Árbók VFÍ - 01.01.1989, Blaðsíða 245

Stífluefni 243
m: massi efnis ofan skriðflatar
g : PYNGDARHRÖÐUN
Mynd 1 Hefðbundin athugun á jarðskjálftastœðni jarðstíflu.
styrkþættir einhverra stífluefna kunna að breytast við sveil'lukennt álag.
4. Ekki er tekið tillit til myndunar ysju í stífluefnum. Þetta vegur líklega þyngst þegar meta
skal jarðskjálftaöryggi jarðstíflna.
Árið 1971 varð verulegt skrið í Lower San Fernando stíflunni í Kaliforníu í Bandaríkjunum í
jarðskjálfta sem mældist 6,6 stig á Richterkvarða. Einungis munaði nokkrum sentimetrum að
vatn flæddi yfir stífluna, en neðan hennar var 70.000 manna byggð. Jarðskjálftastæðni þessar-
ar stíflu hafði verið reiknuð skv. ofangreindum hefðbundnum aðferðum og dæmd full-
nægjandi. Þetta atvik hrinti af stað miklum rannsóknum á jarðskjálftastæðni jarðstíflna og voru
þróaðar aðferðir sem taka nokkurt tillit til þeirra ágalla sem taldir eru upp hér að framan.
Flestar stíflur Landsvirkjunar á Þjórsár-Tungnaársvæði eru hannaðar samkvæmt áðurnefnd-
um aðferðum, þ.e. með láréttum krafti til þess að líkja eftir áhrifum jarðskjálfta. Til þess að
unnt sé að meta öryggi stíflnanna í jarðskjálfta nteð nýrri aðferðum var á vegum Landsvirkjun-
ar prófuð svörun ýmissa jarðefna frá virkjunarsvæðinu við Þjórsá og Tungnaá við sveiflu-
kenndu álagi. Einn mikilvægasti þátturinn í slíku mati er athugun á því hvort ysja kunni að
myndast í jarðskjálfta annað hvort í stíflu eða stíflugrunni. Efnisprófanir beindust því einkum
að því að meta við hvaða aðstæður slíkt gerist.
Hafa ber í huga að prófanir þær og niðurstöður sem hér verður gerð grein fyrir eru hinar
fyrstu sem gerðar hafa verið á íslenskum jarðefnum og því nauðsynlegt að setja fyrirvara urn
heildarályktanir sem af þeim megi draga. Reyndar voru áhrif sveiflukennds álags á nokkur
stífluefni frá sama svæði prófuð á Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins árið 1982. Þær
prófanir, sem einnig voru gerðar að tilhlutan Landsvirkjunar, en unnar af VST, eru hins vegar
hvorki eins víðtækar né jafn marktækar m.a. vegna mun ófullkomnari tækjabúnaðar.
2 Sandysja - kviksyndi
Kaldakvísl er ysjótt segir í Ferðabók Sveins Pálssonar. Ysja getur myndast þegar mettað laus-
pakkað efni verður fyrir titringi sem þá leitast við að breyta rúmmáli þess. Sé drenun hæg eða
engin veldur öll viðleitni til þjöppunar hækkun póruþrýstings í efninu. Verði póruþrýstingur
jafnhár jarðþrýstingi missir núningsefni skúfstyrk og hagar sér sem vökvi. Efnið ysjast og úr
verður kviksyndi eða sandbleyta.
Rannsóknir á ysju og ysjumyndun hófust fyrir alvöru erlendis eftir jarðskjálftana í Niigata í
Japan og í Anchorage í Alaska árið 1964.
Niigata skjálftinn mældist 7,5 stig á Richterkvarða og voru upptök hans 50 - 60 km frá borg-