Freyr - 01.04.1983, Blaðsíða 29

Bókin hefst á kafla um skil-
greiningu á orðum. Slík túlkun á
merkingu atriða sem komið er inn
á, er í alla staði brýn og nauðsyn-
leg fyrir notendur bókarinnar. Að
öðrum kosti getur þeint reynst
ógreitt að átta sig á ýmsu þegar að
tegundalýsingum kemur. Um-
ræddar orðaskýringar eru stuttar
og gagnorðar, og jafnvel svo, að í
ýmsum tilvikum tel ég einum of
skammt gengið hvað þetta snertir.
Gera verður ráð fyrir að höfundur
hafi fyrst og fremst haft áhugafólk
í huga þegar hann ákvað að semja
bókina, en flest þekkir það lítið
inn á grasafræðihugtök. Hefði því
farið betur, ef skýringar hefðu
verið hafðar ívið ítarlegri hér og
þar. Hér gætir einnig skýringa sem
villt geta um fyrir væntanlegum
notendum, en þær eru þó í minni-
hluta. Tökum t. d. dæmið um
skrúfstæðar greinar og blöð, sem í
raun og veru táknar, að um stak-
stæða stöðu sé að ræða, hvernig
sem á málið er litið. Sú skýring að
dvergsproti, öðru nafni stutt-
sproti, geti ekki verið greindur, er
heldur ekki allskostar haldbær.
Höfundur virðist algjörlega leiða
hjá sér að slíkir stuttsprotar eru
ekki aðeins hjá barrtrjám, heldur
og einnig hjá ýmsum öðrum viðar-
gróðri. Þar geta þeir verið
greinóttir, enda þótt slíkt muni
vera sjaldgæfara en hitt. Stöngul-
liðir eru og ætíð á milli blaða
stuttsprota, jafnvel þótt augað, að
viðbættu stækkunargleri, fái þá
ekki greint.
Lýsingar á ættkvíslum og helstu
tegundum virðast í heild vera vel
settar fram. Hygg ég að flest þau
séreinkenni tegunda sem megin-
máli skipta, komi fram þar sem
best er vandað til frásagnar. En
ekki er þetta alls staðar þannig.
Efnið er unnið úr viðamiklum og
góðum heimildum, sbr. heimilda-
skrá aftarlega í bókinni. En þótt
þannig sé, er það eigi að síður
umfangsmikið og vandasamt verk
að raða því saman í fræðslurit
eins og hér um ræðir.
Heimildarit eru heldur ekki
ætíð þannig, að þar gæti í hvívetna
samræmis allt til minnstu atriða í
hverri plöntulýsingu. Viss raun-
þekking þarf því að vera fyrir
hendi á því efni sem fjallað er um.
Hvort skortur hér á muni ástæðan
fyrir því, að eitt og annað verður á
vegi við lestur bókarinnar sem
betur hefði mátt fara, skal ósagt
látið. Get ég samt ekki stillt mig
um að vekja athygli á eftirfarandi
atriðum sem eiga ekki við rök að
styðj ast.
í fyrsta lagi er rangt að halda því
fram, að hengimispill hafi gagn-
stæðar smágreinar og eins hitt, að
beykitré hafi gagnstæð blöð. I
báðum tilvikum er um stakstæða
stöðu þessara hluta tegundanna
að ræða. Eins tel ég af og frá að
halda því fram, að kambmispill sé
líkur ígulmispli. Miðað við þær
tegundir sem höfundur nefnir, er
hann mun líkari bogamispli. Jafn-
framt er ekki rökrétt, að telja
aldin hafþyrnis og silfurblaðs til
steinaldina, þegar um raunveruleg
hnotaldin er að ræða. Þá sætti ég
mig illa við að bjarmasóley skuli
sögð með rauðgul upprétt blóm,
þegar þau eru gul og hneigja sig
fagurlega. Villur af þessu tagi geta
vissulega stafað af yfirsjón eða þá
af ónógum kunnugleika. Því mið-
ur má rekast á ýmislegt fleira í
svipuðum dúr, sem einhverra
hluta vegna hefur ekki verið nægi-
lega vel gaumgæft við samantekt á
efninu. Að vísu virðist það flestallt
smáræði eitt, en rýrir eigi að síður
gildi bókarinnar. I rósaætt er t. d.
talað um, að reynir sé með
steinaldin, sem minni á ber eða
epli, og aldin þyrnis eru heimfærð
undir ber. Hví ekki að gera góða
grein fyrir stein- og bereplum í
orðaskýringum, eins og ýmsu
öðru?
Svipuð rangfærsla á sér stað
varðandi heslihnetur, sem eru
sagðar hálfumluktar trosnuðu
bikarhýði. Hér virðist greinilega
gæta þekkingarskorts í grasafræði,
sem ráða hefði mátt bót á með
hjálp sérfræðirita í formfræði.
Enn eitt er það sem ég get alls
ekki fellt mig við hjá höfundi, en
það er að hann skuli raða náttúru-
legum tegundum og tegunda-
blendingum undir afbrigði, en
augljóslega gerir hann þetta all-
víða. Eg ímynda mér að sérhver
trjáræktarsérfræðingur myndi
forðast í lengstu lög að ganga
þannig frá hlutunum á prenti,
enda herfileg mistúlkun á grasa-
fræðilegri merkingu orðsins.
Ýmislegt annað væri freistandi að
koma inn á, s. s. val tegunda,
útbreiðslu þeirra og ræktun. Mun
því þó sleppt. Á hitt þykir rétt að
benda, að enda þótt margra viðar-
plantna sé getið í bókinni, er hún
ekki með öllu tæmandi heimild
um íslenska garða hvað þær snert-
ir. En ég þykist vita, að höfundi
muni það full Ijóst.
Þrátt fyrir það sem hér hef-
ur verið gagnrýnt tel ég að
fengur sé að bókinni. Hún geymir
margháttaðan fróðleik og ég tel
hana því ómissandi í handraða hjá
öllum þeim sem vilja umgangast
þann gróður sem hún fjallar um.
Höfundur gefur ýmsum plöntum
heiti og tekst það prýðilega. Eins
lætur hann undir lokin fylgja með
gagnlegar skýringar og þýðingar á
plöntuheitum.
Bókina prýða 42 fagrar litmynd-
ir úr íslenskum görðum og á annað
hundrað teikningar, en því miður
en þorri þeirra ekki nægilega
vandaður, og margir óglöggir. Það
þarf alveg sérstaklega þjálfaða
teiknihæfileika og einstaka næmni
á einkenni plantna, eigi að takast
vel að ná fram góðri eftirmynd
þeirra. Aðeins fáum er slíkt kleift.
En hvað sem því líður, þá óska ég
höfundi til hamingju með þennan
áfanga, og sömu óskir færi ég
Skógræktarfélagi Reykjavíkur og
útgefendum.
Bókin „Tré og runnar" er 192
bls. í handhægu broti og með
góðri tilhögun á niðurröðun les-
máls og efnis. Er þó ekki um
skyldleikaniðurskipan tegunda að
ræða.
Óli Valur Hansson.
FREYR — 269