Freyr - 01.08.1999, Síða 15

sýki og sumum tegundum
krabbameins, á sama tíma og þeir
sem neyta rangt samsettrar fæðu
eða ónógrar hafa ekki ráð á að
kaupa sér mat.
Baráttan við fátæktina er mikil-
vægasti þátturinn í baráttunni við
hungur og vannæringu, að áliti
FAO og Sameinuðu þjóðanna, en
ekki líftækni.
Að lokum má nefna að hin mikla
notkun á komi við kjötframleiðslu er
verulegt vandamál. Eins og kunnugt
er fer mikil orka í súginn þegar kom,
sem nota má beint sem mat íyrir
fólk, er notað í dýrafóður. Enn
erfiðara verður að brauðfæða fólk ef
ætlunin er jafnframt að vaxandi hluti
jarðarbúa auki kjötneyslu sína (8).
Hvemig lítur svo heildarmyndin
af fæðuframleiðslu í heiminum út
um þessar mundir?
Því miður verður að segjast að
kröfur um sjálfbæra framleiðslu-
hætti, eins og þeim er lýst hér að
framan, em langt frá því að vera
uppfylltar og að þróunin í stóram
hlutum heims er í þveröfuga átt.
Ræktun nytjajurta fer æ meira
fram út frá sjónarmiði peningalegs
hámarkshagnaðar. Bóndinn leitar
skiljanlega eftir hámarks afrakstri
miðað við framleiðslukostnað.
Þróunin á sér víðast hvar stað í átt
til einhæfrar ræktunar einnar teg-
undar, jafnffamt því sem litið er á
allar aðrar tegundir jurta sem
óæskilegar og þannig skilgreindar
sem illgresi.
Það er hlutskipti og starf bænda
að leitast við að ná hámarks árangri
með því að velja réttar tegundir til
ræktunar og með réttri jarðvinnslu
og áburðargjöf. Hina svonefndu
skaðvalda, sem geta ógnað nytja-
jurtum og þar með uppskerunni; ill-
gresi, skaðdýr, og sjúkdómar, er yf-
irleitt alla unnt að berjast gegn á
efhafræðilegan hátt; með illgresis-
eyðum, skordýraeyðum og sjúk-
dómaeyðum, hvað nöfnum sem
nefnast. Það er þessi einfalda leið
til að leysa vandamálið sem nú er
gripið til ffekar en að fyrirbyggja
vandamálin með ræktun fleiri teg-
unda, sáðskiptum, samrækt fleiri
tegunda o.s.frv.
Notkun skordýraeyða er útbreidd
um allan heim, þó að á sífellt fleiri
svæðum opnist augu manna fyrir
því hve hættuleg notkun þeirra er
og ákveðnar kröfur uppi um að
draga úr noktun þeirra. Þetta á t.d.
við um Indónesíu. Sama þróun á
sér einnig stað hjá okkur í Dan-
mörku.
Við getum þakkað fyrir að líf-
rænn landbúnaður nýtur sífellt vax-
andi athygli stjómmálamanna og
almennings - ekki síst í heimshluta
okkar. í Evrópu og Bandaríkjunum
er lífrænn landbúnaður, eins og
kunnugt, í mikilli sókn og eftir-
spum eftir líffænum matvælum fer
þar sífellt vaxandi.
En þrýstingur frá landbúnaðar-
efnaiðnaði er gífurlega mikill og ný
efni, sem fullyrt er að valdi minni
skaða en fyrri efiii koma jafnt og
þétt á markað. Það er enn unnt og
mun án efa verða unnt áffam að
hagnast vel á jurtavamarefhum og
erfðabreyttum jurtum og búfé.
Þróunin um þessar mundir ein-
kennist af hnattvæðingu (globalis-
eringu). Eftirfarandi fímm atriði
einkenna þá viðleitni:
1. Alla sýn á náttúrana skortir
heildræna hugusn. Hið líffæna
samband, sem Eve Balfour lagði
áherslu á, er eingöngu litið á út
frá viðskiptalegu sjónarmiði en
hollustu- og heilbrigðissjónar-
mið látin lönd og leið.
2. Lýðræðisleg aðkoma að töku
ákvarðana er heff eða jafnvel
víða um afturfor að ræða, þar
sem það era stór fjölþjóðafyrir-
tæki, sem hafa allan heiminn
undir, sem taka ákvarðanimar.
Vaxandi heimsyfírráð fáeinna
vestrænna stórfyrirtækja í við-
skiptum með fræ, jurtavamar-
efni og tilbúinn áburð era í eðli
sínu ólýðræðisleg og takmarka
ffelsi og valkosti bænda jafnt og
neytenda. Það er skorað á okkur
„almenna borgara“ að líta á okk-
ur sem einstaklingslundna neyt-
endur, sem krefjast fullnægingu
þarfa okkar, ffekar en meðborg-
ara í samfélagi þar sem hver og
einn beri ábyrgð á heildinni. Það
er talað um „uppblástur sálarinn-
ar, „soul erosion“, sem er jafnvel
enn hættulegri en uppblástur
jarðvegs, „soil erosion“, sem nú
á sér stað.
3. Hnattvæðingin knýr áfram fram-
leiðsluna og dýrkar hinn fljót-
tekna gróða. Skammtímahagn-
aður hefur forgang fram yfír
langtíma vistfræðileg sjónarmið.
„Hin frjálsu markaðsöfl“ eru
hyllt næstum því sem guðdóm-
leg lausn á öllum vandamálum.
4. Hnattvæðingin felur í sér hraða
útbreiðslu á vestrænum matar-
venjum, ásamt því sjúkdóma-
mynstri sem fylgir þeim. Við
flytjum út velmegunarsjúkdóma
okkar.
5. Hnattvæðingin minnkar heiminn,
sem á sinn hátt er jákvætt, en fel-
ur einnig í sér minni virðingu
fyrir fjarlægðum og rúmi.
Dæmi: Ódýrt kjöt og ódýr hrís-
grjón era flutt frá Bandaríkjun-
um til Japan með hjálp ódýrrar
olíu, þ.e. óendumýjanlegrar
orku. Mikil framleiðsla búfjár-
afurða í Danmörku og Hollandi
og fleiri löndum, frá afkasta-
miklum landbúnaði þessara
landa, byggist á innflutningi á
ódýra fóðri ffá ijarlægum lönd-
um handan heimshafanna, svö-
kölluðum „skuggasvæðum“
(ghost areas), sem nota mætti til
að framleiða fæðu handa fólki.
Matvæli okkar era flutt sífellt
lengri leið, bæði innanlands og milli
land. Hinn raunverulegi fiutnings-
kostnaður er að hluta skuldfærður
hjá umhverfmu sem mengun og
birtist ekki í söluverði varanna.
Möguleikar lífræns
landbúnaöar
Eins og lýst er hér að ffaman leitast
liffænn landbúnaður við að vemda
auðlindimar, bæði náttúruauðlindir
og mannlegar auðlindir í víðasta
skilningi. Hið síðamefhda innifelur
FREYR 9/99 - 15