Nýi tíminn - 16.11.1961, Blaðsíða 6

NVITÍMINN
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Ásmundur Sigurðsson.
Ctgefandi: Sósíalistaflokkurinn.
Áskriftargjald 100 kr. á ári.
n 111111111111111 ] 111111111 > i ■■ 11111111111111111 m 1111 ■ 11111 u 111111111111111:11 i 11:11111: i i i i
íslendingur á ensku
■Jl/fikið íhefur verið rætt og ritað um sjónvarp hér á
* landi á undanförnum árum, og ýmsar athuganir
hafa verið gerðar á kostnaði og skilyrðum hérlendis.
Menn hefur greint mjög á um það hvort tímabært
væri að hefja íslenzkt sjónvarp, hvort að því yrði menn-
ingarauki, eða hvort það yrði léttvægt og jafnvel for-
heimskandi tímamorðingi. Flestir munu þó hafa gert
sér ljóst að sjónvarpsstarfsemi yrði hafin á Islandi
fyrr eða síðar, svo ríkur þáttur sem það er orðið í
löndunum umhverfis okkur, og viðfangsefni yrði' þá
að reyna að tryggja það að sjónvarpsefnið værí sem
myndarlegast og stuðlaði að auknum þroska, þekkingu
og menningu.
¥Tmræður og ágreiningur um þetta efni hafa verið
^ eðlileg fyrirbæri, en til skamms tíma hefur engum
dottið annað í hug en að viðfangsefnið væri það eitt
hvort íslendingar ættu að hefja sjónvarpsstarfsemi
sjálfir eða ekki. En nú blasir það allt í einu við að
ætlunin sé að leyfa bandaríska hernámsliðinu á Kefla-
víkurflugvelli að starfrækja sjónvarp fyrir meirihluta
íslendinga, alla þá sem búa á suðvesturhluta landsins.
Og þar með er málið sannarlega komið á nýtt stig. Það
skiptir ekki öllu máli í því sambandi hvert álit menn
kunna iað hafa á bandarísku sjónvarpi eða hverjar
skoðanir menn hafa á hersetu á íslandi; nú er um það
spurt hvort íslendingar eiga sjálfir að ráða menningar-
og skemmti-starfsemi hér á landi eða afhenda erlend-
um mönnum heimild til slíkrar iðju. Og þar er enn
verið að spyrja þeirrar spurningar hvort íslendingar
eigi að vera sjálfstæð þjóð eða ekki. Fullveldi þjóðar
er ekkert lögfræðilegt form heldur lifandi veruleiki,
og það sker úr um sjálfstæðið hvort þjóðin megnar að
halda uppi fjölbreyttu, lifandi og sjálfstæðu menning-
arlífi, dugmiklu fræðslukerfi, vísindum, listum og
skemmtunum. Stofnanir eins og skólar, rannsóknastof-
ur, útvarp og sjónvarp eru mælikvarði á það hvort þjóð
er sjálfstæð eða ekki; kikni þjóð undir lifandi menn-
ingarstarfsemi er hún ekki sjálfstæð hvað sem öllum
formum líður. Aðeins í nýlendum viðgengst það enn að
erlend ríki eigi skóla, útvarp eða sjónvarp, og um leið
og slíkar .þjóðir fá sjálfstæði er það fyrsta verk þeirra
að taka alla þvílíka starfsemi í eígin hendur.
Tlf'orgunblaðið hefur reynt að flækja málið með því að
halda því fram að það sé fjandskapur við Banda-
ríkin ef menn eru andvígir því að hernámsliðið fái að
starfrækja sjónvarp handa Íslendingum og spurt hvort
slíkir menin séu þá ekki einnig á móti bandarískum
kvikmyndum, bandarískri hljómlist o.s.frv. Allar kvik-
myndir hér á landi eru sýndar í íslenzkum kvikmynda-
húsum, öll hljómlist flutt á yegum íslenzkra aðila;
það er þannig íslendinga sjálfra að velja og hafna (þótt
valið sé að vísu stundum lágkúrulegt). Á sama hátt
yrði eflaust bandarískt efni í íslenzku sjónvarpi, þegar
það kæmist upp, en jafnvel Morgunblaðið hlýtur að
skilja hversu alger eðlismunur er á því að íslendingar
haldi sjálfir uppi menningar- og skemmti-starfsemi í
landi sínu eða afhendi hana útlendingum.
jyjbrgunblaðið hefur einnig sagt að það hafi þá trölla-
trú á íslemzikri menningu að bandarísk sjónvarps-
starfsemi muni ekki geta spillt henni. Það er auðvelt
að flíka slíkum hreystiyrðum, en reynslan er ólýgnust.
Á sínum tíma fluttist stór hluti þjóðarinnar til Amer-
íku, kjarnmikið fólk sem var íslenzk menning runnin
í merg og blóð. Samt tók það aðeins eirua til tvær
kynslóðir að gera þetta þjóðarbrot amerískt vegna þess
að það lifði í erlendu menningarumhverfi. í sambandi
við för forseta íslands vestur um haf var því vel lýst
hvemig komið væri með setningunni: „Það er líka
hægt að vera góður fslendingur á ensku“. Er það ef til
vill hugsjón Morgunblaðsins að sá hluti þjóðarinnar
sem enn býr á þessari eyju verði einnig góðir íslend-
ingar á ensku? — m.
Blaðaskrif
ðssonar
Jón Sigurðsson: RIT
Blaðagreinar I. Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs og
í»jóðvinafélagsins, Rvík.
1981. — Svcrrir Krist-
jánsson sá um útgáfuna.
— Prentsmidjan Odtii
h/f prcntaði.
Fútt hefur íslendinga greint
minna á um en ágæti Jóns
Sigurðssonar frá Rafnseyri, og
gildir þar næstum einu um sam-
tíð harís og seinnitíma menn.
Allt frá því að hann tók for-
ustu stjórnfrelsisflokksins á
Þjóðfundinum 1851 og til
dauðadags tjáði engum stund-
inni lengur að tefla við hann
um hylli landsmanna; meira
að segja fyrirgafst honum von-
um bráðar að mestu, er hann
gekk fram fyrir skjöldu lækn-
ingamanna gegn hinum vígreifu
postulum niðurskurðarins í
fjárkláðamálinu.
Jón var fyrsti stjórnmálaleið-
togi íslendinga í nýjum sið, og
lét hann sér -fæst óviðkomandi,
sem hann taldi til framfara
horfa. Óneitanlega var hann
ráðríkur og óvæginn við þá,
sem risu gegn honum í ein-
stökum málum. Leiddi það til
þess, að nokkrir mætir menn
lentu á öndverðum meiði við
hann, og má þar einkum geta
þeirrá Gísla Brynjólfssonar,
Arnljóts Ólafssonar og Gríms
Thomsens. En svo mikil voru
ítök Jóns imeðal íslendinga,
að þessir andmælingar hans,
sem um margt voru hinir mæt-
ustu menn, hafa tæplega enn-
þá fengið að njóta sannmælis.
Væri þó vafalaust hægt að
veita þeim uppreisn án þess
að orðstír Jóns bíði við það
hnekki.
Svo hugstæður sem Jón hef-
ur jafnan verið Islendingum
er ekki nema að vonum, að
þeir hafa heiðrað minningu
hans meira en nokkurs annars
af öpdvegismönnum sínum.
Munu þó flestir á einu máli
um, að skuldin við hann verði
seint eða aldrei að fullu greidd.
Þegar að Jóni látnum ritaði
sr. Eiríkur Briem ítarlega ævi-
minningu hans í Andvara. Ár-
ið 1887 gaf Þorlákur Ó. John-
sen út æviágrip Jóns frænda
síns á ensku. Á aldarafmæli
Jóns, 1911 minntist Bókmennta-
félagið þessa athafnasama for-
seta síns með myndarlegu af-
mælishefti af tímariti sínu,
Skírni. Sama. ár sáu þeir Jón
Jensson og Þoiieifur H. Bjarna-
son um útgáfu á úryali úr
bréfum Jóns fyrir báðar deild-
ir Bókmenntafélagsins; og 1935
sá Þorleifur um útgáfu á nýju
safni bréfa hans.
Á árunum 1929—’33, þegar
draugur heimskreppunnar.riiiklú
reið sem ákafast húsum hér
um slóðir, gaf Þjóðvinafélagið
út mikla ævisögu Jóns í fimm
bindum. Var hún eftir dr. Pál
Eggert Ólason, mikilvirkasta
sagnfræðing íslands það sem af
er þessari öld, svó að ekíri sé
meira sagt. Er ekki grunlaust
um, að þá hafi ýmsir talið
skuldina við minningu leiðtog-
ans mikla greidda að svo miklu
leyti sem þess mætli verða
auðið í rituðu máli og þá öll
kurl komin tii grafar.
En hér sannaðist sem endra-
nær, að sagnfræðingum auðn-
ast sjaldan eða aldrei að tæma
viöíangsefni sín svo, að þeir
fái sagt um þau síðasta orð-
ið. Ef ekki kemur ný vitn-
eskja á daginn, bréf, skjöl eða
annað, sem varpar nýju Ijósi
á menn og málefni, þá koma
þó altjent nýir tímar, sem
leggja annað og ólíkt mat á
hvað eina. Síðastliðinn áratug
Sverrir Kristjánsson
hefur Lúðvík Kristjánsson
dregið fram í dagsljósið fjöl-
margar áður óathugaðar heim-
ildir um Jón Sigurðsson og
samtíð hans, og hafa bækur
hans ótvírætt sannað, hvílík
þörf er orðin á að kanna á ný
og rita sögu Jóns og frelsis-
baráttunnar, auk þeirra þátta,
sem aldrei hafa verið kann-
aðir að neinu ráði. Hlýtur
fyrr en síðar að reka að því,
að svo verði gert, ef íslending-
ar gerast ekki með öllu af-
huga sinni eigin sögu. En áður
þar kemur er ótvíræður vinn-
ingur að því, að sem flest
birtist af vönduð.um og velút-
gefnum frumheimildum og ein-
stökum athugunum( og rann-
■ sóknúm á takmörkuðum svið-
um. Hefur að vísu nokkuð
þokað í þá átt. á liðnum ár-
um, þó að stórum bet.ur megi,-
ef du.ga skal.
Otgáfa sú á. blaðagreinum
Jóns Sigurðssonar, sem hjr um
ræðir, er einn steihnirín, sém
nota ber í hleðsluna, þegar
saga stjórnfrelsisbaráttunnar
og raunar allrar 19. aldarinn-
ar verður sett saman.
Tildrög útgáfunnar má víst
rekja til þess frekar fágæta
atviks að þingmenn úr öllum
þingflokkunum fluttu í samein-
ingu þingsályktunartillögu um
að gefa út öll rit Jóns Sig-
urðssonar í tilefni af 150 ára
afmæli hans, þ.e. gera ritum
hans svipuð skil og Banda-
ríkjamenn hafa gert Jefferson
og Lincoln, andríkustu forset-
um sínum. Við nánari athugun
var samt horfið frá svo stóru
fyrirtæki hér, enda fannst
mörgum það meira horfa til
sundurgerðar en sannra nyt-
semda. Varð þá úr að hafa
þann hátt á að gefa a.m.k. út
blaðagreinár hans, sem birzt
höfðu á víð og dreif í útlend-
um blöðum sem innlendum um
daga hans og hafa því verið
fæstúm aðgengilegar. Voru þær
þar á ofan flestar nafnlausar,
og er raunar mest að þakka
hirðusemi Jóns sjálfs og safn-
aranáttúru, svo og ummælum
hans í einkabréfum, að hægt
er að feðra sumar þeirra.
Alls munu greinar þessar
fylla þrjú bindi, og er það hið
fyrsta, sem nú hefur birzt. Það
hefst á formála og ítarlegum
inngangi Sverris Kristjánsson-
ar, sem hefur annazt ritstjórn-
ina af mestu prýði að því er
séð verður. Er inngangur hans
góður fengur og minnir á, að
Sverrir hefur áður birt af-
bragðs ritgerð um tímabilið
1830—’51, sem er að finna í
bókinni Hugvekju til Islendinga
frá árinu 1951. — Annars er
inngangur sá, sem hér um ræð-
ir, einkum til þess ætlaður að
auka lesendum skilning á meg-
inefni bókarinnar, og fæ ég
ekki betur séð en þeim til-
gangi sé vel náð. — Samtals
eru formáli, inngangur og
heimildaskrá 64 bls. (LXIV).
Þá tekur við I. hluti rit-
gerðanna, hinar íslenzku, sem
birtust í Reykjavíkurpóstinum
(2), Lanztíðindunum (1), Þjóð-
ólfi (17), Norðra (1, sem er þó
varla nema au.glýsing), Norð-
anfara (5), Baldri (1), fsafold
(1) og Norðlingi (1), — samtals
29 greinar og greinakorn frá
árunum 1848—’78. Fjalla rit-
smíðar þessar um hin ólíkustu
efni, enda' ekki öllum ætlað
langlífi af höfundarins hálfu.
Ná greinar þessar-yfir bls. 3—
76.
II., þáttur ér .greinar í
dönskum blöðum, og eru mai'j
:■!• þéirra:1 liinar . markverðusti
Sanna þær Ijóslega, hversu ái
vakur Jón vaé, er honui
. fannst á Island dg. Islendinp
hallað í dönskum blöðum. He
u.r siíkt þó. vérið nóg tfl a
æra óstöðugari.. .Fjalla . grein:
þessar (rir. 30—66) m. a. ui
verzlunarmál (en J.ón hóf eir
mitt, /opiriber afskipti af má
efnum íslands með svargrei
sinni,: „P. C. Knúdtzori conti
.6' — NÝI TÍMINN •— Fimmtudagur 16. nóvember 1961