Nýi tíminn - 17.10.1946, Qupperneq 3

FLmintud'agur 17. okt. 1946.
NÝI TÍIdlNN
Harmsaga smáríkis í viðureign við heimsvaldasuinað stórveldi:
Bandaríkin báðu Nicaragua fyrst um einn „Hvalfjörð”
En tókst með tíu ára kúgunarráðstöfunum og bolabrögðum að svipta landið sjálfstæði og
gera það að bandarískri hálfnýlendu
Til er lítið land sern heitir Nicaragua, álíka brytizt byltingin út og nýja skjótt voru sendar þangað
stórt og ísland en íbúarnir sjö sinnum fleiri. Istjórnin mundi tafarlaust sveitir bandarískra sjóliða.
væri að koma stjórnmálunt
landsins í lag yrði að stofna'
þjóðbanka og koma fjármái-
um landsins á heilbrigðau;
grundvöll.
Frjálslyndu öflin barin
niður með hernaðar-
aðgerðum Bandaríkja-
flotans
Frjálslyndu öflin í landinit
neituðu að bíða. Hinn 29*
júlí 1912 hófu þau byltingu,:
Snemma á 20. öldinni fengu Bandaríki Norður J ®ækJa
um
viðurkenningu [ er hindruðu stjórnarherinn tðlíU u vald sitt milíið at ben
Bandaríkjastjórnar. Hann'íþví að halda Bluefields í g°gnum, nokkuð af járn
brautum og skipum og marg|:
Stjórn smáríkisins neitaði. Þá er skipt þar
um stjórn með beinni íhlutun Bandaríkjastjórnar, kynnt Bandaríkjastjórn að, riskra byssustingja. Hinn 20.1
til Brown
og landið vafið í lána- og skuldanet Bandaríkja- ^ stJórn væri myndnð 1910 sasði Madriz af STBankinn svaraði
„ ^ ' i j- Nicaragua undir forsæti Est- ser, er her hans hafði beðið nJalP- uanRmn svaraoi
auðvaldsins með nainm samvinnu bandariska ut- ° i i—i
1 rada
Banda-
fer að ráðs-
í Nicaragua líkt
Ameríku hug á því að fá flotahöfn í Fonsecafló-\....
^ .... . virtist emmg vita um fyrir-. herkvi eða raðast a bæmn.
anum og önnur laildsréttindi í þessu Mið-Ame- getlanir og leynilega herflutn Þannig gat uppreisnarherinn ar toiistdðvar. Hinn banda-:
ríkuríki Ínga byltingamanna. Fimm' safnað kröftum að nýju og risiíi bankastjóri Nicaragua-
dögum síðar gat Moffat til-1 náð völdum með hjálp banda! bankmis, Bundy Cole, síniaði1
Brothers & Co.::
New York urnj'
umj
hæl að utanríkisráðuneyfiðj
hefði tilkynnt að majór Butl-.
er sé á leiðinni frá Panamai
með bandarískt herlið. —■
15. ágúst kom majórinn með;
412 liermenn pg var helming
ur liðsins látinn hafa aðseturí
í bankanum. — 4. sept. til-
kynnti utanríkisráðuneyti.
Bandaríkjanna sendiherran-
um í Managua, að „banda-
rískir bankar, sem fjármagn
eiga í járnbrautum og skipa-.
félögum í Nicaragua og jafn-'
framt hafi verið að komai
lagi á fjármál landsins, hafii
beðið um vernd.“
Bandarískt herliðið sneristi.
brátt af alefli gegn uppreisni
armönnum. Samkv. skýrslu
i utanríkisráðherra Bandaríkj
j anna um árið 1913 tóku þessij
herskip með um 125 foringj-
um og 2600 sjóliðum þátt í
því að berja niður bylting-
una: „California“, „Color-
ado“, „Cleveland", „Anna-
polis', „Tacoma“, „Glacier*^
,,Denver“ og „Buffaio“*
---- hershöfðingja, og sé'ósigur fyrir her Estrada.
annkisraðuneytisins, storbankanna l New ^or-'jhún „hlynnt bandarískum Viku síðar hélt Estrada inn
og leppstjórnanna í Nicaragua. | hagsmunum.“ Er baráttan'í höfuðborg landsins, Mana-
En mótspyrna hinnar varnarlitlu smáþjóðar milli Zelaya og uppreisnav-'gua, sigri hrósandi.
gegn kúgunarafli baildaríska stórveidisins héll manna harðnaði, varð íhlut- j Og nú var leiðin opin fyrir
áfram. ÞaS var ekki fyrr en eftir tíu ára þóf)nn Bandaríkjanna enn opin-.bandariska auðvaldið, sem í
þar sem stórveldiS beitti smiríkið mestu ftoia-í14™' Sldp United States. n“nni sam™nn
brogðum, þar a meðal viðtœkum hernaðaraðgerð- bandarísk skip er sigldu und 1 mennskast__________,o_ ....
um Bandaríkjaflotans, að það náði því sem það ir fana Nicaragua, fluttu herjog um sigrað óvinaland væri
vildi: j menn og vopn fyrir byltinga- að ræða. Fulltrúar Banda-
Fékk leigðan Fonsecaflóann í 99 ár sem menn með vitund og aðstoð ríkjastjórnar segja fyrir um
bandaríska flotastöð, og gerði landið að ósjálf- fulltrúa utanríkisráðuneytis-jstjórnmál og fjármál lands-
stœðri hálfnýlendu.
íslendingum er nauðsyn að ^ fá þau til að tryggja að
ins í Mið-Aaneríku.
Bandaríkin slíta stjórn-
þekkja sem bezt feril þeirn'samningunum væri fTamJmálasambandÍ VÍð lög-
ríkja, sem þeir eiga sam- fylgt, en „nær allar umkvarti mœt(í stjOM landsins
skipti við. Einkum er þó lær-
dómsríkt nú að kynna
sér nokkur dænii um við-
skipti Bandaríkjanna og smá
ríkja, sem þau hafa náð
tangarhaldi á.
Eitt slíkt dæmi mætti taka
af viðskiptum Bandaríkj-
anna við smáríkið Nicara-
gua í Mið-Ameríku.
Bandaríkin þóttust þurfa
á einum „Hvalfirði11 að halda
í Nicaragua, lék hugur á að
hafa flotastöð í Fonsecafló-
anum og fá land fyrir skipa-
skurð gegnum landið. Fyrir
ætlanir Bandaríkjanna vöktu
mikla ólgu í Mið-Ameríku og
sumarið 1907 var svo komið
að styrjöld virtist yfirvof-
andi milli allra smáríkjanna
anir snúist gegn Zelaya-
stjórninni í Nicaragua, sem
stöðugt heldur Mið-Ameríku stjórnar
í spenningi og öryggisleysí.“
Bandaríkin svara neit-
un með ofbeldi
Tilefni til opinberra stjórn
málaslita milli Bandaríkja-
og Zelaya fékkst
undir árslok 1909, er tveir
bandarískir ævintýramenn
reyndu að sprengja í loft upp
herflutningaskip Zelaya-
stjórnar, en voru handteknir,
dæmdir af herrétti til dauða
ins. Undirlægjuháttur Estr-
adastjórnarinnar gerði hana
svo óvinsæla, að 27. marz
1911 símar bandaríski sendi-
herrann í Nicaragua stjórn
sinni: „Estrada forseti helzt
einungis við í embætti sínu
vegna stuðnings vors og
vegna þeirrar skoðunar að
hann hafi oss að baki ef í
hart fer.“
Stjórn Nicaragua forset-
ans José Sanbos Zelaya hafði .
, , , . ,, | er þeir höfðu jatað sök sma
beitt ser gegn fyrirætlunum 1 , „
,, . ...v og tekmr af lifi. Enda þott
Bandaríkjanna um flotastöð] .
í Fonsecaflóanum og tilraun-
um bandarískra auðhringa
að ná fótfestu í landinu.
En Bandaríkin hafa oftast
einhver ráð með að skipta
um stjórn í grannríkjum sín
um ef hernaðar- og gróða-
fyrirætlunum þeirra er and-
æft. Aðeins yrðu aðferðirnar
mismunandi eftir því hvort
þar. Roosevelt Bandaríkja- um væri að ræða ísland eða
forseti (eldri) og Diaz Mexí-j Mið-Ameríkuríki. í Nicara-
kóforseti neyddu þau til að gua var farið svona að því:
leggja málið í gerð. Fulltrúar! Bylting brýzt út gegn
hinna fimm smáríkja komn Zelaya 1909. Hún var kostuð
til Washington 1907 og gerðu af manni að nafni Adolfo
þar samninga sem miðuðu Diaz, starfsmanni hjá banda
að því að efla einingu Mið-! rísku félagi í Bluefields, La
Ameríku. Mikilvægast í þeirri Luz og Los Angeles Mining
samningsgerð var stofnun Company. Diaz þessi hafði
Þjóðin gegn leppstjórn-
um Bandaríkjamanna
Estrada varð að fara frá
og annar þægur Bandaríkja- „Foringjar og sjóliðar tókil
ævintýramenn þessir heföujþjónn Diaz, settist í forseta-, þátt í stórskotahríð á Mane,-
gengið í byltingar-herinn og stól. Næstu árin stendur í’gua, næturárásum á Mass->
því tekið á sig alla stríðs á- stöðugri þófi, þar sem þing'aya, við uppgjöf Mena hers-
Nicaragua reynir að andæfa höfðingja og byltingarhersS
ásælni Bandaríkjanna en hans í Granada, við uppgjöfi
hættu, sendi bandaríski utan
ríkisráðherrann, Knox, sendi
fulltrúa Nicaragua í Was-
hington harðort skjal 1. des.
1909 ásamt vegabréfi hans
og yfirlýsingu um að „Banda
ríkin stæðu með byltingar-
mönnum.“
Zelaya var neyddur til að
segja af sér og fara úr landi.
Þing Nicaragua kaus sem
en
bandaríski sendiherrann á-
samt Bandaríkjaleppunum í
fallbyssubáta uppreisnar-
manna („Viktoria" og „39“)*
stjórn landsins reyna aðlí árásinni á Coyotepe, í vörn
þvinga upp á Nicaragua miid. Poso-Caballos-brúarinnar;
um bandarískum lánum, sem | bandarískt lið var einnig i
Chinau-
bundin eru því skilyrði að setuliðsþjónustu
Nicaragua afhendi Bandaríkj' dego og víðar“. Aðalviðburð-
unum tolltekjur sínar og ur herferðarinnar var árásin
raunverulega yfirráð alls’á Coytatepe, er molaði fcylt-
forseta dr. José Madriz. Enl fjármálalífs landsins. Þegar' ingarherinn. Foringi bylting-
Bandaríkin héldu áfram að,iíkindi voru til að smáþjóðin' armanna gafst upp fyrití
styðja byltingu Estradas1 ætiaði að verða Bandaríkjun-1 Sutherland flotaforingja og|
gegn Madrizstjórninni.
Madriz forseti mótmælti
1000 dollara í árslaun, en þó
ur hans, gat hann eytt í bylt
inguna 600 000 dollurum, en
hann síðan borgaði sjálfum
gerðardómstóls fimm manna,
skipaðan einum frá hVei’ju
rikjanna er átti að hafa
æðsta dómaravald í öllum á-
greiningsmálum þeirra.
Enda þótt Bandaríkin undi sér.
irrituðu engan þessara samnj
inga, tóku þau brátt aðal- Ríkisstjórnin hlynnt
hlutverkið í öllum málum j handarískum hags-
sem af þeim risu. Taft Banda j munum
ríkjaforseti lét svo umrnælt j Bandaríski konsúllinn
í boðskap sínum til þingsins Bluefields, Thomas C. Moff-
En stjórnarherinn
1909 að frá samningsgerð- j at, vissi um byltinguna fyrir- uppreisnarherinn,
inni 1907 hafi Mið-Ameríku-1 fram, því hann símaði utan-
ríkin hvað eftir annað snúið. ríkisráðuneyti Bandaríkj-
sér til Br.ndaríkjanna til að: anna 1. okt. að daginn eftir
sigraði
neyddi
Estrada á undanhald til
Bluefields og reyndi þar að
um of óþæg, pantaði banda-
ríski sendiherrann herskip
við Taft Bandaríkjaforseta j heiman frá sér, og varð
íhlutun Bandaríkjanna um j Bandaríkjastjórnin hvað eft-
ekki sé vitað um aðrar telíi- mnanlandsmal Nicaragua, en ir annað við þeim tilmælum,
Bandankm kröfðust þess aðog dugði ógnun Bandaríkia-
bandarískum skipum með fiotans oftast til þess sem 4 til Nicaragua,
hergögn handa uppreisnar- vantaði þegar sarmfæringar-| 1905—06, um
mönnum yrði hleypt gegnum
hafnarbannið er hin löglega
stjórn land'sins hafði komið
á.
Bandaríski flotinn
■ ' kemur til sögunnar
máttur bandarískra
mannanna þraut.
En Diaz forseti varð stöð-
ust óvinsælli, hann hékk í
völdum einungis vegna stuðn
ings Bandarílcjanna. And-
stæðingar hans á þingi kröfð
ust nýrra kosninga. Banda-
ríski sendiherrann tilkynnti
var fluttur til Panama á hen
skipinu Cleveland, og féklc'.
ekki að fara þaðan aftur.
í upphafi þessarar greinan;
var minnzt á hina uppliaf-
legu beiðni Bandaríkjamannai
á árunumj
flotastöð í
sendi-, Fonsecaflóanum og leyfi til1
að grafa skipaskurð um landl
ið.
Með þeim aðförðum, sein';
nú hefur verið lýst, tókst aðji
beygja og kúga þetta ljtlaj.
ríki svo undir Bandaríkin, afí,
tíu árum síðar, i „samningi<\
milli ríkjanna 18. febr. 191(j|
framfylgja hafnbanni. Jafn- neytisins, að áður en

ígwiw
að fyrirskipun utanríkisráðuj fær stórveldið vilja sínumi
Framh. á 7. síðu,
asfi!5iw6?4.í---- ■ *■ rj'
hægt
-,j.y