Freyr - 01.07.1976, Blaðsíða 27

skemma jurtina) með hæfilegri hitun eða
kælingu. Sótthreinsun moldar með gufu
eða sjóðheitu vatni eyðir vírusum en mikla
vandvirkni þarf til.
Annars eru helstu varnaraðgerðir þær
að eyða þeim skordýrum, sem bera smit-
efni, og að hafa heilbrigðar móðurjurtir
til fjölgunar, nota t.d. heilbrigðar kartöflur
til útsæðis og taka aðeins græðlinga af
heilbrigðum jurtum. Er nú mikið að því
unnið víða um lönd að framleiða og rækta
heilbrigðar plöntur til fjölgunar. Er þetta
orðinn mjög þýðingarmikill þáttur í garð-
yrkju o.fl. ræktun.
Sumir vírussjúkdómar koma aðeins í ljós
á vissu þroskastigi, við afmarkað hitastig
og árstíðir. Sjúkdómurinn getur orðið
skæðari en ella, ef um fleiri en eina vírus-
tegund er að ræða í sömu plöntunni. Ytri
einkenni geta þá líka breyst. Stundum get-
ur dulinn vírus (eða sem lítið hefur borið á)
skyndilega komið í ljós eða stórversnað
við skyndilega breytingu á vaxtarkjörum
plöntunnar, t.d. ef birta eykst mikið, —
sólskin eftir langvarandi dimmviðri. Plant-
an hefur þá orðið veikari fyrir og sjúk-
dómurinn brotist út. Svipað getur gerst, ef
næringarástand jarðvegs breytist.
Sem dæmi um vírussjúkdóm skal nefnd
tíglaveiki (mosaik) í kartöflujurtinni. Blöð-
in verða guldílótt, oft líka hrukkótt, en
eru eðlilega græn á milli dílanna. Þetta
sést best, ef blaðinu er haldið upp á móti
birtunni. Veikin getur verið á ýmsu stigi.
Blöðin geta verið altekin, gulleit, smá og
kryppluð, en stundum þarf að gá vel til að
sjá einkennin.
Hér hefur borið mest á tíglaveiki í Gull-
auga kartöflunum, en hún er til meira dul-
in í fleirum. Hér á landi berst veikin aðal-
lega með útsæðinu. Þarf að vanda val á
því og taka aðeins útsæði undan heilbrigð-
um grösum, að svo miklu leyti sem unnt er.
í hlýrra loftslagi bera blaðlýs suma vírus-
sjúkdóma á milli grasanna, t.d. hina skæðu
blaðvefjuveiki. Er reynt að rækta útsæðis-
kartöflur á svölum stöðum, þar sem lítið er
af blaðlúsum. Hér á landi sjást blaðlýs
sjaldan í kartöflugörðum, nema þá helst í
grennd við gróðurhús og við limgerði og
tré. Stöndum við því vel að vígi að rækta
útsæði, heilbrigt að þessu leyti. Á venju-
legri tíglaveiki (x stofni) ber oft mest á í
dumbungsveðráttu en minna, ef sumarið
er þurrt og hlýtt. Bæði of mikill og of lítill
áburður getur valdið því, að ytri einkenni
veikinnar dofna. Tíglaveiki þessi smitar í
gegnum sár, við snertingu 1 stormi t.d., og
við hreinsun með verkfærum, upptöku með
vélum o.s.frv.
Blaðvefjuveiki hefur sést hér, komin með
útlendu útsæði, en ekki er hætta á, að hún
Á myndinn eru dæmi um þrjá
sjúkdóma á kartöflugrasi,
sem nefndir eru í greininni:
1. Blaðvefjuveiki,
2. Tíglaveiki,
3. Rákaveiki.
F R E Y R
271