Nýi tíminn - 17.10.1946, Blaðsíða 2

E
5
NÝI TÍMINN
Fimmtudagur 17. okt. 1945.
Bandaríkjasfjórn eru veí
m
Mæða Aha JalmStssonar* atvinnmmáiaráðherra
•Þegar stjórn Bandaríkj-
anna fór fram á herstöðvar
fliér á landi þann 1. október
’45, höfðum við um nokkum
ftima búið við það ástand, að
Iher Bandaríkjanna sat hér
Jþvert ofan í skýlaus loforð
[Roosevelts Bandaríkjaforseta
lí herverndarsamningnum, að
tallur her skyldi fara af landi
jburt, þegar við lok stríðslns.
lEins og allir muna þá vakti
fbeiðni Bandaríkjanna mikla
/undrun hér á landi. Menn
fliöfðu alls ekki vænzt þess-
iað stjórn Bandaríkjanna
Igerði tilra'ún til þess að seil-
íast eftir herstöðvum jafn há-
ítíðlegar yfirlýsingar og hún
flhaíði gefið um að viðurkenna
)og virða sjálfstæði landsins.
í orðsendingu Bandaríkjanna
Ú. október 1945 var farið
jfram á að Keflavíkurflugvöll
/urinn yrði látinn í té sem
Jbækistöð fyrir hernaðarflug-
/vélar, Fossvogur fyrir sjóflug
ðTélar og Hvalfjörður yrði
(afhentur sem flotastöð fyrir
íBandaríkin. Það kom mjög
Jfljótt fram, að yfirgnæfandi
ttneirihluti þjóðarinnar skildi,
iað Bandaríkjastjórn var að
Jfara fram á það, að íslenzka
jþjóðin afsalaði sér sjálfstæð-
Jínu. Þjóðin skildi, að það gat
)ekki farið fram á að ljá er-
flendu herveldi land sitt til
tfrjálsra afnota í hernaðar-
lundirbúningi, án þess að aðr
lar þjóðir, sem teldu sér ógn
)að beint eða óbeint hlytu að
skoða íslenzku þjóðina ósjálf
ráða og ekki húsbónda í sínu
teigin landi. Auk þessa var
Jfólki strax ljóst, að þráseta
lerlends herliðs í landi okkar,
|iiyti beinlínis. að ógna til-
ð-eru íslenzks þjóðernis. Það
/var líka þýðingarmikil á-
Istæða fyrir andstöðu þjóðar-
íinnar gegn því, að Bandaríkj
lunum yrðu látnar í té hernað
íarbækistöðvar hér, að með
Jþvá gæturn við kallað vand-
a-æði yfir ýmsar nágranna-
fþjóðir okkar, einkum frænd-
/þjóðir okkar á Norðurlönd
jum, ef svo skyldi fara, að
Jþ-að stórveldi, sem teldi sér
’ógnað með herstöðvum á Is-
Jlandi, krefðist herstöðva í
Jþessum löndum sér til varn-
)ar.
Þrátt fyrir þann einhug,
ísem ríkti meðal þjóðarinnar
herstöðvamálinu, voru þó
/til menn, sem lögðust svo
flágt, að gerast talsmenn þess,
lað ,t»jóðin afsalaði sér lands-
réttindum. Þeir voru að visu
•fkki rnargir, en þeir voru
ar a
flestir á áhrifgmiklum stöð-
um og var því tekið meira
tillit til þeirra en tilefni var
til. Meðal áhrifamanna þjóð-
arinnar var lítið vart þeirrar
eindrægni gegn hers/töðva-
afsali sem ríkjandi var meðal
þjóðarinnar. Sósíalistaflokk-
urinn einn flokka tók ský-
lausa afstöðu gegn herstöðv
um. Aðrir flokkar treystust
að vísu ekki til þess að taka
afstöðu með herstöðvaafsal-
inu opinberlega, en voru þó
mjög hikandi og loðnir 1 af-
stöðu sinni til þess. Þessi tví
skinnungur ýmissa leiðandi
manna meðal andstæðinga
okkar sósíalista á þingi, kom
skýrt fram í svarbréfi ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar við
herstöðvabeiðninni. í svar-
bréfinu var að vísu neitað að
láta í té herstöðvar á til-
greindum stöðum til langs
tíma, eins og farið var fram
á, en þó haldið opnum mögu-
lelka fyrir frekari viðræð-
um um einhvers konar úr-
lausn Bandaríkjunum tíl
handa, er veitti þeim svip-
aða aðstöðu og þá, sem þeir
fóru fram á. Það fékkst ekki
fram, að Bandaríkjunum yrði
svarað afdráttarlaust neit-
andi, eins og. Sósíalistaflokk
urinn vildi og réttast hefði
verið. Og það er nú komið á
daginn, að undanbrögð Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins voru viðhöfð í því
skyni að geta síðar svikizt
aftan að þjóðinni, eins og nú
er á daginn komið. Eftir þv'
sem leið á s. 1. vetur varð
alda mótmælanna gegn her-
stöðvabeiðni Bandaríkjanna
háværari meðal þjóðarinnar.
Menntamennirnir tóku for-
ustuna og boðuðu til mót-
mælafunda 1 Reykjavík, sem
þúsundir Reykvíkinga tóku
þátt í, er samþ. ákveðin mót
mæli gegn hverskonar her-
stöðvaa.fsali. Þessir mótmæla-
fund'r menntamanna reistu
mótmælaöldu um allt land.
Mótmæli voru samþ. í félags-
samtökum bæði hér í Reykja
vík og úti á landi, í verkalýðs
félögum, stjórnmálafélcgum.
íþróttafélögum, ungmennafé-
lögum og hvers konar menn-
ingarfélögum. Sem sagt öll
þjóðin mótmælti herstöðvaaf
sali.
Þessi almenna mótmæla-
alda þjóðarinnar gegn her-
stöðvamálinu hafði djúp á-
hr'f á stjórnmálafl. og stjóm-
málamennina fyrir kosning-
arnar s. I. sumar. Eftir því
sem nær dró kosningunum
% oö c
fóru flokkarnir að gefa ó-
kveðnar yfirlýsingar um af-
stöðu sína, svíða af sér alla
loðnu og reyna að telja fólki
trú um, að þeim hefði aldrei
dottið annað í hug en vei-a
andvígir öllu herstöðvaafsali.
Hinir ýmsu frambjóðendur
flokkanna gáfu yfirlýsingar
um andstöðu síná og reyndu
að sannfæra kjósendur sína
um, að þeim væri vel til þess
treystandi að standa vörð um
landsréttindi þjóðarinnar. —
Sósíalistaflokkurinn aðvar-
aði þjóðina, að yfirlýs'ngar
flokkanna og ýmsra frambj.
væru knúnar fram af ótta
við þjóðarviljann, og vegna
ko'sninganna, sem fram und-
an voru. Við bentum á, að
það væri tvískinmunigur í borg
araflokkunum í þessu máli
og að þe.'r myndu, þegar kosn
ingahræðslan væri horfin af
þeim leitast við að koma
þessu rriáli fram, ef Banda-
ríkin leituðu aftur á, og að
eina ráðið, sem þjóðin hefði
til þess að tryggja sér það,
að þing og stjórn væru stað-
föst gegn allri erlendri á-
sælni væri, að þjóðin veitti
þeim flokkum, sem tvískin-
ung sýndu í málinu, harða á-
minningu með minnkuðu
kjörfylgi. Þjóðin sinnti ekki
þessum áminningum Sósíal-
istaflokksins, hún tók alvar-
lega yfirlýsingar þessara
flokka og það meira að segja
svo, að eldheitir andstæðing-
ar hergtöðvamálsins gengu
fram fyrir skjöldu til að afla
flokkum þessum. kjörfylgis í
þeirri trú, að þeir myndu
reynast staðfastir verjendur
landsréttinda. Þannig sluppu
sölumennirnir óþægindalítið
yfir kosningarnar og hafa nú
þorað að láta í ljós skoðanir
sínar í trausti þess, að lang-
ur tími sé til næstu kosn-
inga. Þjóðin þarf að festa sér
í minni, hve alvarleg -mistök
hún gerði í þessu máli, er
hún í kosningunum s. 1. surn-
ar efldi svo mjög Alþýðufl.
og Sjálfstæðisfl., sem nú hafa
bundizt samtökum um að
lata. erlendu herveldi í té
hernaðaraðstöðu á íslandi í
skjóli þess, að þjóðin gefí
ekki dregið þá til ábyrgðar
og verði búin að gleyma brot
um þeirra, þegar reiknings-
skil verða næst.
Það kom fljótt ó dag’nn,
að kosningaúrslitin örfuðu
forustumenn Sjálfstæðisfl: og
Alþfl. til aðgerða í her-
stöðvamálinu. Hingað kom
síðsumars sérstakur erind
reki Bandaríkjastjórnar, einn
af meiriháttar embættismönn
um í utanríkismálaráðuneyt-
inu í Washington, Cummings
að nafni. Maður þessi mun
hafa verið með víðtækt um-
boð frá Bandaríkjastjórn til
þess að hefja samninga um
hernaðaraðstöðu Bandaríkj-
unum til handa á Islandi. —
Komu þessa manns hingað
til Íslands og dvöl hans hér
var bæði af amerísku ríkis-
stjórninni og eins af Ólafi
Thors leynt svo sem frekast
var unnt. Eg skal taka það
fram, að þótt ég eigi sæti
í núverandi ríkisstjórn, þá
get ég ekki skýrt frá gangi
þeirra viðræðna, sem fram
fóru milli þeirra Ólafs Thors
og þessa Cummings, endi
var farið með þær eins og
mannsmorð og ríkisstjórnar-
fundir felldir niður, senni-
lega til þess, að Ólafur Thors
þyrfti ekki að veita neinar
upplýsingar um það, hvað
þeim fór á milli. í stuttu
máli er þó einfaldast að lýsa
þessum viðræðum á þann
veg, að þær hafi verið sam-
særi, sem Ólafur Thors, á-
samt nokkrum öðrum forustu
mönnum úr Sjálfstæðisfl. og
Alþfl. hafi stofnað til, gegn
ísl. þjóðinni. Það fyrsta, sem
menn spyrja: Af hverju
þurfti að hafa þessa leynd
og samsærisbrag yfir samn-
ingsgerðinni? Ástæðan er sú,
að Ólafur Thors veit það, að
hann er með samningum
þessum að gera hluti, sem
þjóðin er andvíg og sem hún
hafði ástæðu til að ætla ef
dæmt er eftir yfirlýsingun-
um, sem gefnar voru fyrir
kosningarnar, að Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn gerðu ekki. Þess vegna
taldi Ólafur Thors nauðsyn-
legt að gefa þjóðinni ekkert
tækifæri til þess að fylgjast
með samningsgerðinni, hann
opinberaði ekki samninginn
fyrr en þingið kom saman
cg þá var ætlunin að hraða
málinu svo í gegn um þing-
ið, að þjóðin gæti ekki átt-
að sig fyrr en allt væri um
garð gengið. Allur undir-
búningur samningsins er i
samræmi við þetta. Forsætis
ráðherra velur sjálfur þá
menn, sem taka þátt í þess
um ljóta leik að hætti venju
legs samsærisforingja. Ríkis
stjórnin fær ekkert að frétta.
Loforð, sem forsætisráðherra
gaf Sósíalistaflokknum við
myndun núverandi ríkis-
stjórnar um það, að ekki
skyldi farið á bak við ráð-
herra Sósíalistaflokksins um
framkvæmd meiriháttar ut-
anríkismála, er rofið. Utan-
ríkismálanefnd, sem Alþingi
hefur með lögum skyldað ut-
anríkisráðherra til þess að
láta fylgjast með samningum
um utanríkismál, er gersam-
lega sniðgengin. Engir sér-
fræðingar eru kvaddir fil
ráða,- hvorki á sviði flug-
mála, lögfræði eða þjóðrétt-
ar og yfirleitt engir látnir
hafa hugmynd um þessa
samningsgerð aðrir en þeir,
sem fyrirfram tjáðu sig vilj-
uga til þess að láta að vilja
Bandaríkjastjórnar. Það hef-
ur líka ekki farið hjá því, að
samningurinn allur beri það
með sér, hvernig hann er til
kominn. Hann ber það með
sér, að umboðsmaður Islands
hefur gengið til samninga-
íborðsins ákveðinn í að gera
samning, sem fulltrúi Banda-
ríkjastjórnar gæti fellt sig
við, hversu óhagstæður og
niðurlægjandi sem. hann
væri fyrir íslenzku þjóðina.
Samningurinn er einhliða
réttindaafsal af íslendinga
hálfu, en auk þess svo loðinn
og óljós, að sjálfum forsætis-
'ráðherranum hefur ekki tek-
izt að gera grein fyrir inni-
haldi hans, enda virðist hann
aldrei hafa gefið sér tíma til
þess aðýeggja niður fyrir sér
raunverulegt innihald hinna
ýmsu greina.
Þegar mikilsverðir samning
| ar um utanríkismál eru gerð
' ir, er nauðsyniegt, að tekið
I sé fullt tillit til allra sjón-
jarmiða, sem með þjóðinni
eru. Slíka samninga á að gera
að sjálfsögðu í samráði við
ríkisstjórn og utanríkismála-
nefnd og auk þess í samráði
við flokkana. Það er mjög
| þýðingarmikið, að allt sé gert
t'l að samræma sjónarmiðin
til þess að eining geti orðið
um slík mál. Sérhver ábyrg
ur utanríkismálaráðherra
hlýtur að telja það fyrstu
I skyldu sína að halda þannig
1 á utanríkismálunum, að ein-
I ing geti skapazt um þau
meðal þjóðarinnar. Hvernig
* hefur Ólafur Thors fram-
kvæmt skyldustörf sín i
þessu efni? Hann hefur stað-
ið einn í þessum samning-
um, hugsað um það eitt að
sveígja sinn flokk til fylgis
við gerðir sínar og nægilega
marga Alþýðuflokksmenn til
Framh. á 6. síðu