Nýi tíminn - 05.02.1953, Blaðsíða 2

2) — 'NÍI pj’I^INN .— Fimj^tudagur 5. febrú^r 1953,,
áskorM ■ nppsögi hemámssamningsins
Lýsa andúS sinni á framkomnum hugmynd-
um um innlendan her Skip með 180
manns sekkur
Á fundi. í Mími, félagi menntaskólanemcnda í Laug-
arvatnsskóla, var 22. janúar s. 1. samþykkt einróma aö
krefjast einangrunar herliðsins og lýst yfir óánægju meö
undaniátssemi stjórnarvaldanna gagnvart hinu erLenda
herveldi.
og þjóíaranda, að Islendingar
Unnið verði að uppsögn
hernámssamningsins
Samþykkt fundarins hljóð-
ar þannig orðrétt:
„Fundurinn varar við þeirri
hættu, sem menningu og tungu
okkar Islendinga st.afar af dvöl
erlends hers í landinu. Krefst
fundurinn algerrar einangrun-
ar liðsins meðan þáð dvelur
hér. Fundurinn lýsir yfir óá-
nægju sinni vegna undanláts-
semi stjórnarvaldanna í sam-
skiptum þeirra við herlið þetta.
Beinir fundurinn þeirri áskor-
un til stjórnarvaldanna, að þau
hefji þegar endurskoðun her-
verndarsamningsins og vinni að
upþsögn hans.
ísleudingar beri
sáttarorð
Fundurinn lýsir yfir andúð
sinni á framkomnum hugmynd-
um um stofnun íslenzks hers.
Telur fundurinn, áð betur sam-
rýmist íslenzkum hagsmunum
beri sáttarorð milli þjóða, en
að þeir láti etja sér til mann-
viga“.
Farþegaskipið Princess Vic-
toria sökk nýlega í stormi og
stórsjó á sundinu milli Skot-
lands og Irlands. Með skipinu
voru 180 manns. Þegar síðast
fréttist höfðu skip, sem komu
á vettvang, bjargað 40 manns.
Óttast er að flestir aðrir hafi
drukknað.
Nýyrðasofn komið út
Út er komið nýyrðasafn eftir dr. Svein Bergsveinsson. Nefn-
ist það Nýyrði I, og er ætlunin að úr verði stærra rit með
tímanum.
II111 in
Yndi iinaðsstimda
Ljóð efiiz Siguzð Eiztarsson —
I safni þessu munu vera um
6000 orð, og eru þau flokkuð
eftir efni í þessa flokka: Eðlis-
fræði, kjarneðlisfræði, raf-
tækni og skyldar greinar, bif-
vélatækni, sálarfræði, rökfræði,
almenn fræðiheiti, líffræði,
efaafræði og ýmis heiti. Að
öðru leyti segir svo í formála
um tilhögun verksins: „Þetta
safn nýyrða er í tveim hlutum,
svo að menn geti fundið það
orð, sem þeir leita að, ef þeir
vita annaðhvort hið íslenzka
eða erlenda heiti. Nýyrði í þess-
ari bók miðast yfirleitt við það,
að þau eru síðar fram komin
en þau orð, sem prentuð eru í
Orðabók Sigfúsar Blöndals.
Fjölda orða í þessu safni hafa
mena því heyrt áður, en hlut
verk orðasafnsins er fyrst og
fremst að safna fræðiheitum á
einstö'kum sviðum og hinni
réttu tæknilegu þýðingu þeirra
á þekktu Evrópumáli frá bæj-
ardyrum okkar íslendinga séð.
Síðari hluti bókarinnar er skrá
yfir erlend orð með tilvísun til
blaðsíðu, þar sem orðið eða
jafngildi þess stendur sem þýð-
ing samsvaraadi orðs á ís-
lenzku.
Bókin er 110 síður, prentuð
í Leiftri og gefin út af Mennta-
málaráðuneytinu. Aðalútsölu
annast Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs.
AF FJÖRRUM
LÖNDUM
num var
Stephen J. Spingarn, úr eftir-
. litsnefnd Bandaríkjastjórnar
með verzlunarmálum, var æva-
reiður þegar hann gekk af fundi
Ha^ry Trumans viku fyrir for
setaskiptin i Bandaríkjunum.
Hann klomst svo að orði við
blaðamenn, sem hópuðust að hon-
■um í dyrum Hvíta hússins, að á-
kvörðun forsetans að láta niður
falla málsókn gegn stærstu olíu-
félögum Bandaríkjanna, væri „ný,
áhrifarík sönnun um að Sovét-
ríkin hafi frá upphafi vega haft
rétt fyrir sér í því að ríkisstjórn
Bandaríkjanna sé í vasanum á
Wall Street". Það var Spingarn
sem stjórnaði árum saman rann-
sóknum og eftirgrennslunum um
athæfi olíufélaganna. Niður-
stöður hans er að finna i 900
blaðsíðna .ikýrslu og á henni var
málshöfðunin gegn oliuhringnum
byggð.
Fullgengið var frá skýrslu verzl-
unarmálanefndarinnar fyrir
tveim árum en ekkert gert með
hana. Að undirlagi utanrikis- og
landvarnaráðuneytanna lét Tru-
man stimpla hana ríkisleyndar-
mál. En i kosningabaráttunni fyr-
ir kosningarnar í haust fékk
Sparkman öldungadeildarmaður
og varaforsetaefni demókrata því
framgengt að hiutar af skýrsl-
unni voru birtir og mátshöfðun
fyrirskipuð gegn olíufélögunum.
Sparkman var formaður öldunga-
deildarnefndar, sem á að efla
smáatvinnurekstur, og hann taldi
það myndi stvrkja kosningaað-
stöðu flokks sins ef einhver lit-
ur væri sýndur á að vernda hina
mörgu og smáu kaupsýslumenn
fyrir okri og löglausri féflettingu
stórlaxa eins og olíuhringanna,
Því vorvi olíufélögin Standard Oil
of New Jersey, Standard Oii of
California, Texas Oil Co., Socony-
Vacuum og Guif Oi| Co. ásamt
dótturfélögunum Esso, Caitex o.fl.
o. fl. ákærð fyrir að hafa með
okri og einokunarsamningum
brotið ákvæði bandarískra laga
um upplausn einokunarhringa. Á-
samt þeim var ákært brezka fé-
lagið Anglo Iranian með dóttur-
félögum sinum svo sem B.P. og
brezk-hollenzka félagið Royal
Dutch Shell með öllum sínum
fylgifiskum.
•
w^ví var lýst í skýrslu verzlun-
J5® armálanefndarinnar, hvernig
„þessi sjö félög ráða beinlinis eða
óbeinlínis yfir mestallri olíuverzl-
un heimsins utan Mexikó og á-
hrifasvæðis Rússa". Lýst er i
skýrslunni hvernig þessi félög
hafa með samningum sín í' milli
útilokað alla verðsamkeppni og
okra í skjóli einolvunar sinnar á
olíúnotendum hvarvetna i auð-
valdslöndunum. Rakið er hvernig
félögin hafa komið sér saman um
að miða verð á allri olíu, sem
framleidd er í heiminum, við
framleiðslukostnað á olíusvæðun-
um umhverfis Mexíkóflóa í
Bandaríkjunum, þar sem fram-
leiðslúkostnaður er einna hæst-
ur í heimi. Mestöll olía á heims-
markaðinum ér hinsvegar fram-
leidd í Venesúela og Miðaustur-
löndum, þar sem framleiðslukostn-
aður er aðeins brot af því, sem
hann er í Bandaríkjunum. I við-
bót við þetta okur hefur oliu-
hringurinn samning um að reikna
allstaðar sama flutningskostnað á
olíu sem að þvi er segir i skýrsl-
unni „á ekkert skylt við raun-
verulegan flutningskostnað".
•
/Í"kllum olíufélögunum var skip-
V að að leggja fram bækur sín-
ar til réttarrannsóknar um miðj^-
an janúar. Brezka stjórnin, sem á
meirihluta í Anglo Iranian svaraði
í styttingi, að hún ætlaði alls
ekki að sætta sig við neina rann-
sókn á högum þess. Söm voru
svör R.oyal Dutch Shell. En dag-
inn áður en fyrirskipað hafði ver-
lð að skjölin ékyldu afhent til-
kynnti bandaríska dómsmálaráðu-
neytið, að það hefði fengið fyrir-
mæli um að láta niður falla saka-
málsrannsókn á hendur olíufé-
lögunum. Hinsvegar kynni að
verða höfðað einkamál en gefið
var í skyn að það yrði aðeins
til málamvnda, réttarsætt yrði
gerð gegn því að olíufélögin gæfu
loforð um að láta af ólöglegu
okri.
•,
I*”; bandarískum blöðum var skýrt
frá því, að það hcfði verið ör-
yggisráð Bandaríkjastjórnar
æðsta vald í her- og uta-nríkis-
má'.um Bandaríkjanna, sem ákvað
að málsókn skyldi látin niður
falla. Lovett landvarnaráðh. og
Acheson utanríkisráðh. lögðust að
sögn Felix Belair, fréttar. New
York Times, á eitt að hvetja
Truman forseta til að hætta við
sakamálshöfðun á hendur bkur-
hring olíufélaganna. Belgir segir,
að þeir nafi mótmælt því að
bandariskum lagaákvæðum um
bann við einokun sé beitt um
kaupsýslu bandarískra fyrirtækja
í öðrum lönduni. Ennfremur hafi
ráðherrarnir varað við því, að
erlend riki kynnu að nota saka-
málshöfðun gegn bandarisku olíu-
félögunum fyrir átyllu til að rifta
við þau samningum um einkarétt
til olíuvinnslu og gæti jafnvel
hlotizt af þvi missir bandariskra
olíuítaka i Miðausturlöndum.
öksemdir þessar og aðrar af
M*' sama tagi nægðu til þess að
ákveðið var að falla frá saka-
málsrannsókn á hendur oliufé-
lögunum. Ekki var borið á móti
þvi að þau væru margfaldir lög-
brjótar ®g okurfyrirtæki, sem nota
einokunaraðstöðu sína miskunar-
laust til að féfletta neytendur í
tugum þjóðlanda. Það var sam-
dóma álit æðstu mánna Banda-
ríkjanna að slíkt sé aukaatriói.
Aðalatriðið í þeirra augum er að
ekkert raski þeirri drottnunarað-
stöðu, sem Bandaríkin hafa inn-
an auðvaldsheimsins, meðal ann-
ars í krafti oliuhringsins. Mála-
rekstur og þær uppljóstranir, sem
honum myndu fylgja, hlytu að
opna augu milljóna manna viða
um heim fyrir okri olíuhringsins.
Kaflar úr skýrslu verzlunarmála-
nefndarinnar hafa aldrei verið
birtir vegna þess að þeir myndu
ef op'nberir yrðu „tefla í tvísýnu
sambúð Bandaríkjanna við. vin-
veittar þjóðir", eins og komizt er
að orði í New York Times. Eins
og vesalings Spinggrn benti á í
bræði sinni hefur það sannazt
svart á hvítu, að þegar á herðir
ræðvp. oliuhringurinn yfir Banda-
rikjastjórn en.ekki öfugt. M.T-Ó.
Sig. Einarsson
— Eg er heimsins klukka
og hvað ég boða, veit enginn,
með hækkandi ■ raust
mun ég skelfa hjörtun
og mola sálnanna múra
miskunnarlaust.
— Svo býður mér höndin,
sem heldur um strenginn.
Hér kennir hljóms frá dög
um Hamars og sigðar. Ennþá
svífur andi þjóðmálalegrar á-
deilu yfir vötnum skáldsins,
þótt ekki sé beinlínis brýnt til
stáls. En kvæði þessa erindis,
Kiukkan, er þó ef til vill betur
gert en öll hin fyrri ádeilu-
kvæði Sigurðar Einarssonar,
þegar undan skilið er Sorda-
vala, enda gat ekki farið hjá
því, að hin unga og gáfaða
hamhleypa áminnstrar bókar,
ætti eftir að
yrkja vand-
aðri kvæði —
ef þá á annað
borð yrði hald-
ið áfram að
yrkja. Annars
fer lítið fyrir
’ádeilu þessar-
ar tegundar í
Yndi unaðs-
stunda. Aðeins
í tveim öðrum
kvæðum nemur maður vængja
blak hennar á ný. En þetta er
nánast sem uggur þess manns,
er hlutlaus lifir stundir lævi-
blandinnar tíðar, eftir að hafa
brotið skig sitt, fleygt slitinni
brynju og slævðu sverði. Er
seztur að búi á staðfestu feðra
sinna, áhugalaus gagnvart öllu
stríði, utan því eina, að kjafts-
högga náungann við tilhlýðileg
tækifæri. Og þar tekst honum
líka furðu fimlega: Svalfinna
er meitlað ljóð. Kennimaður
jámkalt og biturt endar þann-
ig:
Hin snauða, dauða gerfilærdóms-
list
er lífsins vatn á skrældan akur
•...... hans.
Já, sá fékk marga svölun við
þinn stól.
Það ætti að vera á þinn legstað
rist:
Það eitt fær borgið málstað
andskotans,
að svona þjónar hafi kalli og
kjól.
Aftur á móti finnst mér
kinnhesturinn hafa mistekizt í
Höil dauðans.
Auðvitað á skáldið aðrar
gjafir að gefa en kjaftshögg
ein. Að Jóni Baldvinssyni látn-
um yrkir það ekki aðeins vin-
hlýtt. heldur og stórlega gott
kvæði, og H. K. L. helgar það
smáljóð þrungið undrun og við-
urkenniijgu og svo meistara-
lega gert, að vafasamt er hvort
íslenzkt ljóímál hafi í annan
tíma auðgazt af snjallari mann-
iýsingu. Það er mikill kostur
þessa Ijóðs, hvað hrynjandin
er fersk og einkar skemmti-
leg og þó ramm íslenzk. Þessu
ljóði skylt er annað, sem skáld-
ið nefnir Hann er kaldur á
köflum, einnig perla, sem lengi
mun geyma nafn meistara síns.
Hið sama verður því miður
ékki sagt um yrkinguna til
Tómasar skálds Gúðmundsson-
ar, Svo mærðarfulla og hund-
ieiðinlega skálaræðu, hefði ég
hejzt. kosið burt úr bókinni.
Ég efa ekki að Sigurður Ein-
arsson sé mikið skáld, en und-
arlega mistækt ljóðskáld er
hann á stundum, því jafnvel
þótt hann bjóði manni að
staldra við hjá blómi, hvers
hárauðu blöð anda heilögum
ilmi, þar sem værar bárur
vagga rauðum skuggum, hjal-
andi létt við safírsteina og stór-
ar perlur í kristalslind, en yf-
ir vakir svalur ljómi stjarna í
hvítabrimi hátignar og helgi,
þá er eins og þetta snerti mann
svosem ekki neitt, sem ekki
er heldur von, þar eð öll þessi
fegurð þarf endilega að vera
kafin moðreyk líkt og kjarni
ritningargreinar í langri stól-
ræðu pokaprests.
En Sigur$i skáldi Einarssyni
er ekki eiginlegt að vera poka-
prestur, eins og hinri gullfal-
legi sálmur Maríubæn, skýrt
vitnar. — Gg þó er hann beztur
þar sem hann yrkir um land
sitt og þjóð sína, eða hverfur
á vit einleiks sins án allrar
framandi dulhyggju, trúandi
samtíðinni fyrir jafnt harmi
sem gleði síns íslenzka hjarta,
ættuðu úr Fljótshlíðinni. Það
er, til dæmis, ekkert hvers-
dagsskáld, sem yrkir þessi er-
indi:
Því betur, sem færri brautir
bíða okkar troðnar og greiðar.
Enn eru Islands dalir,
öræfi og brattar heiðar
fullgóðar öllum, sem unnast,
yndi nóg þeim, sem finna
svalvinda himins og hauðurs
i hópinum vina sinna.
Vit þá, að bjartur bjarmar
bláum á reginfjöllum
dagur um . fótaferð fugla
ferðamönnum öllum,
sem kjósa í lyngbrekku lágri
hjá lambagrasi og smára
að helga sér heimkynni úr ilmi
og hreinleika daggartára.
Ljóðið Tvo átti ég drengi, er
ein hinna hugþekkustu þjóð-
vísna, sem ég hef lesið, og um
það eitt mætti skrifa langt mál,
Kvæðið Til gamallar sjómanns-
ekkju, er einnig prýðilegt verk
þegar aukavísurnar eru strokn-
ar burt. Og þó hinkrar maður
lengst hjá ljóðum eins og Það
koma dagar, Kveðja frá Holti
og Kveðjustef til æsku minnar.
Brot úr því seinast talda er
þannig:
Þótt á mér sjáist ellimörkin senn
og úlfgrá verði brátt mín dökka
skör,
þá vittu, að ég er til í tómi enn
að taka slag úr okkar gömlu vör.
Og láta gnoð við léttra hlátra blæ
og Ijósar veigar taka fleygiskrið
um heil’ar nætur víðan vökusæ,
unz vitar fölna og dagur skín á
mið.
Þar blánar ennþá okkar furðu-
strönd
með árdagssól um jöklatröfin
hrein
og nýfætt vor i ljóma um höf og
og lönd
og ljóð í hverri bunu og slcógar-
grein.
Það getur svosem vel verið,
að hið hefðbundna ljóðform
sé nú loksins dautt, en anzi
finnst mér það hart ef búið
hefur verið að loka á þvj nös-
unum þegar þessar vísur voru
kveðnár.
Jóp Jóhannesson.