Nýi tíminn - 12.03.1959, Qupperneq 2

2) — NÝI TÍMINN — Fixnmtudagur 12. marz 1959
JÓN KAFNSSON
Hinn 6. |). m. varð lúnn ötuli og vinsæii alþýðuleiðtogi ,Jón
Rafnsson, sextugur. Að maklegleifeum var hanns minnst
mjög hlýiega í blaðaskrií'um Jjann dag. Nj'ja túmanum þykir
þó trúlegt að við lestur þeirra hafi Jón sjálfur skemmt sér
bezt við bréf vinar síns, 1‘órbergs þórðarsonar, sem hér
er birt.
51. þáttur
7. marz 1959.
ISLENZIÍ TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
Greinir.
Á þriðju síðu Þjóðviljans 5.
þ. m. eru tvær fyrirsagnir
sem fróðlegt er að bera sam-
an: „Viðtal við þjóðleikhús-
stjóra-------“ og (undirfyrir-
sÖgn annarrar greinar): „Hélt
siðan á fund rannsóknarlög-
reglunnar... “. Starfsheiti
þjóðleikhússtjóra er ekki með
greini, en hins vegar er talað
úm rannsóknarlögregluna með
greini. Þetta hvort tveggja er
í samræmi við venju. Mörg
starfsheita, svo sem þjóð-
leikhússtjóra, útvarpsstjóra,
veiðimálastjóra, eru venjulega
ekki með greini, enda er af
þeim ekki nema eitt embætti
hverrar tegundar hér á landi.
Nokkuð öðru máli gegnir um
rannsóknarlögregluna. Ekki
er venja að tala um að hér-
lendis séu margar rannsókn-
arlögreglur, t. d. ein í Reykja-
vík, önnur á Akureyri, o. s.
frv., nema orðið „lögregla"
sé notað um einstakan lög-
reglumann. Hins vegar man
ég ekki til að hafa heyrt
orðið „lögregla“ notað grein-
islaust um stofnunina sem
slíka, aðeins um einstaka lög-
reglumenn, og er þó ekki
nema stundum þörf að greina1
t.d. lögregluna í Reykjavík
ifrá lögreglunni í Hafnar-
flrði. En venjan er að nota
alítaf ákveðinn greini með,
þéssu órði, hvort sem þess
þarf eða ekki.
1 ýmsum málum, t. ,d. ná-
grannamálum okkar, hefur
óákveðna fornafnið einn
breytzt í óákveðinn greini, og
því segja Norðmenn ei bok
eða en bok, Danir en bog,
Svíar en bok, enskumælandi
menn a book (þetta „a“ kom-
ið af fornensku án = ein),
o.s.frv. Við höfum losnað við
þessa þróun og almennt er
ekki talið að óákv. greinir
komi fyrir í vandaðri íslenzku.
Þó eru óákveðnu fornöfnin
einn og nokkur stundum not-
uð á líkan hátt og óákveðinn
greinir, „maður nokkur, mað-
ur einn“.
Ákveðinn greinir er liins
vegar oft notaður í íslenzku
eins og í grannmálunum.
Ekki er þó svo að hann sé
með öllu ómissandi í liverju
menningarmáli. Latína, hið
mikla menningarmál Róm-
verja og síðar alþjóðamál vís-
indamanna fram á 19. öld,
hefur engan greini. Sama er
um rússnesku, pólsku og fleiri
slafnesk mál, þótt sum þeirra
hafi greini, svo sem búlg-
arska. Meðal Norðurlanda-
mála er finnska greinislaus,
enda er hún með öllu óskyld
norrænum málurn. í þeim
málum sem hafa ákveðinn
greini mun hann oftast vera
sprottinn af ákveðinni notk-
un ábendingarfomafns, og
evo er með íslenzka greininn
Fríkmhald af 11. síðu.
Minn ótrúi þjónn!
Þegar títuprjónamir höfðu
lengi ekki verið færðir til á
Evrópukortinu á veggnum í
skrifstofu þinni í Lækjargötu á
hinum skuggalegu, ábyrgðar-
fullu tímum, haustið 1941, þá
sá ég fram á, mér til sárrar
hryggðar, að ég gæti ekki not-
ast við þig lengur sem sér-
fræðing minn í díalektískri al-
þjóðapólitík og strategíu. Þá
voru aðrir sérfræðingar mínir
í fullum gangi og gáfu tíðar
skýrslur. Meira að segja Tegdór
gamli Friðriksson og jungfrú
Guðný Lynge gáfu langar og
yfirþyrmandi skýrslur. , Því á-
takanlegri varð mér útáþekju-
skapur þinn í þinni ábyrgðar-
miklu stöðu, svo að ég sá mér
ekki annað fært en að víkja
þér úr embæltinu. Mér leiddist
að þurfa að gera bað. bví að ég
fann, að þér féll þetta mjög
miðu". Það var eins og þú
lognaðir frá fástri og ilmandi
rót óg gerðist lausingjalegur og
valsandj í fasi, En sannleiks-
leitarinpar vegna og alvöru
ínnanna gat ég. með engu móti
réttlætt það fyrir sjálfum mér
að.láta þig sitja. lengur. En ég
hugsaði mér að líta til þín
seinna með einhvern glaðning,
ef atvikin féllu þér í hag.
Svo liðu tímarnir þangað til
í júní mánuði 1949. Þá átum
við um skeið saman í Næpunni.
Þar gerðist það einn dag, að
þú sagðir mér þá sögu, að þú
hefðir séð sjóskrímsli vestur
í Grundarfirði. Sú frásögn þín
var mjög skýr og traustvekj-
andi. Nú var eins og skiot hefði
um þig frá embættistíð binni
í díalekHskri alþjóðapólitík og
strategíu.
Þarna er hægt að hafa gagn
an skilning á þessum starfa
og sjá glögglega gagnsemi hans
fyrir landsins Zoologíu og
hugsanlega fræðslu um mater-
ilísasjónir supematuraj.
Enn liðu timarnir, og þú
lézt ekkert til þín heyra. Það
er engin furða, hugsaði ég i
frómri trú minni á vandvirkni
mannfólksins. Verkefnið er
mikið. Hann ætlar að draga
saman mikið efni og vanda
skýrslugjöf sína.
En þegar liðin voru sex ár,
þá fór ég að hugsa sitt af
hverju. Þá gekk éa á fund þinn
og krafðist skýrslu. En hvað
kemur þá upp úr kafinu? Þú
hafðir ekki bætt við þig einu
einasta skrimsli frá því 1949,
ekki litið í bók innihaldandi
frásagnir af skrímslum, ekki
innt nokkurn mann eftir
skrímsli og sýndist hafa var-
ast að koma nærri kunnum
skrímslastöðvum. Og skilning-
ur þinn á því, hvað skrímsli
væru. var nákvæmlega eins
enginn ög hann hafði verið í
júnimánuði 1949.
Þeíta voru svo glórulaus >
svik i embæt'tinú, að ég var
staðráðinn í að reka þig og
jafnvel að fá Ragnar til að
flytja mál á Þig fyrir vísvit-
andi embættissvik og svívirðu
við sannleiksleitina, og hafði
hugsað mér að biðja Gizur og
Jónatan að dæma þig til
þyngstu refsingar, ef málið
gengi til hæstaréttar.
En þá bjargaði það þér frá
opinberri niðurlægingu, að þú
varst orðinn bólfastur í Tjarn-
argötu 20 og farinn að heyra
einkennilega reimleika í hús-
inu, svo sem opnaða hurð þar
sem engin hurð var, en hafði
verið áður. Þetta fannst mér
73'ié^. til
CJÓKS
frá Þórbergi ÞórÖarsyni.
SOHGfl
af Jóni, hugsaði ég, og þar sem
þú varst eini maður þeirra,
sem ég þekkti persónulega, er
séð hafði sjóskrimsli, þá brá ég
á það ráð að gera þig að sér-
fræðingi mínum I monstrologíu
(skrímslafræði).
Þú þáðir embættið og gekkst
undir eftirfarandi skuldbind-
ingar: Að safna öllu, sem til
væri á íslenzku prenti um
hvers konar skrímsli, bæði í
líki manna og dýra og sköp-
lags, sem hvorki virtist manns
né dýrs, úr sjá, ám, stöðuvötn-
um og á þurru landi. Að spyrja
menn spjörunum úr, hvar sem
leiðir þínar lægju eða þú dveld-
ist hér á landi og í öðrum,
Rússland ekki undanskilið.
Loks veittir Þú mér ádrátt fyr-
jr að halda þig £ grennd við
nafnkunnar skrimslastöðvar í
sumarfrium þínum og horfa
mcö árvekni' og gauntgaefni til
skrimsla. Þú virtiiít hafsr-skýf-
einkar fræðandi fyrirbrigði og
fór enn að hugsa: Kannski Jón
skinnið geti orðið þarna að
liði. Og nú réðst ég í að gefa
síðustu tilraunina, glapinn af
trú minni á guðdóminn í mann-
inum, og dubbaði þig upp í
sérfræðing minn í innanhús-
reimleikum, og ekki meira á
þig lagt en að rannsaka reim-
leikana í þessu eina húsi. Nú
þarf Jón ekki að lita í bók,
ekki að spyrja Pétur og Pál,
ekki að ferðast, aðeins að
hlusta og horfa og læðast um
húsið, þegar svo bæri undir,
hugsaði ég. Þú tókst við emb-
ættinu og lofaðir að standa
þig vel.
Eftir þessa embættisveitingu
kom ég öðru hverju í Tjarnar-
götu 20 og bað þig um skýrslu,
því að nú var skammt að fara
og málefnið æsandi merkllegt.
Þetta leit efnilega -út I fyrstu,
en ekki leið á ISngu, áður tn;
sótti í gamla horfið. Þú gafst
alltaf sömu skýrsluna og bætt-
ir engu við þig. Ég gekk úr
skugga um, að þetta stafaði
ekki af reimleikaskorti í hús-
inu, heldur af gömlu karakter-
lympunni: "leti og hirðuleysi í
embættinu. Þú sofnaðir á verð-
inum, þegar þú áttir að vaka
og hlera. Þú hafðir ekki nennu
í Þér til að sefa þig í að horfa.
Og þú gazt ekki mannað þig
upp í að skrenpa niður á næstu
hæð, þegar þú heyrðir hurðar-
lausu dyrnar opnaðar eða
gengið um gólfið. Og þú sýnd-
ist ergan áhuga hafa á því að
sannreyna, hvort sum þau
hljóð, sem þú heyrðir, stöfuðu
frá reimleikunum eða ein-
hverju náttúrlegu í húsinu.
Það kvað meira að segja svo
rammt að sinnuleýsi þínu, að
þú nenntir ekki að gera þér
grein fyrir, hvort hræfingarnar
voru inni í húsinu eða úti í
garðinum. Og mikið fannst
mér sérfræðingsöómur þinn
verða mjósleginn, þegar einn ■
ótíndur húsamá'ari, sem kom
nokkrum sinnum i Tjarnargötu
20 af tilviljun, skynjaði þar
fleiri undur en þú. sem þar
hafðir haft hrásetur árum sam- .
an og setið í reimleikaembælti.
Nú var umburðarlyndi, mitt
við frammistöðu þína gersam-
lega þrotið og ég búinn að af-
ráða að reka big úr embætt-
inu og taka þig aldrei í mína
þjónustu framar. En þá hljóp
á snærið hjá þér. Að mér alveg
óvörum kom mjög draugaleg
skýrsla, og trú mín á guðdóm-
inn í manninum fékk nýjan
l.ióma: Það hafði tvisvar verið
skrúfað frá miðstöðinni um há-
nótt oa hita h’eypt urri allt
húsið. Nú eru Jón og eilífðar-
verurnar að komast í stuð,
hugsaði ég og frestaði burt-
rekstrinum. En einhvernveginn
fór það svo, að ekki vildi
skrúfast frá miðstöðinni í
þriðia sinn. þó að draugar séu
annars vanir að hætta ekki
fyrr en þeir eru búnir að gera
teiknjn brisvar, og bú sýndist
ekki hafa orðið fyrir neinn’
vakningu af þessari öflugu á-
minningu.
Svo dundi sú skelfing yfir,
sem steindrap þig i embættinu.
Sá óforbetranlegi skálkur gegn
eilifðarmálunum, pu pu Kjart-
an Helgason, hafði hangið yfir
einhverju ónytjungsföndri í
kompu sinni nætumar sem
skrúfað var frá miðstöðinni, og
nú varð það uppvíst, eftir
sjálfs hans Vitnisburði, að það
var hann, sem háfði skrúfað'
frá til að fá hita á sinn of-
aukna kropp í þessu húái, mér
liggur við að segja: i þessum
heimi. Svo sinnulaus. varstu og
rotsofandi í embættinu, að
þetta hafði alveg farið fram
hjá þér, en fullyrtir við sann-
leiksleitandann, að fráskrúfun-
in hefði verið yfirnáttúrleg.
En svo sanngjam er ég þó
í þinn garð, þrátt fyrir oll þín
embættissvik, að ég gef gnm
þínum nokkum rétf í því, að
nefndur Kjartan hafi logið
þessu upp á sig til að ófrægja
þig og mig og eilífðarmálin. En
lýgur hann þvi þá líka, sem
hann hefur sagt mér í tninaði,
að hurð 1 húsinu háfi hrokkið
upp á gátt fyrir framan ncfið
á honúm, þegar hann aetlaði
að fara að opna háná, i drag-
' Frámhald -;4