Nýi tíminn - 15.01.1947, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 15. jan. 1947
NÝI TÍMINN
Ivar ðihmsiii:
\f « | f

H'nn stóri alménningsvagn
rennur eftir þjóðv'eginum í
New Mexico. Þoka morgun -
ins lyftist eins og hvítur fugl
og hverfur yfir sléttunum- —
Akrarnir liggja gráir, eins
og risavaxnar ábreiður með-
fram veginum.
— Við förum yfir landa-
mæri Texas. Eg á að skipta
um vagn í Amarillo. Þarna
á vagnstöðinni í ömurl. smá-
bæ á Texas-sléttunni, verð
ég í fyrsta skipti var við
ameríska fasismann.
Hann öskraði að mér frá
salernadyrunum: — White
ladies á einni, Coloured
women á annarri. í biðsaln-
um var einn bekkur fyrir
hvíta, annar fyrir svarta-
Þegar ég sté inn í vagninn.
sem átti að flytja mig til
New Orleans> sá ég að hon-
um var skipt í tvennt. Aftast
áttu þeir svörtu að vera. Þar
var troðningur. í miðjum
ganginum stóð svartur úð-
þjálfi á leið heim úr stríðinu-
Það var nóg rúm frammi bjá
hvítu herrunum, en hann
varð að standa. Það var ekk
ert sæti fyrir svartan amer-
ískan hermann. Eg bauð hon-
um sæti við hlið mér, en þar
var rúm. Hann þáði þetta, eft
ir augnabliks umhugsun. —•
Vagninn var þegar kominn á
hreyfingu, en nú stanzaði
hann aftur. Okumaðurinn
stóð upp og kom að mér: —
„Þetta er ekki leyfilegt",
sagði hann- Eg lét sem ég
heyrði ekki. Liðþjálfinn leit
spyrjandi í kring um sig. —
Hann var á báðum áttum. En
enginn í vagninum sagði orð-
Enginn gekk í lið með vagn
stjóranum. Eftir nokkrar
spenningshlaðnar mínútur
yppti hann öxlum og fór, á
sinn stað.
Þvert yfir Bandaríkin er
dregin ósýnileg lína: Jim
Crow Line. Norðan línu þess
arar er negri ekki nærri e ns
rétthár og hvítur. En sunnan
við hana er negri paria, ó-
hreinn> sem hvítir líta á eins
og nokkurskonar apa.
Frægur litaour söngvari
hafð' verið í söngför um
mestan hluta landsins, í þágu
stríðslánsins- Dag nokkurn
fór hann frá New York á
leið til Suðurríkjanna. Blöð-
in voru full mynda af hin-
um vinsæla söngvara. En á
flugvellinum í Atlanta fékk
hann ekki afgreiðslu á veit-
ingaihúsinu- Þetta voru mót-
tökurnar, sem Suðurríkin
veittu föðurlandsvininum-
Hann varð að halda áfram
svangur og þyrstur, til New
Orleans, þar sem hann seldi
svertingjahöturunum ríkis-
skuldabréf fyrir milljón daii.
En slíkt sem þetta er ekki
eingöngu bundið við Suður-
ríkin. í flugvélaverksmiðju
í Ohio gerðu 12000 hvítir
verkfall. Orsökin: 7 negrar,
sérfræðingar, höfðu verið
ráðnir.
— Leikstjóri 1 Hollywood
hafði fengið frátekið tveggja
manna borð á veitingahúsi.
Þegar hann kom, 1 fylgd
með Lena Horne, hinni
þekktu negraleikkonu, reyndi
yfirþjónninn að snúa sig út
úr þessu- „Eitthvað er í ó-
lagi“> sagði hann. „Við finn-
um ekki borðið. Hver tók'
það frá fyrir yður?“ — Hinn
svaraði stuttur í spuna: —
..Abraham Lineoln“.
Það ér tilgangslaust að
vitna í stjórnarskrána, sem
J'yrirskipar kynþáttajafnrétti-
Hin sorglega staðreynd er, að
Bandaríkin koma heim úr
styrjöld, sem var háð gegn
,,herrenvolk“-kenningu og
kynþáttahroka. með negra-
vandamál, sem ennþá er ó-
leyst, já, meira að segja með
aukið Gyðingahatur.
Negravandamál er annars
ekki rétta orðið. Þetta ættij
heldur að heita Hvita vanda-1
málið. Það eru þeir hvítu
sem eru gegneitraðir af hatri
á þeim svörtu. Það er þeirra
þjóðfélag, sem neitar svert-
ingjum um sama tækifæri til
að lifa. Lýðræði verður ekki
í Bandaríkjunum, fyrr en
hvíti meirihlutinn þar hefur
verið alinn upp til meira
stjórnmálalegs viðsýnis- Það
er þama, sem meinsemdin
liggur.
Nú vantar ekki sterk öfl
og félagssamtök, sem eru
negranna megin, en allt fyrir
ekki.
í ameríska lýðræðinu, er
svartur Ameríkani 10 árum
skammlífari en hvítur að
meðaltali. Dánartala negrans
er 32 prós- hærri en þess
hvíta. Barnadauði helmingi
me'ri' hjá negrum. I Harlem
er skatturinn'sem berklarnir
taka sjö sinnum hærri en í
hinum hlutum New York. —
Ekki mun þetta stafa af
feimni berklasýkilsins við
hvíta menn þarna. En bakt
ería þessi lifir vel í óþrifnaði
og eymd- Þar lifa negramir
líka.
Ekki geta svertingjar held
ur lagzt á spítala. Á hverja
13.000 negra kemur eitt
sjiúkrarúm- í vissum ríkjum
Suðurríkjanna eru 75 sjúkra-
rúm á 1.000.000 negra. — Og
þetta er í menningarríki, sem
gortar af að standa á hærra
stigi en allir aðrir.
Af allri þessari eymd stafa
svo glæpir og siðferðisskort-
ur. Og af þessu leiða líka for-
dómarnir, því allur almenn-
ingur sér ekki, að allt hið illa
er afleiðing af þjóðfélagsað-
stæðunum-
Um 13 milljón negrar eru
í Bandaríkjunum. Tíundi
hver Ameríkani er svartur,
eða réttara sagt litaður. —
Því 70 prós. af negrunum
hafa blandazt hvítum- Land-
eigendurnir í Suðurríkjunum
áttu oft fleiri börn í þræla-
bröggunum en með hvítu
konunum sínum.
Negrar rækta mestan hluta
af ekrum Suðurríkjanna. en
eiga einn tíunda af þeim. —
Þeir framleiða helming af
baðmull heimsins, en klæð-
ast druslum. Þeir eru einn
fjórði af íbúunum, en fá
hungurlús af ágóðanum.
Og ofan á allt þetta bætist,
að þeir eru við hvert fótspor
minntir á, að þeir séu lægri
kynþáttur, en hvíta „Herra-
| fólkið“
Eitt sinn spurði barnakennari
börnin, hvaða refsing væri
i verst handa Hitler. Negra-
stúlka svaraði: ,,Málið hann
I svartan og sendið til
Ameríku“-
Þegar í æsku rekast negr-
arnir á, hve afstætt mann-
gildi þeirra er. Skilyrði þeirra
| til mennta eru miklu verri
: en hinna. í Atlanta er t. d
; einn skóli fyrir hvert 855.
: hvítt barn. En aðeins einn
, fyrir hvert 2040. svart barn.
Svartir kennarar hafa lægri
laun en hinir, skólarnir eru
lélegri. Negrarnir borga skatt
en peningarnir fara í skóla
og spítala handa þeim hvítu-
Negrar mega ekki fara 1
sömu kvikmyndahús og leik-
hús, sem hvítir. Ekki mega
þeir heldur koma á veitinga-
hús eða fá bók á safni- Og
jafnvel Drottni almáttugum
er skipt í tvo parta, svartan
og hvítan. Við hliðina á
Frh- á 6. síðu.
Framh. af 2. síðu.
alþýðlegu manneskjum, að mað-
ur fylltist ekki vorglaðri ás-t á
lífinu, enda búa þau úti á Þela-
mörk, moldin græf' í-bló'ði' þeirra.
Inge Krokánn spúrði márgs um
forna kunningja íslenzka, hátíð-
legur og skemmtinn í senn. Sig-
urd Christiansen, hálfgerður tví-
fahi' Nordahls Griegs, sá mann
aldrei svo, að hann héldi ekki
lofræðu um nafna sinn Nordal,
allra manna skemmtilegastur,
einkum þegah hann er orðinn of-
urlítið hýr. Áf ungum mönnum
má' nefna Toroíf Elster, höfund
Sögunar um Gottlob, sem nú
ér verið að birta í Þjóðviljanum;
og Claes Gill, ungt ljóðskáld 1
grænum molskinnsjakka og brún-
um buxum úr sama efni, með
rauðan trefil um hálsinn, skrítn-
asta fugl þessarar samkundu.
Sigurd Hoel sást varla á þing-
inu nema fyreta daginn. Arnulf
Överland hafði sig og lítt í
frammi, þar til í lokin að hann
kenáur nokkuð við sögu.
Finnar
Áður en þingið hófst, hafði orð
ið talsverður úlfaþytur í herbúð- (
um finnska afturhaldsins út af
því, hversu róttækir höfundaf
hefðu verið valdir til fárafinnar,
Mér lék þvi sérstok forvitni á að
sjá þessa hættulegu sveit. Það
kom líka á daginn, að í henni
var einmitt þess konar fólk, sem
ég hafði þráð að hitta á slíku
þingi: nýtt fólk, mótað í smiðju
voðalegra andstæðna, uppljómað
af þeim skilningi, sem hin bitr-
asta reynsla stundum fær veitt,
staðráðið í að bjarga þjóð sinni
frá því að verða leiksoppur fas-
ismans á nýjan leik. -■
Eg gleymi ekki litlu skáldkon-
unni frá Alandseýjum;'Aiíi Nórd
gré'n, systúr Sally Salmineh,
hvað hún gat verið staðföst í
sinni björtu trú á framtíð Finn-
lands, ekki heldur hinni mildu,
augnfránu Elvi Sinervo, sem
setið hafði þrjú ár í tukthúsum
finnska afturhaldsins og kom
hingað þunguð um langjn
veg til að túlka hinn nýja mda,
sem nú svífur' yfir þúsundvatna-
landinu.
Sama máli gegndi um Errki
Vala, Atos Virtanen og marga
(fleiri, hver hræring þessara
manna bar vott um hinn frjáha
s.tyrk þess, er stefnir að háleit-u
marki: bókmenntirnar voru í
þeirra augum enginn einkaheim-
ur, heldur snar þáttur af hinni
daglegu frelsisbaráttu alþýðunn-
ar.
Öllu nær borgaralegum veik-
leika stendur hinn ungi Thomas
Warburton, sem þó er mjög frjáls
lyndur í anda Arthurs Lund-
kvist, aftur á móti voru þarna
hreinir fagurkerar, þrungnir aft-
urvirkri bölsýni, eins og ljóð-
skáldin G-unnar Björling og
Rabbe Enckell, og beinir afturr
þaldsmenn eins og Hugo Jalkan-
en, þótt ekki tækju þeir neinn
beinan þátt í störfum þingsins.
Hátíðin í Borgarhöllinni
Nú átti öll þessi marglita skálda
hirð að eiga saman sitt síðasta
kvöld í Borgarhöllinni (Stads-
liuset) í Stokkhólmi á almennri
hátið, sem norræna félagið hafði
gengizt fyrir. Og það var líka
næsta hátíðlegt í Bláu höllinni,
þegar allt var komið í gang:
lúðraþytur, hljómleikar, kórsöng-
ur, fánafylkingar og Ijósgöngur
um svalir og sali. En milli þátta
steig- einn fulltrúi frá hverri þjóð
í ræðustúl.;-
Thit Jensen tók fyrst til máls,
blikandi í rauðu og hvítu, og
rakti skemmtilega hvernig fornar
konungaættir norrænar blönduðu
blóði þjóðanna á milli: danskar
prinsessur höfðu það næstum fyr
ir sið að giftast fyrst sænskum
sjóla og þar næst norskum. Var
að þessu gerður mikill og verð-
ugur rómur.
Elvi Sinervo sló á annán streng:
hún' minntist þeirrar sorglegu
staðreyndar, hvernig finnska
þjóðin var tæld út í styrjöld gegn
lífi og frelsi mannkýnsins, en
lý'sti jafnframt gleði sinni yfir
því, að lýðræðisöfl hennar hefðu
nú öðlazt traust hinna frelsisunn-
andi þjóða og þar með aðstöðj
til að skapa sjálf sína framtíð.
síðari las skáidkonan eitt af kvæð
um sínum.
Eg flutti kveðju fyrir íslend-
inga hönd á minni góðu „skand-
ínavísku“, en reyndi þó fyrir
kurteisis - sakir að vera -eins
sænskur og ég lifandi gat, og þið
getið hugsað ykkur, hve hróðug-
ur ég varð á eftir, þegar hinn
kunni skólamaður Karl Steen-
-berg átti erigiri örð nógu sterk
til að vegsama þá forláta sænsku,
sem ég hefði talað. En Adam var
ekki lengi í Paradís: morgunir.n
eftir sagði einn blaðamaðurinn,
að ég hefði búið til nýtt, óskilj-
anlegt tungumál og kom þó
greinilega í ljós, að skratti sá
hafði skilið þá uppástungu mína
að gera íslenzkuna, hið sameig-
inlega mál norrænna þjóða að
f-orriu, að höfuðtungu A þingum
slíkum sem þessu. Aftúr á móh
hefur hann kannski ekki skilið
til fulls erindi eftir Einar Bene-
diktsson, sem ég hafði yfir á ís
lenzku.
En hafi eitthvað farið fram
-hjá áheyrendum af mínu þýðing-
arlausa skvaldri, þá skildist þeim
mun betur það sem næsti ræðu-
maður, Arnulf Överland, hafði
að ségja. Þessi þeldökki, lág-
vaxni ijóðsnillingur gekk hóg-
látur upp í ræðustólinn, allra
augu hvíldu á píslarvættisljóm-
anum, sém lék um hið svipmikli
Frh- á 6. síðu.