Freyr - 01.11.2000, Side 14

Flutningur ánamaðka
í tún á Skógasandi
Inngangur
Á íslandi hafa fundist ellefu teg-
undir ánamaðka en mikið vantar á
að útbreiðsla þeirra í túnum og út-
jörð hafi verið könnuð til hlítar.
Haustið 1992 var fjöldi, tegunda-
samsetning og aldursdreifing ána-
maðka rannsökuð í 12 túnum undir
Eyjafjöllum og í Hraungerðishreppi
(Hólmfríður Sigurðardóttir og
Guðni Þorvaldsson, 1994). Túnin
voru mjög breytileg hvað varðar
jarðveg, aldur og áburðamotkun. í
þessari rannsókn kom fram mikill
munur milli túna í fjölda ánamaðka
og tegundasamsetningu.
Sú spuming vaknaði hvort þessi
munur í fjölda og tegundasamsetn-
ingu ánamaðka stafaði eingöngu af
mismunandi lífsskilyrðum í þessum
túnum, eða hvort maðkamir hefðu
ekki enn náð að berast í sum túnin
eftir náttúrulegum leiðum. Jarð-
vegslífvemr, þar með taldir ána-
maðkar, hafa áhrif á frjósemi jarð-
vegs. Flestar tegundir ánamaðka
grafa göng í leit sinni að fæðu og
gegna þýðingarmiklu hlutverki við
niðurbrot lífrænna leifa í efstu lög-
um jarðvegs. Ýmsar erlendar rann-
sóknir hafa sýnt að með flutningi
ánamaðka í ófrjótt land megi auka
frjósemi þess (Stockdill, 1982;
Hoogerkamp et al„ 1993; Curry,
1988).
í ljósi þessa var ákveðið að gera
tilraun með að sleppa ánamöðkum í
tún þar sem þeir höfðu ekki verið
áður. Fyrir valinu varð 40 ára göm-
ul ræktun á Skógasandi. í fyrri
rannsókninni voru tekin sýni úr
þessu stykki og þá fannst þar aðeins
ein tegund, mosaáni (Dendrobaena
octaedra (Sav.)) og var mjög lítið af
honum. Mosaáni er tegund sem lifir
á yfirborði jarðvegs eða rétt undir
yfirborðinu og hefur því ekki mikil
áhrif á jarðveginn. I nokkurra km
eftir
Guðna
Þorvaldsson,
Rannsókna-
stofnun
land-
búnaðarins
°9
Hólmfríði
Sigurðardóttur,
Skipulags-
stofnun
fjarlægð frá Skógasandi eru gömul,
frjósöm tún þar sem mikið er af
ánamöðkum eins og taðána
(Lumbricus rubellus) og gráána
(Aporrectodea caliginosa) en þess-
ar tegundir lifa í efstu 15 sm jarð-
vegs og grafa báðar göng. Þessar
tegundir höfðu ekki náð að nema
land í túnunum á Skógasandi sem
mynda gróðureyju í sandinum.
Efni og aðferðir
Um miðjan ágúst 1993 var lögð
út tilraun þar sem tað- og gráána
var sleppt í tún á Skógasandi. Um
900 möðkum af hvorri tegund var
safnað á Raufarfelli undir Eyjafjöll-
um og þeim sleppt í fjóra 30 m2 reiti
(tveir reitir með hvorri tegund, 15
maðkar á fermetra). Sverðinum var
aðeins lyft upp með skóflu víða í
reitunum og maðkamir settir undir
torfuna ásamt örlitlu af hrossataði.
Auk þess var komið upp tveimur
viðmiðunarreitum þar sem túninu
var raskað á sama hátt án þess að
möðkum væri sleppt. Fjarlægð
milli reita er 50 m, til að tryggja að
maðkamir dreifðust ekki af sjálfs-
dáðum milli reita fyrstu árin. Flest-
um möðkunum var sleppt lausum í
reitina nema hvað 10 maðkar í
hverjum reit voru hafðir í tveimur
niðurgröfnum netpokum (5 í hvor-
um), svo hægt að yrði að fylgjast
með þeim fyrsta árið.
Niðurstöður
í október fyrsta haustið var skoð-
að í pokana. Afföll vom þá ekki
mikil og maðkamir virtust sprækir.
Möðkum var bætt í pokana þannig
að 5 voru í hverjum eins og í upp-
hafi. Maðkarnir utan pokanna virt-
ust einnig dafna vel.
I september 1994 vom reitirnir
skoðaðir aftur. Egghylki og ána-
maðkar af báðum tegundum fund-
ust og maðkamir virtust dafna vel.
Um fjórðungur maðkanna, sem
vom í pokunum árið áður, vom þar
enn og nokkuð mörg egghylki
höfðu bæst í pokana.
Vorið 1995 voru reitimir skoðað-
ir og fannst þá mjög lítið af möðk-
um.Veturinn 1995 var óvenju harð-
ur á þessum slóðum, klaki náði nið-
ur í 30-40 sm dýpt og svell lágu
lengi á túnum. Kal hefur verið nán-
ast óþekkt fyrirbæri undir Eyjafjöll-
um, en miklar kalskemmdir voru á
Skógasandi þetta vor. Reitimir vom
skoðaðir aftur um haustið og þrjú
sýni (25x25 sm) tekin úr hverjum
reit og blautsigtuð. Einungis fannst
einn lifandi taðáni og eitt egghylki
gráána í sýnunum og auk þess
nokkur egghylki mosaána. Þetta
samsvarar 1-2 möðkum á fermetra
sem er mjög lítið.
I júlí 1998 vom tekin tvö sýni úr
hverjum reit (25x25 sm) og þá
fannst einn grááni, einn taðáni og
14 egghylki taðána. Auk þess fund-
ust tveir mosaánar og nokkur egg-
hylki. Þetta samsvarar 4 möðkum á
fermetra af hverri tegund.
í ágúst 2000 vom reitimir enn
skoðaðir og einungis eitt sýni tekið
úr hverjum reit. Þá fannst einn tað-
14 - FREYR 10/2000