að-
eins: „Ég lifði af. En þetta var hræði-
legt."
Stalínistar vildu mig í
Buchenwald
Þótt Chauvin og félagar væru
sloppnir frá Póllandi voru þeir svo
sannarlega ekki frjálsir menn. Leiðin
lá beint í aðrar fangabúðir, litíu
ófrægari en Auschwitz.
Buchenwald.
„Þegar við komum til Buchen-
wald var helmingurinn af mönnun-
um í mínum vagni dauður úr kulda."
Chauvin hristir höfuðið. „Við biðum
góða stund við sturturnar, en það
vom alvörusturtur, ekki gas, og nóg
af heitu vatni. Svo tók sóttkvíin við
eins og venjulega. Og þarna hittí ég
gamlan félaga úr kommúnista-
flokknum. Reyndar var meirihlutínn
í mínum skála franskir kommar. Dag
einn var númerið mitt kailað upp og
ég var sendur í annan skála. Eftir
stríðið hitti ég félagann og hann
undraðist stómm að ég skyldi hafa
lifað af. Hann sagðist hafa verið yfir-
heyrður af kommúnistaleiðtogunum
í búðunum sem vom Stalínistar og
um.
„Á jólunum 1944 var okkur
Box- og rugbyþjálfunin komu sér vel „IMauthausen byrjaði hver dagur ú að bera út llkþeirra sem höfðu kafnað ísvefni iþrengslunum.“
grátandi. Eftir stnð-
ið fr éttí ég að daginn
fyrir komu okkar til
Áuschwitz eða dag-
inn þar áður hefðu
Gyðingamir í varð-
sveitunum gert
uppreisn og eyðilagt
gasleiðslumar.
Bömin áttu að fara í
gasklefana en þeir
virkuðu ekki, svo
þama stóðu þau og
grétu. f varðsveitun-
um vom Gyðingar
Þar lömdu þeir mig
sundurog saman
með kylfum í tíu
daga... En éghafði
bæði stundað box
og rugby og þoidi
ágætlega þessa
meðferð, sagði ekki
að þeir hefðu sagt honum að mér
yrði stútað. Og þegar ég var kallaður
burt hlaut að eiga að drepa mig.
Það hljómar kannski ótrúlega að
inni í miðjum þýskum fangabúðum
skyldu Stalínistar vera að bardúsa
við hvort þeir gætu ekki drepið ein-
hverja fylgismenn Trotskís en svona
var nú mórallinn hjá Stah'nistum
samt."
Slapp naumlega við að vera
hent í ofninn
Sókn Rússa gegnum Pólland og
inn í Þýskaland var óaflátanleg síð-
ustu mánuði stríðins. Brátt tóku
drunurnar ffá stórskotaliði þeirra að
heyrast frá Buchenwald lflca.
„Þá var okkur aftur skipað af stað
og við þrömmuðum um Þýskaland í
hálfan mánuð. Til hvers veit ég ekki
en við vorum 250 sem náðum á leið-
arenda. Hinir, 1250 manneskjur, dóu
úr hungri, þreytu og kulda. Þetta var
sannkölluð dauðaganga eins og sú
fyrri. Síðustu kflómetrana fómm við í
lest en á endastöðinni var helmingur
farþeganna látinn. Og enn vomm við
lentir í fangabúðum, nú í Tékkó-
slóvakíu og enn þóttí nasistum það
brýnasta verkefni sitt á þessum loka-
stundum stríðsins að ganga af okkur
dauðum. Ég var meðvitundarlaus og
lenti í hrúgunni fyrir framan
brennsluofnana en bifaðist eitthvað.
Fangavörður spurði þá hvort ég væri
Gyðingur, annars hefði mér sjálfsagt
verið hent lifandi í ofninn. En þessi
sendi mig í sjúkraskýlið og þar vor-
um við 80 sjúklingarnir. Sextíu þeirra
dóu úr taugaveiki á tíu dögum en ég
var heppinn. Ég var bara með
berkla," og nú brosum við bæði.
„Rússamir frelsuðu okkur og dag-
inn eftir komu Bandarflcjamenn að
sækja okkur. En þeim var þá sagt að
við værum í sóttkví vegna taugaveiki.
Þeir létu sig þá hverfa og Rússarnir
vom lflca farnir. Svo við lágum bara
þarna í mánuð og hvfldum okkur. í
geymslum var nóg af kartöflum og
við átum kartöflustöppu í öll mál. Og
við vomm eiginlega bara pattaraleg-
ir, Frakkamir tólf úr sjúkraskýlinu,
þegar við komumst til byggða á end-
anum."
Martraðirnar ásóttu mig lengi
„Ég get auðvitað bara lýst þessu
samkvæmt minni eigin reynslu,"
segir Chauvin þegar ég bið hann að
meta þessa reynslu sína. „Margir fé-
laga minna úr búðunum fengust
aldrei til að ræða þetta. Eftir stríðið
kvæntíst ég stúlku af Gyðingaættum,
hún hafði misst sfna fjölskyldu í út-
rýmingarbúðum og við höfum alltaf
getað talað um þetta. Ég talaði á
fundum í mínum flokki og hef lflca
skrifað mikið hjá mér.
En ég hugsa um þennan tí'ma á
hverjum einasta degi, enn í dag.
Lengi á eftir ásóttu martraðirnar mig
en vissulega heftír dregið úr þeim
með tímanum. Verst þykir mér að
mannkynið hefur ekki lært nokkum
skapaðan hlut af þessu öllu, sjáðu
bara Sovétrflcin fyrrverandi, þjóðar-
morðin í Tsjetsjeníu, fangabúðir
Bandarúcjamanna í Afganistan, frak
og á Kúbu. Reyndar kynnti ég mér
síðar sögu fanga- og útrýmingar-
búða. í þrælastríðinu í Bandarflcjun-
um vom búðir í Suðurrflcjunum, þar
vom blökkumenn drepnir undan-
tekningarlaust, þeir hvítu höfðu að
vísu ekki skála að kúra í en þeir vom
í fangabúðum. í Búastríðunum í
Suður-Afrflcu tíðkuðust einnig fanga-
búðir, sumir segja að hugmyndin að
útrýmingarbúðum hafi orðið til þar.
Stórveldin ákvarða líf og
dauða
Fjöldamorð, þjóðarmorð ... þetta
hefur því miður alltaf tí'ðkast. Stór-
veldin á hverjum tí'ma taka sér ævin-
lega þann rétt að ákvarða líf og
dauða fyrir aðra, Bandarflcjamenn
núna, Sovétmenn áður, Kínverjar og
Indverjar kannski næst. Þetta gerir
mig hvorki bitran né vonlausan á
framtíð mannkyns, öðm nær. Ég er
baráttumaður og hef alltaf verið það.
Við verðum að berjast látlaust fyrir
lífi okkar og réttíndum á þessari
hringferð sögunnar.
Og aldrei hætta að hlæja."
Jean René Chauvin, 86 ára, hann
brosir enn.
rgj@dv.is