Nýi tíminn - 05.02.1953, Blaðsíða 5

— 'Fiauntiidagur 5.' íébruar 1953 — NÝI TlMINN — (3
Fratnsöguræða Brynjólfs Bjarnasónar ura Fraálwfeméafeankann:
ERLENDU AUÐVALDI TRYGGT
VALD YFIR ÍSLENZKU EFNAHAGSLIFI
í þessari ræðu skýrði Brynjólfur frá fyrirætlunum stjórnarliðsins um
hlutabréf ríkisins í Áburðarverksiniðjunni, en ríkisstjórnin hefur nií
guggnað á því að framkvæma þær fyrirætlanir fyrir kosningar
Herra foi’seti. Eins og hátt-
virtur framsögumaður meiri-
Mutans, háttvirtur fyrsti þing-
maður Eyf. sagði í sinni ræðu
hefur Fjárhagsnefnd klofnað
um mál þetta. Meiri hl. vill
láta samþ. frv. en ég legg til,
að frv. verði vísað frá méð
rökstuddri dagskrá.
Við fyrstu sýn virðist frv.
þetta næsta furðulegt plagg.
Það á að stofna nýjan banka
með mjög víðtækum verkefn-
um við hliðina á þeim fjórum
'faönkum sem fyrir eru í land-
inu. Áuk þess á þessi banki
að taka að sér það hlutverk.
sem Fjárhagsráð var á sínum
tíma, sællar minningar, stofnað
til þess að rækja. Ýmsum
mun nú virðast að þenslan í
opinberum rekstri sé nú orðin
ærin, þó að ekki sé bætt við
nýju umfangsmiklu bákni, eins
og þessum nýja banka. —
Það mun ýmsum finnast, að
ríknisbálcnið sé orðið nægilega
kostnaðarsamur baggi á þjóð-
inni, þó að allt þetta bætist
ekki ofaná.
En þegar frv. er athugað
nánar. þá koma þó ennþá und-
arlegri hlutir í ljós. Stofnfé
bankans skal vera, skv. 3. gr.
frv., skuldabréf fyrir lánum
úr mótvirðissjóði og hlutabréf
ríkisins í þrem fyrirtækjum. á-
burðarverksmiðjunni, raftækja-
verksmiðjunni og Eimskipa-
félagi ís^ands. Sá hluti af
fé mótvirðissjóðs. sem ekki er
notaður til Sogs- og Laxár-
virkjunarínnar og áburðarverk-
smiðjunnar skal svo afhentur
bankanum til umráða á 25 ár-
um auk vaxta af þessu fé. Allt
handbært fé bankans skal
gevmt í Landsbankanum og
hann skal anna.st öll afgreiðslu-
störf fyrir hinn væntanlega
framkvæmdabanka. M. ö. o.
hlutverk baníians er ráðstöfun
á fé sem nú er í vörzlu
annarra banka, * og verður
gejnnt bar áfram, fé, sem sér-
staklega er ætlað til stofnlána
og til fjárfestingar yfirleitt.
Það er því ekki neitt smá-
ræðisvald, sem þessum banka
er fengið í hendur. Hann á að
drottna vfir sameiginlegum
fjármálum þjóðarinnar og er
þar með fengið algert drottn-
unarvald í efnahagsmálum Is-
lands.
Hverskonar stofnun er svo
þessi banki, sem fær þetta
mikla vald í hendur? Þegar
frv. er athugað, þá sést, áð
stofnunin er í rauninni einn
maður, bankastjórinn, og utan
um hann er svo 5 manna banka
ráð. En endaþótt allt þetta
mikla vald eigi að afhendast
einum manni. þá er engin hætta
á því að ekki hlaðist fljótlega
utan á hann gífurlegt skrif-
stofubákn. Það getur maður
ímjmdað sér, þegar athuguö
eru verkefni hins, ég vil segja
undariega banka eins og þau
eru ákveðin í 7. gr. Bankinn
á ekki aðeins að veita lán tjl
langs tíma og vera ríkisstjórn-
inni til ráðmieytis í fjárfest-
ingarmálum eins og það er
orðað í frv. heldm’ og að
verzla méð verðbréf og hluta-
bréf, sem gæti með tímanum
orðið allumfangsmikið brask.
Hann á að afla lánsfjár er-
lendis. Hann á að vasast í fram
kvæmdum einkaaðila. Hann á
að annast rannsókn varðandi
fjárfestingarþörf atvinnuveg-
anna og hann á áð greiða 'fyrir
nýjmigum í atvinnurekstri, svo
að það er ekkert smáræði sem
á að gera í þessari stofnun.
Yfirleitt er bankanum ætlað að
taka að sér öll megin verkefni
fjárhagsráðs en það er hins-
vegar aldeiiis ekki meiningin
áð leggja fjárhagsráð niður.
Ti] þess að forðast allan mis-
skilning er það skýrt tekið
fram í grg. frv. þar er svo
skemmtilega komizt að orði, að
fjárhagsráði sé ætlað að
stjóma fjárfestingunni í smá-
atri'ðum. Smáatriði, það er
væntan’.ega að leggja höft á
framkvæmdir einstaklinga, sem
verið hefur nú eitt af timafí'ek-
ustu störfum fjárhagsráðs til
þessa. Ekki veit ég hvernig
þjóðin hefur komizt af á meðan'
hún hafði hvorki fjárhagsráð
né framkvæmdabanka. Nú duga
hvorki meira né minna en
tvær miklar stofnanir í þessu
litla, fátæka landi til þess að
stjórna fjárfestingunni, önnur í
smáatriðum, hin í stórum at-
ri’ðum og einhverjir fá þá
væntanlega atvinnu við bréfa-
skipti milli þessara voldugu
stofnana. Nú er ekki verið að
horfa í kostnaðinn af opinberum
rekstri og ekki þykja álögurn-
ar á almenning enn of miklar.
Þá ðr spurningin: Hver er|
tilgangurinn með þessu ölluj
saman? Um það gefur grg. j
raunar nokkurn veginn full- j
nægjandi upplýsingar, þó í
stuttu máli sé. Efni frv. er j
samið af gjaldkera alþjóða-'
bankans og svo þýtt og fært í,
íslenzkan búning af bankamála-:
nefnd. Enda þótti mikils við'
þurfa að gefa bankanum fínt
nafn á ensku, því máli sem
Bandaríkjamenn skilja. Frv. er
sem sagt komi'ð frá alþjóða-
bankanum, stofnun sem er
undir bandarískum yfirráðum.
Hér er því um bein erlend til-
mæli, eða kannski réttara sagt,
erlend fyrirmæli að ræða. Rök-
in, sem hinir erlendu fjár-
málamenn færa fyrir þessum
fyrirmælum sínum, eru einnig
tekin fram í grg. Þar segir
svo ,með leyfi hæstv. forseta:
,,Þess má geta að á síðustu
árum hafa i náinni samvinnu
við alþjóðabankann risið upp
bankar svipa'ðs eðlis í öðrum
löndum. Ástæðan til þessarar
samvinnu er m.a. sú, að óhægt
er fyrir stofnun eins og al-
þjóðabankann að lána fé í fram
kvæmdir, sem að hans mæli-
kvarða eru smávaxnar eins og
t. d. flestar framkvæmdir í
landbúnaði, kýs hann því held-
ur að lána slíkt fé fyrir milli-
göngu stofnunar, sem getur
rækt það hlutverk, sem alþjóða
bankinn annars telur sig eiga
að rækja gagnvart lántak-
'anda.“
Hér er ekkert um að 'villast.
Alþjóðabankinn treystir ekki
þeim stofnunum, sem fyrir eru
í landinu til þess „að rækja
það hlutverk, sem hann annars
telur sig eiga að rækja gagn-
vart lántakanda", eins og
stendur orðrétt í grg. Þess-
vegna á að fela allt þetta
mikla vald í rauninni einum
manni, sem hinir erlendu fjár-
málamenn telja sig geta trevst
sem fullkomnu verkfæri. Eng-
um myndi koma það á óvart,
þótt fyrir valinu yrði dr.
Benjamín Eíríksson, aðalhöf-
undur gengislækkunarlaganna
og nú um skeið helzti milli-
göngumaður milli ísl. stjórnar-
valda og erlends fjármálavalds.
Það er auðséð að hinu erlenda
fjármálavaldi þykja yfirráð sín
yfir íslenzku efnahagslífi ekki
nógu bein og milliliðalaus.
Þessvegna vill það koma á fót
fyrirkomulagi, sem tryggir því
betur nær óskorað drottnunar-
vald, óháð breytingum sem
kunna áð verða t. d. á stjóm
landsins. Þessi stjórn, sem nú
situr, er náttúrlega ágæt frá
þsirra sjónarmiði, en hver veit
hvað við tekur? Að þetta er
sú hugsun, sem fyrir höfund-
um frv. vakir, það er m. a.
auðséð á ákvæðunurn um ba.nka
ráð, sem þannig er skipað að
það gæti um langt skeið verið
í algeru ósamræmi við stefnu
ríkisstjórnar landsins.
Við athugim nefndarinnar á
frv. kom ýmislegt athyglisvert í
ljós. Það sem mér þótti þó einna
athyglisverðast voru upp'ýsing-
ar dr. Benjamíns Eiríkssonar,
sem hann gaf nefndinni á ein-
um fundi hennar, þar sem
hann var mættur samkv. henn-
ar ósk. Dr. Benjamín var um
það spnrður, hvaða tilgang
það hefði að afhenda bankan-
um sem stofnfé hlutabréf rík-
isins i þeim fyrirtækjum, sem
talin eru í 3. gr. frv. þ. e. a. s.
áburðarverksmiðjunni, raftækja
verksmiðjunni og Eimskipafé-
lagi Islands.
Benjamín svaraði að hann
hugsaði sér áð þessi hlutabréf
yrðu seld síðar og þá fer nú
að verða ljósara en áður sýnist
mér, hvert var verið að fara,
þegar áburðarverksmiðjunni
var breytt I hlutafélag á sín-
um tíma. Eins og nú er, er
hlutafé þtess fyrirtækis, eins og
kunnugt er; 10 millj. kr. Þar
af eru 6 millj. ríkiseign og 4
millj. einkaeign. Uppkomin er
gert ráð fyrir að verksmiðjan
kosti á annað hundrað millj.
kr. og það fé leggur ríkið til
að undanskildum 4 millj. kr.,
sem er hlutafé einkaaðila. Ot-
koman af þessu verður því sú,
að þegar lánin til verksmiðj-
unnar eru að fullu gréidd, þá
hafa þessir einkaaðilar eignazt
verðmæti, sem nema yfir 40
millj. kr. fyrir einar 4 millj.
Og nú höfum við fengið upp-
lýsingar um hvað á að verða
um hlut ríkisins skv. þeirri
hugsun, sem dr. Benjamín
skýrði nefndinni frá að fyrir
höfundunum vekti. Á fundi
nefndarinnar lét dr. Benjamín
svo um mælt, að hugsunin
væri sú, að bankinn losaði sig
við þau hlutabréf, sem hann
eignast eins fljótt og unnt er.
Nú er það eitt verkefni bank-
ans að verz'a með hlutabréf og
önnur verðbréf skv. 7. gr. Dr.
Benjamín var um það spurður,
hver ætti að vera tilgangurinn
með slíkri verzlun. Hann svar-
áði að tilgangurinn væri alls
ekki að verz’a með hlutabréf
í hagnaðarskyni, heldur hitt að
hjálpa einkafyrirtækjum til
þess að komast á legg. Eg geri
ráð fyrir, að sama sjónarmiðið
ríki, að því er tekur tib áburð-
arverksmiðjunnar. Otkoman
yrði þá sú, að fyrirtæki, sem
mun kosta á annað hundrað
millj. kr. yrði afhent einstald-
ingum og einkaaðilum til eign-
ar fyrir 10 millj., enda myndi
það að vonum þykja ósann-
gjamt áð þeir fulltrúar einka-
fjármagnsins sem síðar eiga að
eignast 3/5 hluta eignarinnar,
verði ekki látnir sitja við
sama borð og sæta sömu kjör-
um og hinir, sem þegar hafa
eignazt 2/5 hluta hennar fýr-
ir 4 millj. Þetta getur maður
nú kallað að hagnýta sér ríkis-
valdið vel í þágu einkaauð-
magnsins; og ég get hugsað
mér, að það sé vel að skapi
hinna bandarísku fjármála-
manna.
Nefndin sendi frv. öllum
bönkunum til umsagnar og
sömuleiðis fjárhagsráði eins og
hv. frsm. meirihl. skýrði frá i
sinni ræðu. En meiri hl. nefnd-
arinnar ákvað að gefa þessum
aðilum aðeins eins dags frest
til þess að semja álit sitt. Það j
var á laugardegi, sem þeim var1
sent frv. til umsagnar og þessi
óskað, að þau skiluðu áliti sínu
á mánudag. Þetta þótti mér nú
furðuleg og ærið óvenjuleg á-j
kvörðun, enda varð árangurinn j
alveg eins og vænta mátti. Eng-!
inn þessara áðila treysti sér til'
]æss að semja neina álitsgerð^
á svo stuttum tíma. Efnislegj
umsögn kom því aðeins frá
Landsbankanum, en honum
hafði verið gefinn kostur á að
sjá frv. og athuga það áður
en það var lagt fyrir Alþ. Eg
hygg, að enginn bankanna sé
samþykkur þessu frv. heldur sé
þessu öfugt farið. 1 svari Bún-
aðarþankans sérstaklega kom
það í ljós — (B. St.: Það kora
ekkert bréf frá Búnaðarbaiik-
anum). Jæja, það komu skilá-
Ixið. Og í þessum skilalxiðjum
Búnáöarþankans kom þáð í ijós,
að stjórn bankans furðaði sig
á því, að ekki skyldi vera haft
samráð við alla bankana, áður
en farið var. á flot með slíka
gerbreytingu á bankastarfsemi
landsins.
Landsbanldnn hefur farið þá
leið að ræða lítið um fi’v. í
heild sinni í sinni álitsgerð
sem hann hafði sent hæstv.
viðskmrh. og sem liann sendi
síðan nefndinni afrit af, lield-
ur ræðir hann um einstök at-
riði þess. Bankinn gagnrýnir
mjög ýms veigamestu atriði
frv., svo sem ákvæðið um hluta.
bréfakaup og heimildina til er-
lendrar lántöku án samþ, Al-
þingis og áður en frv. var
lagt fram hefur verið tekið til-
lit til aðeins eins atriðis, sem
máli skiptir í gagnrýni bank-
ans, og sem raunar er ekki að~
alatriði. En * Jón Árnason
bankastjóri og Baldvin Jóns-
son, bankaráðsmaður, höfðu
báðir sent sérálit, sem einnig
var sent afrit af til nefndar-
innar. Álit Jóns Árnasonar er
sérstaklega athyglisvert. Þar
kemur nefnilega í ljós, að Jón
Ámason er algerlega andvígur
frv. Álit Jóns Ámasonar. er
prentað í nál. minni hl. og það
er vel þess vert, að allir hv.
alþingismenn kynni sér það vel
og vandlega. Við skulum líta á
nokkur aðalatriði þess.
Jón Árnason bendir fyrst á
það, að til séu 3 bankar í land-
inu. Þeir eru nú raunar orðnir
4 skv. lögum og þá vaknar sú
spuming, hvort þörf sé á að
stofna nýjan banka. Síðar ræð-
ir hann hlutverk hins nýja
banka, skv. frv. lið fyrir lið.
Hið almenna hlutverk bankans
á að vera að efla atvinnulíf og
velmegun þjóðarinnar ogstuðla.
að auknum afköstum í fram-
leiðslu og dreifingu. Þetta á að
vera hlutverk allra íslenzkra
banka, segir bankastjórinn og
því ekki þörf að stofna nýjan
banka í því skyni, þ. e. a. s.
ef nokkur meining felst í þess-
um. orðum, bætir bankastjórinn
við. Þá ræðir liann nánar hin
sundurliðuðu hlutverlc bankans
skv. 7. gr. frv. Hann á x
fyrsta lagi að vera ríkisstjóm
til ráðuneytis í fjárfestingar-
málum. Nú, bankastjórinn bend
ir á, að ekki sé þörf nýs banka,
til þess áð stjórnin geti öðlazt
ráðunaut í fjárfestingarmálum,
meðan Fjárhagsráð starfar, þá
á það einmitt að inna þetta
hlutverk af hendi. Um verzlun-
ina með hlutabréf og öflun
lánsfjár erlendis segir banka-
stjórinn, að honum þyki mjög
undarlegt, ef Alþingi vill fá
ríkisbanka fullt og óskorað um-
boð til þess að kaupa á ábyrgö
bankans hlutabréf í hvaða fyr-
irtæki, sem bankastjórinn á-
kveður, og hann segir, að sér
finnist það beinlínis með ólík-
indum, að Alþingi vilji afsala
sér rétti sínum til þess að taka
ákvörðun um lántökur erlendis
hverju sinni. Þetta er nú aðeins
undirstrikun á þeirri gagnrýni,
sem sett er fram í áliti Lands-
bankans. I 8., 9. og 10. lið 7.
gr. segir svo: að bankinn eigi
að hafa samvinnu við einkaað-
ila, sem ráðast í framkvæmdir,
og veita þeim stuðning, að hann
eigi að annast rannsóknir i
sambandi við fjárfestingu at-
vimiuveganna, að hann eigi að
greiða. fyrir nýjungum í fram-
kvæmdum og atvinnurekstri.
Tii þess að annast þessi verk-
efni segir bankastjórinn, þarf
lieilan hóp sérfræðinga í þjón-
ustu bankans, og hann kveðst
ekki fá skilið, hvar alla þá
sérfræðinga sé að finna, sem
ekki eru bundnir við önnur
störf, enda yrði kostnaðurinn.
ærinn. Samkvæmt 20. gr. er
Framh. á 6. síðu