Freyr - 01.01.1950, Blaðsíða 17

FREYR
11
gróðri vaxnar lendur með öllu eyðst.
Mannshöndin hefir heldur ekki verið að~
gerðarlaus við að höggva og brenna upp
mikinn hluta þess skógarkjarrs, er klæddi
landið á landnámstíð.
í góðærum fjölgaði búfé bænda ört. Þá
hafði það nóg að bíta, oftast bæði sumar
og vetur. í harðærunum varð gróðurinn
minni og búsmalinn gekk þá enn nær öllu
því, er tönn á festi. Varð þá víða á land-
inu mikil örtröð, svo að gróður eyddist
með öllu og land tók að blása upp.
Flestir eru sammála um, að gróður-
lendi landsins sé nú miklu minna en það
var er land byggðist hér. Er slíkt bein af-
leiðing þeirra eyðingarafla, sem drepið
hefir verið á hér að framan.
II.
Á síðustu tveim áratugum 19. aldarinnar
voru nokkur harðæri. Þá skiptust á harðir
vetur, ísár og grasleysissumur. í sumum
héruðum landsins var þá orðinn uppblást-
ur svo mikill, að fjöldi bændabýla fór í eyði,
jafnvel hálfar sveitir eyddust, og heilar
sveitir voru í bráðri hættu að fara í auðn.
Um og eftir aldamótin 1900 hófst öld
hugsjóna, bjartsýni og framfara á íslandi.
Margir búnaðarfrömuðir og stjórnmála-
menn þess tíma sáu hvert stefndi með
uppblástur landsins og hvöttu til átaka
við að hefta sandfokið og uppblásturinn.
Lítið var þó aðhafst í þeim málum fyrr
en eftir 1907, að lög um sandgræðslu voru
sett á Alþingi. Samkvæmt þeim lögum var
skipaður sandgræðsluvörður hér á landi.
Þá urðu fyrstu þáttaskipti í sandgræðslu-
málum landsins. Mun þó hér hafa valdið
mestu um, að vel tókst til með val á þeim
manni, er skipaður var sem sandgræðslu-
vörður landsins. Maðurinn var:
GUNNLAUGUR KRISTMUNDSSON.
Hann var þá 25 ára gamall og hafði hlot-
ið, eftir þess tíma mælikvarða, góða al-
menna menntun, og sigldi nú til Danmerk-
ur, og dvaldi þar um árs skeið til náms í
sandgræðslu.
Gunnlaugur var auk þess gæddur mik-
illi bjartsýni og trú á land sitt og þjóð, og
þeim eldmóði æskumannsins, er einkenndí
þá kynslóð, sem hann tilheyrði. Hann gekk
því vígreifur til verks vorið 1907. Hann
sagði sandfoki og uppblæstri stríð á hend-
ur en hét á guð og allar góðar vættir til
hjálpar við að græða sár fósturjarðar-
innar. Orustuvöllur sandanna var víður og
víglína sandfoksins löng. Gunnlaugur var
liðfár og hafði fyrstu árin sáralítil fjárráð
til stórra átaka. Hann var þó jafn sigur-
viss í upphafi, sem hann var sigurglaður
síðar, er hann sá upblástur hætta, sandfok
stöðvast og sandauðnir gróa upp.
III.
Fyrstu sandgræðslustörf Gunnlaugs voru
að friða sandfokssvæði fyrir ágangi bú-
fjár, og koma upp görðum úr grjóti og
timbri til stöðvunar foksandinum. Þótt
fjárveitingar til sandgræðslu væru mjög
af skornum skammti fyrstu árin, og því
lítil efni á að kaupa mikið girðingarefni
eða vinnu til garðahleðslu, voru það ekki
verstu byrjunarörðugleikar Gunnlaugs.
Þeir voru aðrir og sárari, að sögn hans
sjálfs. Þá var að mæta miklu ef ekki al-
gerðu skilningsleysi og vantrú þess fólks,
sem við foksvæðin bjó, á því, að nokkur til-
tök væru að hefta uppblásturinn. Sumir
bændumir sögðu, og glottu við tönn, að
sandurinn myndi ekki spyrja um leyfi til
að fara í gegnum girðingarnar jafnvel þótt
þær væru rammlega gerðar úr sexþættum
gaddavír! Þá kom það jafnvel fyrir, að
girðingar og garðhleðslur voru rifnar nið-
ur aftur. En síðast og ekki sízt átti Gunn-
laugur í 40 ára stríði við ýmsa bændur
landsins, sem beittu búfé sínu, bæði vilj-
andi og óviljandi, í sandgræðslugirðing-
arnar eftir að þær tóku að gróa. Nýgræð-
ingur á sandi er afar viðkvæmur fyrir beit
búfjárins — einkum sauðkindarinnar. En
á söndunum grænkar fyrst á vorin og
gróður fellur þar síðast að haustinu. Sauð-
fé er afar sólgið í sandgróðurinn. Því mið-
ur er enn í dag við að etja mikið skilnings-
leysi og kæruleysi margra bænda á þeirri
staðreynd, að sand, sem er að gróa upp,
má ekki beita, og allra sízt sauðfé.