Bændablaðið - 14.03.1995, Síða 6

6
Bændablaðið
Þriðjudagur 14. mars 1995
Sameiningamejnd Stéttarsambandsins og Búnaðarfélagsins, sem kosin var um mitt sumar 1993,
skilaði drögum að samþykktum vegna sameiningar félaganna rösku hálfu ári síðar. Hlutirnir
gengu hratt fyrir sig og í tengslum við sveitarstjórnarkosningarnar var efnt til könnunar á
afstöðu bœnda til sameiningarinnar. Þátttaka í atkvœðagreiðslunni var mjög mikil og yfir-
gnœfandi meirihluti var henni samþykkur.
Fullyrða má að þessar breytingar á félagsketfi landbúnaðarins eru eitt vandasamasta
verkefnið sem bændur hafa tekist á hendur í áraraðir. Nú er verið að færa félagskerfið til
nútímahorfs en á því hafa orðið tiltölulega litlar breytingar í áraraðir ef frá er talin stofnun
Stéttarsambands bænda árið 1945 og aðild búgreinafélaganna að því árið 1985. Búnaðarfélag
Islands er aldursforsetinn íþessum hópi en það var stofnað árið 1837.
Með sameiningu BI og Sb í ein heildarsamtök verða boðleiðir einfaldari og grundvöllur
skapast til samræmdari og skjótari ákvarðanatöku en þegar fjallað er um málin innan tvennra
samtaka. Jafnframt skapast grundvöllur fyrir skýrari verkaskiptingu milli heildarsamtakanna og
grunneininga þeirra en verið hefur innan félagskerfis BÍog Sb.
Þess er vænst að aukin hagkvæmni náist með einföldun íyfirstjórn og með hagræðingu í skrif-
stofuhaldi samtakanna.
Framtíð íslenskra bænda
Frá áramótum hafa stjómir Bún-
aðarfélagsins og Stéttarsambands-
ins farið í sameiningu með það
hlutverk, sem þeim, hvorri fyrir sig,
er falið í einstökum lögum, uns
fyrsta stjóm hinna nýju samtaka
hefur verið kjörin, en það verður
gert í dag. Til að auðvelda yfir-
stjóm bændasamtakanna var komið
á sérstakri samstarfsnefnd, en hún
ákvað að Haukur Halldórsson yrði
formaður hennar frá 1. janúar til
15. febrúar 1995, en þá tæki Jón
Helgason við formennsku og gegndi
henni fram að Búnaðarþingi.
Bændablaðið hitti þá Hauk og
Jón á dögunum og innti þá fyrst
eftir hvemig bændur yrðu varir við
að félögin væm komin í eina sæng.
Jón: Vonandi verða bændur
varir við ákveðnari vinnubrögð.
Það segir sig sjálft að sameinuð
heildarsamtök geta beitt sér á ann-
an hátt en þau sem fyrir vom.
Haukur: Ég vil skilgreina
bændasamtökin sem hagsmuna- og
þjónustusamtök og ég trúi því að
bændur muni fá betri þjónustu en
áður. Astæðan er sú að nú verður
vinnan samhæfðari.
Bœndablaðið: Verður unnt að
draga úr kosnaði við rekstur
samtakanna í kjölfar sameiningar-
innar?
Haukur: Það er afar erfitt að
slá fram tölum um hugsanlegan
sparnað en svo mikið er víst að
bændur hafa aldrei haft meiri þörf
fyrir góða leiðbeiningaþjónustu en
einmitt um þessar mundir. Það er
von mín að bændur fái í fram-
tíðinni betri þjónustu fyrir sömu
fjárhæð en þeir leggja til samtaka
sinna í dag. Á liðnum ámm hafa
fjölmargir bændur - og afurða-
stöðvar - tapað háum fjárhæðum
vegna ósamstöðu í sölumálum. Ef
hægt er að draga úr eða hindra að
slíkt gerist er það fljótt að skila sér.
Bœndablaðið: Stundum er
talað um bændasamtökin sem
miðstýrt bákn sem hefti eðlilega
samkeppni. Erþað re'tt?
Jón: Á fundum mínum með
bændum hefur fremur verið rætt
um skort á sterkum heildarsamtök-
um.
Haukur: Ég hef heyrt úr
ákveðnum áttum að bændasam-
tökin séu miðstýrt apparat. Þetta
eru að sjálfsögðu raddir þeirra sem
vilja að bændur séu tvístraðir og
komi sér ekki saman um nokkum
skapaðan hlut. Hér er ekki síst um
að ræða þá aðila sem leiða fá-
keppni í smásölu. Þeir hugsa fyrst
og síðast um skyndigróða og óttast
ekkert meira en að bændur hafi
samvinnu um sín mál. Trúlega eru
fákeppnisaðilamir þeir einu sem
eitthvað hagnast á gjaldþrotum.
Bœndablaðið: Dcemi?
Haukur: Líklega em kartöflu-
bændur nærtækastir, en þeim tókst
að sundra, og árangurinn er auðsær.
Það þekkja þeir best sem búa í
Þykkvabænum. Neytendur munu
ekki græða á því leiðtogum fá-
keppninnar tókst að fá framleið-
endur kartaflna til að selja þær
undir kostnaðarverði, en það er
staðreynd að hagsmunir neytenda
og bænda fara saman þegar til
lengri tíma er litið. Gjaldþrota-
leiðin bitnar á okkur öllum. Síðan
en ekki síst skulum við minnast að
það er beint samband milli þess
hve bændur standa vel saman og
afkomu þeirra,
Jón: Á aiþjóðaráðstefnum
bænda er einmitt lögð áhersla á að
bændur standi saman um afurða-
söluna. Bandaríkjamenn segja t.d.
að það sé lífsspursmál að bændur
standi saman á þessu sviði. Ástæð-
an er sú að örfá alþjóðleg fyrirtæki
ráða matvælamarkaðnum og hafi
þau töglin og haldimar munu þau
keyra niður verðið til bænda en -
upp til neytenda - til að hámarka
hagnað sinn. Sama þróun á sér stað
hér á landi.
Haukur: Víðast hvar þar sem
ég þekki til er það viðurkennt af
opinberum aðilum að bændum sé
nauðsynlegt að hafa samvinnu um
vinnslu afurða og sölu. Einstakir
bændur geta ekki annast öll sín
mál. Af þessum sökum er erfitt að
heimfæra samkeppnislög upp á
bændur. íslensk samkeppnislög eru
í öngstræti. Meðal þeirra þjóða sem
ég þekki til eru þau fyrst og fremst
sett upp vegna óréttmætra við-
skiptahátta en ekki til að hundelta
bændur sem verða að vinna saman
- ef þeir eiga ekki að lognast út af
sem stétt.
Bændablaðið: Má ekki fœra
rök fyrir því að ef framleiðslu-
kvótar hefðu aldrei komið til
sögunnar hefði orðið eðlileg
grisjun í bœndastétt og hagkvœm-
ustu búin setið eftir til hagsbóta
fyrir neytendur og skattgreiðendur.
Jón: Oft er hægt að tala um
tvenns konar hagfræði. Önnur er til
í bók en hin er blákaldur raunveru-
leiki. Því miður fer þetta tvennt
ekki alltaf saman. Við eigum dæmi
um atvinnugrein, kartöflufram-
leiðsluna, þar sem framleiðslustýr-
ing er í raun ekki til - heldur algjört
frelsi. Ég held að engin geti haldið
því fram að þar hafi orðið einhver
hagræðing.
Haukur: Framleiðslukvótar
eru ekki séríslensk fyrirbæri.
Erlendis, rétt eins og hér, voru þeir
settir til að fyrirbyggja annað og
verra. Offramleiðsla veldur sóun
sem kvótar geta hamlað gegn.
Ræðum aðeins um hagkvæm-
ustu bústærðina. Ég held að engin
ein bústærð sé sú eina rétta - a.m.k.
ekki í sauðfjárrækt. Til þess eru
allar aðstæður hér of margbreyti-
legar. Það er trú mín að yrði fram-
leiðslukvóti lagður af í sauðafjár-
rækt og bændur færu í óhefta sam-
keppni yrðu þeir einir eftir í grein-
inni sem hefðu meirihluta tekna af
öðru en sauðfé. Þannig mundi sam-
keppnin bitna mest á þeim svæðum
þar sem sauðafjárækt er mest.
Bœndablaðið: Þurfa bœndur
ekki í auknum mœli að líta til neyt-
enda. Hafa þeir gert nógu mikið af
því á liðnum árum að kanna þarfir
þeirra ?
Jón: Þetta hafa bændur gert í
auknum mæli en rétt má vera að
þeir hafi stundum brugðist óþarf-
lega seint við. Fyrir nokkrum
áratugum voru bændur hvattir til að
framleiða sem mest og á sínum
tíma fengu þeir gott verð fyrir
vörur sínar á erlendum mörkum.
Bœndablaðið: Þið hafið talað
um aukna samkeppni en eru bænd-
ur tilbúnir til að mœta henni?
Jón: Það er hægt að svara þess-
ari spumingu neitandi ef maður lít-
ur á sumar hliðar málsins. Til dæm-
is ef litið er á veika stöðu sauðfjár-
bænda og garðyrkjubænda. Hún er
svo slæm að þeir eru ákaflega illa
undir það búnir að takast á við
harða samkeppni.
Haukur: Samkeppni á mat-
vælamarkaði er afar hörð - andstætt
því sem oft er haldið fram. Tökum
mjólkuriðnaðinn sem dæmi. Hann
berst um hylli neytenda og á þar í
hörðum slag við gosdrykki og safa
af ýmsu tagi. Ostar keppa við ann-
að álegg og kjöttegundir em ekki
aðeins í harðri baráttu innbyrðis
heldur líka við fisk og pastavömr.
Bænda bíður enn harðara
viðskiptaumhverfi og ef stjómvöld
gæta þess aðeins að samkeppnin sé
eðlileg þurfa bændur ekki að
kvarta. Én það getur ekki talist
eðlileg samkeppni að hingað séu
fluttar inn vömr sem em niður-
greiddar í útfluningslandi eða njóta
hárra útflutningsbóta.
Bœndablaðið: Lífrœn ræktun
hefur oft verið nefiid síðustu
misseri. Er hún lausnarorðið?
Haukur: Það em ekki til nein
töframeðöl í landbúnaðarmálum.
Við höfum reynt nokkur og orðið
illt af. Hins vegar ber okkur að
kanna allt sem rekur á okkar fjömr
og vinsa úr það sem nothæft getur
talist. Fyrst af öllu þurfa bændur að
sanna enn frekar fyrir íslendingum
að íslensk matvæli em sérstök að
gæðum og betri en flest það sem
hægt er - og verður hægt - að
kaupa að utan.
Hvað varðar markaðssetningu á
erlendri gmnd þá ber að gera það á
gmndvelli gæða en ekki magns.
Lífrænar vömr eiga þar vonandi
möguleika - jafnvel betri en sam-
bærilegar vörar frá ýmsum lönd-
um.
Jón: Innanlandsmarkaðurinn er
stærsti og því mikilvægasti mark-
aðurinn fyrir íslenskar búvömr en
auðvitað ber okkur líka að stefna á
erlenda markaði. I því sambandi vil
ég minna á að Alþingi samþykkti
fyrir skömmu lög um markaðsátak
fyrir íslenskar búvörur.