Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2003, Qupperneq 22

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í maí 2003
Um ættrakningu frá Arna
Grímssyni (Einari sterka)
Villur í ættfræðisyrpum komast stundum á prent og
ganga síðan aftur í hverju ritinu eftir annað.
Eitt þeirra gömlu ættfræðirita, sem margir hafa
notað gagnrýnislítið er Ættir Austfirðinga eftir Einar
Jónsson prófast, sem kom út fyrir um það bil hálfri
öld, í umsjá Einars Bjamasonar og Benedikts Gísla-
sonar. Þetta er undirstöðurit um austfirskar ættir,
samið af mikilli elju og samviskusemi, en án
aðgangs að ýmsum gögnum sem nú eru tiltæk, enda
eru í ritinu vafaatriði og villur, sem auðvelt væri að
lagfæra með samanburði við heimildir. Einar Bjama-
son fjallar um þetta í inngangi sínum að útgáfunni.
Haldlaus ættfærsla
Aftarlega í ritinu (upphafsnúmer 13671) er þáttur
sem ber heitið Einar Jónsson hinn vestfirski. Þar er
fjallað um Ama Grímsson sakamann af Snæfells-
nesi, sem strauk frá yfirvöldum vestra 1745 og bjó
síðar um áratuga skeið í Norður-Þingeyjarsýslu og
nefndist Einar Jónsson, kallaður Einar sterki. Síðan
eru nokkrir afkomendur hans taldir.
Þessi þáttur er bersýnilega aðeins minnispunktar,
en ekki fullgerð ættarskrá.
1 upphafi er vitnað í ættasafn Jóns Sigfússonar frá
Ketilsstöðum, en þar segir að Eiríkur Einarsson, sem
bjó á Eldleysu í Mjóafirði og síðar í Álftavík við
Loðmundarfjörð. hafi verið sonur Einars sterka.
Einar prófastur sér þegar í stað, að þetta er til-
hæfulaust, en heldur samt í hugmyndina um að
Eiríkur hafi verið afkomandi Einars sterka, og
ályktar að faðir hans, Einar Ámason bóndi á Eyri í
Reyðarfirði, hafi líklega verið sonur Einars sterka,
fæddur eystra áður en Árni skipti um nafn.
Benedikt Gíslason, sem hefur búið þáttinn til
prentunar, sér að þetta stenst ekki, og slær fram þeirri
hugmynd að Einar Ámason hafi verið fæddur vestra,
en komið austur á unglingsaldri og sest þar að. í
niðjaskránni sem á eftir fer er Einar Ámason á Eyri
síðan talinn sonur Áma Grímssonar, þ. e. Einars
sterka, en frá Eiríki á Eldleysu og bræðrum hans,
Sigurði, Magnúsi og Einari, eru komnar fjölmennar
ættir.
Þessi ættfærsla er haldlaus með öllu, en hefur þó
verið tekin gagnrýnislaust upp í hverja ættarskrána af
annarri, nú síðast dreift um allt land í íslendingabók.
Oáreiðanlegt
Eina heimildin sem sr. Einar Jónsson nefnir fyrir
ofannefndri ættfærslu er ættaskrá Jóns Sigfússonar. í
inngangi að Ættum Austfirðinga segir sr. Einar að
ættasafn Jóns sé „mjög sundurlaust og óljóst og því
miður margt í því óáreiðanlegt, eins og ég sá smátt
og smátt“. Mér vitanlega hefur enginn tilfært aðra
heimild fyrir þessari ættfærslu.
En hvað gat valdið því að Jón Sigfússon áleit að
Eiríkur Einarsson hefði verið sonur Einars sterka
(Árna Grímsssonar), og þá trúlega líka bræður hans,
Sigurður, Magnús og Einar frá Eyri?
Líklegasta skýringin er sú, að hann hafi haft
spurnir af fólki sem var komið af Einari sterka (Áma
Grímssyni) og einhverjum þessara bræðra, og í
fljótfæmi ályktað að bræðumir hafi verið synir Árna.
Sama ástæða gæti hafa valdið því að Einar prófastur
vill ekki sleppa hugmyndinni um að Eiríkur og
bræður hans séu komnir af Áma Grímssyni, þrátt
fyrir það að hann bendir á að ættfærsla Jóns Sigfús-
sonar standist ekki.
Sonur Einars sterka (Árna Grímssonar) úr Þistil-
firði, Hákon Einarsson, flakkaði austur í Múlasýslur
1784 í Móðuharðindunum. Árið eftir var hann skráð-
ur vinnumaður hjá Einari Ámasyni á Eyri í Reyðar-
firði, og aftur 1788, en síðan í nokkur ár á Hólmum
og Stuðlum. Aldur hans á manntölum eystra er oftast
talinn 4-5 árum lægri en fæðingardagur hans í
kirkjubók Svalbarðssóknar gefur tilefni til, en þar er
hann sagður fæddur 1761.
Hákon kvæntist 19. okt. 1794 konu úr Hellisfirði.
Sonur þeirra var Einar Hákonarson bóndi í Austdal í
Seyðisfirði. Tvær af dætrum hans giftust sonum
Sigurðar Einarssonar frá Eyri. Böm þessara hjóna
hafa verið samtímafólk Jóns Sigfússonar, sem dó
1866, og Einars prófasts, sem var fæddur 1853.
Þama var vissulega um skyldleika við Árna
Grímsson að ræða, en ekki í föðurættina, frá Einari á
Eyri, heldur í móðurættina, frá Hákoni Einarssyni.
Misskilningur
Saga Árna Grímssonar frá því að sakferli hans hófst
1742 eða 1743 er vel kunn, m. a. úr Alþingsdómum,
Skagfirðingasögu Jóns Espólíns, Islandsannál Sveins
Sölvasonar lögmanns og fleiri gömlum ritum. Þá
hafa verið skráðar nokkrar frásagnir um feril hans.
Einna ítarlegust er frásögn Gunnars Gíslasonar,
sem prentuð var í Öldinni, fylgiriti Heimskringlu,
1893-1894. Gunnar var fæddur 1823, bjó lengi í
Þistilfirði en fluttist 1887 frá Seyðisfirði til Ameríku.
Helsti heimildarmaður hans var Þórunn Pétursdóttir
frá Hallgilsstöðum á Langanesi, sem var gift Þor-
steini Illugasyni bónda þar, sonarsyni Árna Gríms-
sonar (Einars sterka), en hún hafði mest af fróðleik
http://www.vortex.is/aett
22
aett@vortex.is