Freyr - 01.11.2000, Page 28

Selja (Salix caprea)
Náttúruleg heim-
kynni selju eru í Evr-
ópu og austur til
Norðaustur-Asíu
(Ólafur Njálsson,
1994). Selja er fljót-
vaxin, einstofna eða
margstofna, og verð
ur hávöxnust víðiteg
unda eða allt að 25 m í
heimkynnum sínum (Baldur Þor-
steinsson, 1990(1)). Kjörlendi selj-
unnar er raklendi, gjaman meðfram
lækjum, ám eða vötnum en hún
finnst einnig í skóglendi.
Ræktun selju á íslandi hefur
gengið vel og hefur hún þótt harð-
gerð og vindþolin (Baldur Þor-
steinsson, 1990(1)). Seljan á það til
að kala í uppvextinum en með
hækkandi aldri minnka líkur á því.
Það kvæmi selju sem mest er í
ræktun hér á landi er frá Saltdal í
Norður-Noregi. Flestir einstakling-
amir eru kvenkyns en karltrén má
þekkja af áberandi gulum frjó-
hnöppum (Baldur Þorsteinsson,
1990(1)).
í Borgarfirði og um norðvestan-
vert landið er víða í ræktun selju-
kvæmi frá Lofoten í Noregi sem
athyglisvert er að nota í húnvetnsk
skjólbelti. Plöntur þessar eru af-
kvæmi plantna sem sáð var í
gróðrarstöðinni Laufskálum í
Borgarfirði árið 1982 (Jóhann
Pálsson, 1997).
Það sem helst gæti staðið selju
fyrir þrifum sem skjólbeltaplöntu er
að erfitt er að rækta hana upp af
stiklingum (Jóhann Pálsson, 1997).
Þetta veldur því að hún er ekki eins
meðfærileg í ræktun og aðrar víði-
tegundir. Ekki er þó ástæða til þess
að gefa seljuna upp á bátinn því að
hún er mjög beinvaxin og falleg og
á vel við þar sem krafa er gerð til
beinvaxinna og smekklegra
skjólbelta. Selja getur átt vel við í
Húnavatnssýslum, einkum lengra
inn til landsins og í þurrari jarðvegi,
en selja þolir þurran jarðveg betur
en t.d. Alaskavíðir (Ólafur Njáls-
son, 1995). Seljan á einnig sérstak-
lega vel við í skjólbeltakerfum ná-
lægt híbýlum eða útihúsum.
Gulvíðir (Salix phylicifolia)
Heimkynni gulví"
em á Islandi, í Evr-
ópu og austur til
Norðaustur-Asíu
(Ólafur Njálsson,
1994). Gulvíðir er
ein fjögurra ís-
lenskra víðitegunda og
breytileikinn innan hans þykir með
eindæmum mikið (Jóhann Pálsson,
1997). í eðli sínu er gulvíðirinn
mnnvaxinn en getur myndað tré allt
að 6 m há og getur þannig hentað
sem fósturtré jafnt sem undirskjól.
Rannsóknum á gulvíði hefur lítið
verið sinnt en líklegt má telja að
vegna hins mikla breytileika sé
grundvöllur fyrir ræktun hans sem
skjólbeltaplöntu. E.t.v. væri
athyglisverðast að rækta klóna af
trjám sem eru aðlöguð að veðráttu
Norðvestanlands, þ.e. ef nógu há-
vaxnir klónar finnast.
Nokkur kvæmi eru í ræktun af
gulvíði, s.s. glitvíðir og sandvíðir,
en strandavíðir, sem ættaður er frá
bænum Tröllatungu á Ströndum,
hefur verið vinsælastur. Stranda-
víðirinn er mjög vindþolinn, þolir
særok flestum víðitegundum betur
og virðist hafa mikla mótstöðu
gagnvart plágum ýmiss konar
(Ólafur Njálsson, 1994). Mæla má
með notkun strandavíðis í Húna-
vatnssýslum. Vel má hugsa sér að
strandavíðir geti gagnast vel við
ströndina, s.s. í Hrútafirði, Hegg-
staðanesi, Vatnsnesi og á Skaga, en
eins og fyrr er nefnt væri einnig
fróðlegt að nýta sér þann efnivið
sem til er á svæðinu.
Brekkuvíðir (Salix sp ,,islandica“)
Brekkuvíðir er íslensk tegund sem
líklega er upprunnin í Rangárvalla-
sýslu. Deilt er um uppmna hans og
er hann ýmist talinn blendingur
annarra víðitegunda, s.s. gulvíðis,
loðvíðis og grávíðis, eða sérstök
tegund (Ólafur Njálsson, 1994). Því
hefur einnig verið haldið ffam að
brekkuvíðir sé hreinlega klónn af
gulvíði (Jóhann Pálsson, 1997).
Brekkuvíðir er vindþolinn og sæ-
roksþolinn og þykir sérlega fallegur
víðir. Hann hefur mikið verið not-
aður í limgerði um land allt en er
ekki sérlega hávaxinn og því e.t.v.
ekki heppilegasta tegundin sem
fósturtré.
Brekkuvíðir hefur komið vel út á
Ströndum og Norðurlandi vestra og
þá einkum karlplönturnar sem
reynst hafa hávaxnari en kven-
plöntumar sem sýna meiri einkenni
runna. (Munnleg heimild: Amlín
Ólafsdóttir).
Framtíðartré
Framtíðartrén em þau tré sem
lengst eiga að endast í skjólbeltinu
og mynda háskjól í framtíð beltis-
ins. Hlutverk fósturtrjánna er fyrst
og fremst að vaxa hratt og mynda
skjól fyrir framtíðar háskjól.
Sem framtíðartré veljast tré sem
gjaman eru langlíf en þau þurfa
einnig að vera harðgerð, vindþolin
og helst hávaxin og beinvaxin.
Alaskaösp (Populus tricliocarpa)
Populus ættkvísl-
in er hluti víðiættar j
og á norðurhveli
jarðar eru um 3C
tegundir aspa (Bal
Þorsteinsson, 1990(1)). Alaskaösp-
ina er einkum að finna í strandhér-
uðum vestast í Norður-Ameríku,
frá Kalifomíu í suðri norður til
Alaska (Ólafur Njálsson, 1994).
Hún er stórvöxnust aspa í Norður-
Ameríku og verður 25-30 m há í
Alaska en allt að 70 m sunnar í
heimkynnum sínum (Baldur
Þorsteinsson, 1990(1)).
Kjörlendi Alaskaasparinnar er í
rökum jarðvegi á láglendi. Aspir
eru beinvaxnar með keilulaga
krónu og verða 100-200 ára (Ólafur
Njálsson, 1994).
Fyrstu aspimar vom fluttar til
landsins árið 1944 og komið fyrir í
Múlakoti í Fljótshlíð. Á árabilinu
1947-1952 var flutt inn mikið magn
af græðlingum og eitthvað af fræi
28 - FREYR 10/2000