Mjölnir - 13.11.1964, Blaðsíða 7

7
HugleHg um hundroð uro minuingu Eínors Benedihtssðnðr
Það stendur sjaldan á því íyrir okkur ís-
lendingum að gera okkur tyllidag, og þar sem
við viljum kalla okkur bókmenntaþjóð, eru
afmæli og ártíðir stórskálda tilvalið verkefni.
Ekki hafa bókmenntafræðingar okkar samt
enn þá komið því í verk að kanna og skýra
verk eins einasta íslenzks skálds til nokkurrar
hlítar. Eina íslenzka skáldið, sem fengið hefur
slíka meðhöndlun, er Halldór Laxness, og það
gerði sænskur menntamaður. Sjaldan hefur
þessi fátækt okkar komið betur í ijós en á
síðasta vetri, þegar eitt af öndvegisskáldum
okkar tók sér fyrir hendur að safna í eina bók
öllu því heizta, sem skrifað hefur verið um
skáldj öfur.inn Matthías, og þar var lítið að
finna annað en andlausan líkræðu- og afmælis-
greinavaðal, þótt reyndar örlaði á snjallri
hugsun hjá einstaka höfundi.
Það verður því miður að segjast, að há-
tíðahöldin, sem efnt var til vegna 100 ára af-
mælis Einars Benediktssonar voru honum alls
ekki samboðin. Enginn bókmenntafræðingur
hefur ennþá krufið verk hans tii mergjar, og
þó var síðara erindi Steingríms Þorsteinssonar
prófessors allmerkilegt, og sama má segja um
allianga ritgerð eftir Kristin E. Andrésson um
Einar sjötugan. Það hefur hins vegar lengi
verið talið öruggt gáfumerki, að dást að skáid-
skap Einars og þykjast skilja hann, en ganga
guðlasti næst að impra á því, áð honum hafi
nú ekki alltaf tekizt jafnvel. Það er gamla sag-
an um Nýju fötin keisarans, og fáir vilja láta
kalla sig heimska. Ég minnist þess til dæmis,
að einn vinur minn varð sár og reiður, er ég
lét þá skoðun í ijós, að ef til vili hefði nú
kvæðið Hvarf séra Odds verið fulit eins gott,
ef skáldið hefði aðeins kveðið tvo fyrstu kafl-
ana. En þó Einar hafi ef til vill unnið stærra
þrekvirki en nokkur íslenzkur þýðandi með
þýðingu sinni á Pétri Gaut, þarf ekki annað
en að bera saman þýðingu hans og þýðingu
Halldórs Laxness á kvæði eftir Ben Johnson:
„Helgum frá döggvum ... . “ H. K. L. og
„Snót drekktu á mig augans skál.“ E. B. til
þess að sjá, að Einar var ekki alltaf öllum
öðrum fremri.
En það mætti ef til vill segja, að tildrið,
vaðallinn og hégómaskapurinn væri tiltölu-
lega meinlaust allt saman. Seinni tíminn vinz-
aði kjarnann frá. Hitt e rlakara, þegar nöfn
látinna stórmenna eru notuð sem skálkaskjól
í dægurbaráttunni, en það var mjög áberandi,
hvernig hallelújamennirnir kringum minningu
Einars göspruðu mest um fossabrask hans,
einmitt þann þáttinn í ævistarfi hans, sem
vinir hans og aðdáendur hefðu gjarnan minnst
á lofti haldið. Það var greinilegt, að þeir sem
nú eru ákafastir að selja íslenzkar auðlindir
í hendur útlendingum vilja nú þurrka sér á
Einari Benediktssyni. En þó að brask Einars
væri honurn ef til vill til minnsts sóma af öllu
því, sem hann tók sér fyrir hendur um dag-
ana, er honum þó gert hróplega rangt til að
jafna honum saman við þá, sem nú vilja ger-
ast erindrekar erlendra auðhr.inga. Það sem
gerir þar gæfumuninn, er það, að Einar átti
svo mikinn andans metnað, að hann ætlaði sér
að láta „mammon ranglætisins“ þjóna andan-
um, og líklega hefur enginn maður átt ríkari
þjóðarmetnað en hann. Þetta kemur kannske
skýrast fram í kvæðinu Svarti skóli. Hann
dáir Sæmund fróða, sem náði því valdi yfir
Kölska, að „Völundurinn vítis reipa verður
klerksins fífl og þræll.“ Engum var betur til
þess trúandi en Einari að leika hlutverk Sæ-
mundar, enda gerði hann það stundum ósleiti-
lega. Sjálfur varð hann auðugur maður en
erlendu auðhringarnir höfðu ekki annað en
skaðann, en verkið varð heldur aldrei full-
komnað. En þó að hljómur gullsins yrði á
stundum svo sterkur í hljóðum Einars, að til
lýta mætti teljast, varð auðsöfnunin þó aldrei
takmark hans, heldur aðeins leiðin að tak-
markinu. Og í síðari ljóðum hans kveður lika
ekki lengur við þann tón. I síðasta kvæði hans
eru hafknörrinn glæsti og fjörunnar flak jafn-
gild, og marmarahöllin sem moldarhrúga, en
hjörtun, sem trúa, eru musteri guðs. Aður
hafði hann að vísu sagt: „Bölið, sem aldrei
fékk uppreisn á jörð, er auðlegð á vöxtum í
guðanna ríki“. Þá var hann enn sá fjármála-
maður að gleyma ekki vöxtunum. En í kvæð-
■inu Fimmtatröð horfir hann skyggnum augum
á eril og auðlegð New York borgar og finnst
þá fátt um þessa „erindisleysu með dugnaðar-
fasi“, sem hann kallar svo.
Það er ekki rúm í þessu blaði til að rekja
og skýra skáldskap Einars, enda sá, sem þetta
ritar lítt til þess fær. Það verður að segjast
eins og það er, þótt það beri sjálfsagt ekki
vott um djúpstæðar gáfur, samanber það, sem
áður er sagt, að ég hef aldrei orðið svo hand-
genginn ljóðum Einars sem ýmissa annarra
skálda. Ég vil þó fullyrða, að það verða ekki
kvæðin um stóriðjuna og gullið, sem lengst
halda nafni hans á lofti. Öllu frekar hygg ég
að þau kvæði, þar sem hann kafar dýpst í
rök tilverunnar, og þar sem hann boðar sína
stórbrotnu panþeisku lífssýn, muni lengur
lifa.
„Hesturinn skaparans meistaramynd,
er mátturinn steyptur í hold og hlóð,
sá sami, sem hærir vog og v.ind
vakið í listanna heilögu glóð.
— Mundin, sem hvílir á meitli og skafti,
mannsandans draumur í orðsins hafti, —
augans leit gegnum litanna sjóð,
— allt er lifsins þrá eftir hreyfing og krafti.“
Eða þá þegar hann í örstuttri meitlaðri
setningu, birtir algild sannindi. Stundum rekur
hvert spakmælið annað, svo sem í Einræðum
Starkaðar, sem frekar má kalla spakmælasafn
en kvæði. Og stundum brýst þetta líka fram
allt í einu þegar minnst varir: Sjá t. d.
Grettisbæli:
„Hann ætíð var gæfunnar olnbogabarn,
úthýstur, flæmdur um skóg og hjarn,
en mótlæti mannvitið skapar.
Það kennir, að réttur er ranglæti er vann —
og reyndi það nokkur glöggvar en hann,
að sekur er sá einn — sem tapar.“
Samt mun hann þó flestum ylja og bezt,
þar sem hann er mannlegastur, þegar hann
varpar frá sér allri tilgerð og yfirlæti, svo sem
bregður fyrir í Móðir mín, Meistari Jón og
víðar, en þó aldrei betur en í Messunni á
Mosfelli. En það er sjaldan, að hann opnar
svo huga sinn, að hann tali svo beint til til-
finninganna. Ef til vill hefur lundin verið of
viðkvæm og heit til þess, að hann vildi hafa
það allt til sýnis, sem inni fyrir bjó. Það
verður meðal annars rannsóknarefni bók-
menntafræðinganna, þegar þeir fara að kanna
verk hans fyrir alvöru. Hlöðver Sigurðsson.
§kýr§la um atvinnu-
á§tandið
i Horðurlandi ve§tra
Pyrir nokkru hefur st-jórnskipaða nefndin, sem
skipuð var í fyrra til að fjafla um atvinnumól
kauptúna og kaupstaða, þar sem atvinna er
ónóg, skilað bróðabirgðaóliti.
Nefndin komst að þeirri nið-
urstöðu, að ástand og liorfur í
atvinnumálum væri áberandi
langverst á Norðurlandi vestra
og við vestan verðan Húnaflóa
væri áberandi verst. Er í áliti
nefndarinnar að finna margvís-
legan fróðleik um atvinnuástand-
ið í þessum landshluta, enn-
fremur ýmsar ábendingar um
möguleika til aukningar iðnað-
ar, en ekki er bent ákveðið á
neinar sérstakar leiðir til úr-
bóta.
Svo virðist sem ástandið sé
verst á Skagaströnd og Drangs-
nesi, og muni um 80% verka-
manna farið á brott í atvinnu-
leit að vetrinum. A Hofsósi og
Hólmavík er tilsvarandi tala um
40%, og í Siglufirði nálægt
25%.
Sigfufjörður
Varðandi Siglufjörð drepur
nefndin á allmörg atriði, svo
sem tunnusmíði, niðursuðu- og
niðurlagningu, rekstur frystihús-
anna, flutning hráefnis til
bræðslu og söltunar, byggingu
dráttarbrautar, þar sem einnig
færi fram nýsmíði skipa, lýsis-
herzlu o. fl.
Kemst nefndin að þeirri nið-
urstöðu, að ýmsir möguleikar
séu fyrir því að bæta atvinnu-
ástand í Siglufirði. Hins vegar
bendir hún ekki á neinar nýjar
leiðir, heldur fyrst og fremst
aukna uppbyggingu þeirra at-
vinnugreina, sem í bænum hafa
þróast. Þó má nefna, að hún
bendir á, að eðlilegt sé, með til-
liti til þeirrar þýðingar, sem
Siglufjörður hefur varðandi
fyrirgreiðslu fyrir veiðiflota
fyrir Norðurlandi, að þar sé að-
staða til sem fullkomnastrar
þjónustu v.ið fiskiskipaflotann,
og mælir með endurbyggingu
dráttarbrautar. Telur hún í því
sambandi koma til athugunar,
hvort ekki beri að miða bygg-
ingu dráttarbrautar við það, að
þar yrði aðstaða til nýsmíði. Þá
telur hún eðlilegt, að athugaðir
séu möguleikar á að koma upp á
Siglufirði þjónustustarfsemi
fyr.ir hin nýju og fullkomnu
fiskveiðitæki flotans.
Hofsós
Til úrbóta atvinnulífinu á
Hofsósi telur nefndin, að beina
verði aðgerðum að því fyrst og
fremst að bæta aðstöðu til út-
gerðar og vinnslu sjávarafla, og
þá fyrst og fremst með bætturn
hafnarskilyrðum og löndunar.
Þá er þess getið í álitinu, að á
Hofsósi hafi kornið upp hug-
myndir um niðurlagningu á síld
og öðrum sjávarafurðum, einnig,
að ráðamenn þar telji æskilegt
að þjónustuiðnaður, svo sem
trésmíði og bifvélaviðgerðir,
komizt þar betur á fót en nú er.
Sauðórkrókur
Atvinnuuppbygging á Sauðár-
króki er með öðru móti en í
liinum stöðunum, sem um ræðir
í áliti nefndarinnar, sökum legu
bæjarins og fjölbreyttra sam-
skipta við Skagafjörð. Atvinnu-
leysi hefur ekki verið mikið þar
undanfarið, og nefndin telur, að
ýmsir möguleikar kunni að vera
fyrir hendi til að auka starf-
rækslu þeirra fyrirtækja, sem
þar eru.
Skagaströnd
Á Skagaströnd er atvinnu-
ástandið einna alvarlegast. Telur
nefndin, að þar sé þörf ráðstaf-
ana þegar í stað til að hindra
öran fólksflótta sökum atvinnu-
erfiðleika. Þá er lagt til, að til-
lögur þær og hugmyndir, sem
fram hafa komið að undanförnu
um ný atvinnutæki, verði teknar
til nákvæmrar athugunar, og
nefnir í því sambandi grasmjöls-
gerð í síldarverksmiðjunni,
byggingu tunnuverksmiðju,
byggingu sútunarverksmiðju og
verksmiðju til niðurlagningar á
síld.
Hólmavíkog Drangsnes
Að lokum er rætt um Hólma-
vík og Drangsnes. Varðandi úr-
bætur á atvinnuástandinu á
Hólmavík nefnir nefndin endur-
bætur á aðstöðunni í frystihúsi
staðarins, sem gæti stuðlað að
fjölgun báta og aukinni vinnslu
fiskafla, ennfremur smáiðnað
með rekavið, rækjur og smásíld
sem hráefni, og frekari vinnslu
en nú á sauðfjárafurðum, en á
Hólmavík er slátrað um 14 þús.
fjár árlega.
Hins vegar virðist nefndin
mjög svartsýn á framtíð Drangs-
ness, og segir, að þar sem kostn-
aður við að byggja þar örugga
höfn verði að teljast óviðráðan-
legur, telji hún, að mjög litlir
eða jafnvel engir möguleikar séu
á uppbyggingu atvinnulífs þar.