Freyr - 01.08.1999, Side 35

bæði minni heyja og fóðurþörfm
varð meiri yfír veturinn. Ef fóðrið
var of lítið vegna langvarandi
snjóalaga féll fénaðurinn. í mikl-
um og langvarandi harðindum varð
svo mannfellir.
Þetta sýna m.a. eftirfarandi tölur.
í upphafi 18. aldar voru Islendingar
rúmlega 50 þúsund (50.358 árið
1703). Þrisvar á öldinni fór fólks-
fjöldinn niður fyrir 40 þús. Arin
1707-1709 gekk „stórabóla“ og
fólkinu fækkaði mikið. Harðæri
var mikið árin 1752-1757 og aftur
fækkaði fólkinu verulega. Þó tók
steininn úr á árunum 1783-1784 er
og vegna skilnings dönsku stjómar-
innar og vilja til að hjálpa lands-
mönnum til sjálfsbjargar.
Þekktastar þessara tilrauna, sem
nutu stuðnings og velvilja stjómar-
innar, voru tilraunir Skúla Magnús-
sonar landfógeta (1711-1794) sem
hófust árið 1752 til að koma hér á
fót verksmiðjuiðnaði, einkum úr ull
og skinnum. Samhliða þessu varð
fyrir tilstuðlan Skúla gerð alvarleg
tilraun til þilskipaútgerðar og reynt
að koma á nýjungum í verkmenn-
ingu á fleiri sviðum.
Þó að þessi fyrirtæki yrðu ekki
svo langlíf sem vonir stóðu til flutt-
ist með þeim ný tækni og verk-
hin ógnarlegu „móðuharðindi“
gengu yfir. Þau hófust með mestu
eldgosunr á sögulegum tíma þegar
eitruð aska (fluóreitrun) breiddist
yfír mikinn hluta landsins og gerði
gróður og heyfeng banvænan. Þá
féll um 70% af bústofni lands-
manna og í kjölfar þess dóu um
9000 manns úr hungri og sjúkdóm-
um, um 20% þjóðarinnar, og var þá
fólksljöldinn kominn niður í tæp 40
þúsund.
Fyrstu tilraunir til
ræktunarbúskapar
og tækniframfara
Þrátt fyrir miklar hörmungar á
síðari hluta 18. aldar er almennt tal-
ið að um 1750 verði tímamót i sögu
þjóðarinnar. Þá hefjast margháttað-
ar tilraunir til úrbóta, bæði fyrir
frumkvæði íslenskra brautryðjenda
Um miðja 18. öldina voru öll bústörf unnin með handafli og handverlfœrum.
Oft voru margir að snúa í einum flekk á stœrri búum.
Tímabil dráttarhesta við bústörf ogflutninga á Islandi varði ekki nema 60-80
ár. Þeim tíma tilheyrðu aktygin.
kunnátta til landsins - einkum á
sviði ullarvinnslu og klæðagerðar -
sem leiddu til varanlegra framfara.
Ennþá fjölþættari voru tilraunir
til framfara í landbúnaði á þessum
tíma, (1750-1800), þó að aðeins fá-
ar þeirra leiddu til verulegra úrbóta.
Danska stjórnin sýndi búnaðar-
framfönam á íslandi mikinn áhuga
á þessum áratugum og tók vel
bænaskrám og tillögum frá fram-
farasinnuðum bændum og embætt-
ismönnum, svo sem Skúla Magnús-
syni o.fl.
Menn voru sendir til þess að
kanna landshagi og nefndir skipað-
ar til að gera tillögur til úrbóta.
Alvarleg tilraun til að bæta úr
verkkunnáttu og tækni við búskap
var gerð árið 1752 þegar fengnir
voru til landsins 14 danskir og
norskir akuryrkjumenn (bændur)
með fjölskyldum sínum. Þeim var
fengið jarðnæði dreift um landið
þar sem talið var að skilyrði væru
til akuryrkju og bættrar ræktunar.
Þeir höfðu með sér plóga og önnur
tæki til jarðvinnslu og með þeim er
talið að fyrstu plógamir hafi komið
til landsins. Ætlað var að þeir yrðu
hér a.m.k. 8-10 ár og skyldu þeir þá
vera lausir undan herþjónustu.
Enginn árangur varð af þessu,
hvorki í komrækt eða öðm, enda
FREYR 9/99 - 35