Freyr - 01.12.1977, Page 12

ritgerð árið 1910. Blaðka maríukjarna er
vanalega afar löng með greinilegri, þykkri
miðtaug. Smáæxlunarblöð vaxa ofan til á
þönglinum, rétt neðan við aðalblöðkuna. Er
maríukjarni auðþekktur á miðtauginni og
þessum blöðkum. Þessar smáblöðkur voru
stundum etnar fyrr á tíð. Þöngullinn er frá
10 til 120 cm á þroskuðum jurtum, en lengd
blöðkunnar 50 cm til 5 metrar. Breidd
blöðku 8—34 cm. Æxlunarblöðkurnar geta
orðið 20—40 cm langar, en lítið er það hjá
stærð aðalblöðkunnar. Hún þótti allgóð til
fóðurs, einkum fyrir kýr, en æxlunarblöðk-
urnar og efsti hluti stöngulsins þó næring-
armestur.
Ránarkjarni (Alaria pylari) er minni og
biaðkan oftast egglaga.
Þari hefur verið súrsaður til fóðurs og
reyndist vel, einkum maríukjarni. Reyndi
Daníel Jónsson, bóndi á Eiði á Langanesi,
þetta um aldamótin.
Þörungar hafa verið notaðir talsvert til
áburðar í garða. Nú starfar þörungaverk-
smiðja á Reyhólum og hagnýtir bæði þang
og þönglaþara, eins og alkunnugt er. Fyrr-
um voru þörungar stundum slegnir á grynn-
ingum til fóðurs. Voru t.d. talin dálítil þör-
ungamið á takmörkuðum svæðum spöl frá
landi á æskustöðvum höfundar. Voru þau
nytjuð fram undir aldamót á Hellu og Há-
mundarstöðum. Heldur þótti sullsamt verk
að seilast úr bát með orf og Ijá til að skera
þarann. Auðvitað var aðeins hægt að vinna
við þetta um stórstraumsfjöru og í logni.
Þörungar eru hagnýttir á margan hátt
víða um heim. Japanir hafa sérlega mikið
rannsakað næringargildi þörunga oð nota
ýmsar tegundir talsvert til matar. Hér mun
Ásgeir Torfason fyrstur hafa rannsakað
fóðurgildi margra þörunga, og birti hann
ritgerð um það í Búnaðarritinu 1910. í
Noregi er mikil þangmjölsframleiðsla og
dálítil hér. Þangmjöl er haft til fóðurs og
hefur einnig verið blandað í mjöl til brauð-
gerðar. Verksmiðja í Drammen í Noregi
hefur framleitt um 200 tonn árlega af
þönglaþarasöltum og á stríðsárunum fram-
leiddi verksmiðjan m.a. mikið af fljótandi
þarasápu. Joð hefur lengi verið unnið úr
ösku þönglaþara. Sölt af þörungasýru
(alginsýru) eru notuð í margs konar iðnaði,
t.d. matvælaframleiðslu, fatnaðar- og papp-
írsiðnaði, einnig í hnappa, gervitennur o.fl.,
o.fl. Sigurður V. Hallsson, Þorbjörn Sigur-
geirsson o.fl. hafa hér rannsakað talsvert
útbreiðslu og magn algengra þörunga með
vinnslu í huga. Ýmsir aðrir meira ,,gras-
fræðilega“. (Sjá Náttúrufræðinginn, 34.
árg., bls. 196—170). Og á síðustu árum
Ivka Murda og Sigurður Jónsson.
Þörungavinnsla hefur lengi verið talsverð
á Vesturströnd Evrópu. Þangið, þönglaþar-
arnir og rauðþörungarnir eru með svipuðu
útliti árið um kring og halda sínum brúnu
og rauðu litum, enda er hitinn miklu jafnari
í sjó en á landi. Þörungarnir eru hálir sem
álar og mjög sveigjanlegir til að þola öldu-
sogið, rammlega tjóðraðir niður með hefti-
þráðum. En hafís getur gert ærinn usla í
þeim. Eftir ísaveturinn 1918 sást, að þarinn
var víða skafinn af botni og var mörg ár að
ná sér. Nú er þari hagnýttur til beitar og
verksmiðjuvinnslu. En 1906 ritar Helgi
Jónsson: ,,í Hafnarfirði hefi ég séð allmikið
þang í þurrki og mun því brennt þar til
muna, og mér er sagt, að þangi sé brennt
suður með öllum Faxaflóa. Til matar tóku
menn, auk sölva, fjörugrös, einkum í Vest-
mannaeyjum og á Eyrarbakka, og maríu-
kjarna hafa menn matbúið víða.“ Enn eru
söl verkuð til matar.
848
F R E Y R