Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.2002, Blaðsíða 9

Fréttabréf ættfræðifélagsins í janúar 2002
Oddur Friðrik Helgason:
Staða og framtíð íslenskar ættfræði
Útdráttur úr erindi Odds, sem flutt var á fundi Ættfræðifélagsins 22. nóvember 2001
ttfræði á íslandi hefur dottið í djúpa lægð.
Ymsir líta orðið á hana sem peningamál
einvörðungu en ættfræðin er talin aukaatriði. Menn
hafa ekki sinnt því að kynna sér hina sönnu ættfræði
og ættfræðirannsóknir eins og þær hafa verið unnar
gegnum aldirnar. Þetta á ekki að vera svo, ættfræðin
á að vera númer eitt, peningamálin á eftir og þetta
ætti að vera hægt að laga ef vilji er fyrir hendi.
Ættfræðiþekking var öllum nauðsynleg fyrr á
tímum vegna framfærsluskyldu í fimmta lið svo sem
fram kemur í Grágás, elstu lögbók Islendinga og eru
þau ákvæði fyrsti skráði félagsmálapakkinn hér á
landi. Þá var og um að ræða hefndarskyldu og erfða-
réttindi sem skiptu enn meira máli þegar þjóðinni
fækkaði t.d. vegna drepsótta. Þetta tel ég valda
ættfræðiáhuga þjóðarinnar í fyrstu. Enn er ættfræði-
þekkingin nauðsynleg og hún er undirstaða sagn-
fræðirannsókna. Flestir eða allir vilja líka vita um
uppruna sinn og fjöldi fólks stundar ættfræði-
rannsóknir sér til ánægju.
í EES lögum er ættfræði bönnuð en írar, Skotar og
Norðurlandaþjóðirnar hafa leyst þau mál með
sérstakri lagasetningu sem möguleg er vegna þeirrar
hefðar sem ríkir á þessu sviði. Þessi leið verður
einnig farin hér, a.m.k. verður aukið við lög um
persónuvemd. Ekki er hægt samkvæmt lögum að
gefa þjóðinni ættfræðina með því að setja hana á
veraldarvefinn eins og um var rætt um skeið.
Nú em málaferli í gangi um söfnun og notkun
ættfræðiupplýsinga, sú flugeldasýning sem efnt
hefur verið til varðandi þau hefur orðið til stórskaða
fyrir íslenska ættfræði. Menn hafa ekki gáð að því
hvað þeir eru að gera, þetta snertir einnig sagn-
fræðina og getur eyðilagt hana. Menn eiga að fá
eðlilegt gjald fyrir sína vinnu en græðgin má ekki
ráða för. Ekki myndi ég vilja liggja undir þeim
bautasteini sem þeim mönnum verður reistur sem eru
að eyðileggja ættfræðina. Ég hef ekki neinna
persónulegra hagsmuna að gæta, minn áhugi beinist
aðeins að því að vinna ættfræðina sjálfa sem best og
ég þarf ekki að forsvara verk mín gagnvart neinum
nema þjóðinni. Bak við mig eru engin stórfyrirtæki,
en hins vegar hef ég þjóðina á bak við mig eins og
best sést á því að þegar fyrirtækið ORG var stofnað
fyrir fimm ámm, átti ég eina ættfræðibók en ef svo
fer sem horfir verður gagnasafn mitt það stærsta á
landinu og í því eru m.a. á 4. þúsund niðjatala sem
t.d. hafa verið unnin fyrir niðjamót.
Erfðafræðilegur grunnur og sagnfræðilegur er
ekki hinn sami, í sagnfræðilegum grunni eins og
mínum eru kjörböm alltaf skráð börn kjörforeldr-
anna, en í erfðafræðilegum grunni koma kynforeldr-
ar fram, alltaf er mikið um ættleiðingar og ekki er
leyfilegt að birta nöfn kynforeldra kjörbama í opin-
berum grunnum. Grunninn verður að byggja upp í
samræmi við það sem á að nota hann (til). Mér fannst
einkennilegt að sá erfðafræðigrunnur sem til er skuli
ekki vera notaður til erfðarannsókna, þ.e. grunnur
Erfðafræðinefndar.
Ég álít að erfðagreiningarfyrirtækin eigi ekki að fá
neinar ættfræðiupplýsingar í sínar hendur. Sá sem
óskar eftir rannsókn ætti að senda beiðni til Persónu-
vemdar, sem léti síðan t. d. Erfðafræðinefnd vinna
ættartengingamar. Persónuvernd sæi síðan um dul-
kóðun og þá yrðu gögnin send til erfðagreiningar-
fyrirtækjanna. Þetta er eina leiðin til að tryggja nafn-
leynd.
Skyldunnar til að vitna í heimildir er ekki alltaf
gætt í ættfræðibókum og t.d. hefur komið í ljós að
þegar menn hafa sótt upplýsingar í önnur ættfræðirit
hafa menn ekki gætt þess að líta í leiðréttingar aftast
Oddur Friðrik Helgason œttfrœðingur og
fyrverandi sjómaður, fœddist á Akureyri 29.
nóvember 1941. Hann ólst upp á Akureyri hjá
afa sínum og ömmu, Páli Jónssyni og Stefaníu
Einarsdóttur. Gekk þar í barna- og unglinga-
skóla, hóf sjómennsku 15 ára hjá Útgerðar-
félagi Akureyringa og stundaði hana á sumrin
þar til skólagöngu lauk, en var síðan alfarið á
sjó til ársins 1987 eða í um 30 ár.
Flutti til Reykjavíkur árið 1990 og stundaði þar
ýmis störf, en árið 1995 varð hann ahnnnulaus
ogfór á tölvunámskeið, og opnaðist þá fyrir
honum sá möguleiki er tölvan gaftil að skrá inn
œttfræðiupplýsingar. Oddur hefur haft mikinn
áhuga á œttfrœði allt fi'á unga aldri, en hófekki
markvissa skráningu ættfrœðigagna fyrr en í
ársbyrjun 1996.
http://www.vortex.is/aett
9
aett@vortex.is