Bændablaðið - 27.03.2001, Síða 17

Þriðjudagur 27. mars 2001
BÆNDABLAÐIÐ
17
Gin- og klaufaveiki
Áskorun frá yfirdýralækni til bænda og
annarra vegna gin-og kiaufaveikifaraldurs
á Stóra-Bretlandi og víðar um heiminn
Menn óttast að gin- og
klaufaveiki geti borist til
landsins með fóiki eðá varningi.
Þetta er bráðsmitandi
veirusjúkdómur, landlægur í
Asíu, Afríku og S-Ameríku og
hefur fundist í Evrópu annað
kastið. Veiran er lífseig og getur
lifað nógu lengi til að berast
langar leiðir með ýmsu móti.
Hættan fyrir okkur iiggur í því
að smitefni, sem kemst inn fyrir
landsteina frá fyrrnefndum
svæðum eins og t.d. Bretlandi,
berist í dýr hér á landi. Ef það
gerist, er iiruggt að mjög
alvarlegt ástand skapast og tjón
verður mikið því að
sjúkdómurinn hefur aldrei
borist til landsins svo vitað sé.
Allt veltur á því að veikin
uppgötvist strax, svo að unnt
verði að koma í veg fyrir
útbreiðslu hcnnar á fyrstu
stigurn. Best er þó vitanlega, að
afstýra því að veikin berist inn í
landið. Hættan er meiri en áður
hefur verið vegna meiri
samgangs og samskipta okkar
við önnur lönd. Þess vegna
þurfa allir að vita um smitleiðir
og helstu einkenni veikinnar.
Brýnt er að umráðamenn
búfjár láti strax vita um öll
grunsamleg einkenni til
héraðsdýralæknis eða embættis
yfirdýralæknis. Skvlda hvflir á
dýralæknum og öllum
einstaklingum í þessum efnum
en þó mest á eigendum og
umráðamönnum. Vakni grunur
um gin- og klaufaveiki mun
dýralæknir strax athuga
aðstæður án kostnaðar fyrir
eiganda.
SMITLEIÐIR
Veikin berst með ýmsu móti
milli staða og landa, til dæmis
með dýrum og dýraafurðum
sem ekki hafa fengið næga
hitameðhöndlun svo sem kjöti
og mjólkurafurðum. Öll
matvæli frá sýktum löndum eru
varasöm. Veiran getur borist
með fólki, einkum með skóm og
hlífðarfötum, en fólk getur
einnig borið veiruna í sér. Þeir
sem verið hafa á smituðuin
svæðum og andað veirunni að
sér geta borið hana í nefinu og
dreift smiti í allt að fimm daga.
Vitað er að veiran hefur
borist með fuglum og vindi
milli bæja og jafnvel milli
landa. Dýr sem sýkjast eru
klaufdýr fyrst og fremst:
Nautgripir, kindur, svín og
geitur, villt klaufdýr (hreindýr)
en einnig rottur. Sýkja má ýmis
tilraunadýr. Hross sýkjast ekki.
Gæludýr geta borið smit.
Smituð dýr dreifa veirunni
áður en þau veikjast sjálf. Fólk
getur veikst en það er mjög
sjaldgæft og er ekki alvarlegur
sjúkdómur. Ruglið ekki þessari
veiki saman við barnasjúkdóm
með sama enska nafni.
EINKENNI
Byrjunareinkenni í
nautgripum eru hár hiti,
lystarleysi, devfð, stirðleiki í
hreyfingum. Blöðrur mvndast í
munni, á fótum, milli klaufna
og við klauflivarf og oft á
spenum. Froðukenndir
slefutaumar fara frá munni.
Hjá svínum ber mest á deyfð og
lystarleysi, krömpum og
skyndilegri helti. Blöðrur sjást
oft á trýni. Hjá sauðfé og
geitum ber mest á lystarleysi og
helti. Einkenni hjá þeim geta
verið mjög væg. Á því hafa
ýmsir farið flatt í Bretlandi
síðustu vikurnar og ekki tekið
eftir einkennum í sauðfé.
Veikin hefur þess vegna náð að
breiðast út mun meira en ella
og hefur nú (20. mars) fundist á
um fjögur hundruð bæjurn, vítt
og breitt um landið. Auk þess
hefur veikin nú verið staðfest í
Frakklandi, í HoIIandi og
Irlandi og gæti fundist víðar.
Blöðrur sjást ekki alltaf í
munni kinda en finnast þá á
bitgómi og stundum á tungu.
Hjá hreindýrum er veikin enn
vægari. Blöðrur sjist varla við
klauflr þeirra.
Tilkynnið allt sem gæti
skiptir máli til að verjast
veikinni. Nánari upplýsingar
fást hjá undirrituðum.
Sigurður Sigurðarson
dýralæknir s: 852-1644,
Sigurður Örn Hansson
dýralæknir s: 560 9784.
Ur Milraiinum Rannsðknastofnun-
ar landbúnaOarins sumariO 2000
Fimmfi hluli: Sveppasjúkdúmur I korni
I þessari grein er sagt frá tveimur
tilraunum, gerðum sumarið 2000,
með tiðun gegn sveppnum augn-
flekk, en hann herjar á bygg bæði
hérlendis og erlendis. Einnig er
fjallað um tjón sem hann gæti
valdið hérlendis og bent á leiðir til
að verjast honum.
Sjúkdómar í korni
I grannlöndunum eru flestar kom-
tegundir hinir mestu pestargeml-
ingar og sjúkdómar koma víða við
sögu í komrannsóknum. Hérlendis
erum við að mestu laus við þessa
vanheilsu og einungis einn
sjúkdómur finnst sem veldur tjóni.
Við höfum kosið að nefna hann
augnflekk (norska; grá pjeflekk,
sænska; sköldflacksjuka).
Sjúkdómnum veldur sveppurinn
Rynehosporium secale.
Augnflekkur berst milli landa
með sáðkorni
Smit getur borist með sáðkorni og
fer þá leið milli akra og milli
landa. Sáðkorn sem er verslunar-
vara er skoðað með tilliti til smits.
Finnist smit að einhverju marki er
sáðkornið dyftað (bæsað) með
sveppaeitri. Eitt og eitt kom ber
samt smitið og þannig er það alltaf
á ferðinni.
Ekkert sér á smitaðri plöntu
meðan hún er í vexti en
sveppþræðirnir váxa upp stöngul-
inn og út í blöðin. Fljótt eftir skrið
fara að koma blettir á blöð, svo
stöngul og jafnvel títu. Blöðin
visna smám sarnan og detta af. A
þessu stigi dreifir sveppurinn
gróum sínum yfir akurinn. Það á
þó aðeins að geta gerst þegar sam-
an fara votviðri og hlýindi. Þetta
virðisl gerast árlega sunnanlands
og vestan en sjaldnar og þá í
smáurn stíl fyrir norðan.
Byggyrki eru misnæm fyrir
augnflekk. Sexraðabygg er að öllu
jöfnu næmara en tvíraðabygg og
Arve er til dæmis alveg varnar-
laust. Það skýrir að hluta hvers
vegna ekki er hægt að rækta
sexraðabygg syðra. Erlendis hefur
fundist ónæmi gegn sjúkdómi þes-
sum. Norska sexraðayrkið Lavr-
ans, sem hér hefur verið í tilraun-
um í tvö ár, er að mestu ónæmt.
Lavrans á því frekar erindi á
Suðurland en önnur sexraðayrki.
Hálmurinn smitar í akrinum
Smitið lifir veturinn í hálmi í
ökrum og safnast upp þegar kom
er ræktað á sama stað ár eftir ár.
Hve ört það gerist hér á landi er
ekki vitað en vafalaust er mikill
munur milli landshluta. Á Korpu
varð akur til dærnis ekki full-
smitaður fyrr en á fjórða ári.
I sumar er leið voru gerðar
Augnflekkur á byggblöðum.
tvær tilraunir með úðun gegn
augnflekk, fyrst og fremst til þess
að meta það tjón sem hann getur
valdið. Önnur var gerð á Þorvalds-
eyri á fyrsta árs akri, sem því var
ósmitaður, og hin á Korpu á
fimmta árs akri þaulsmituðum. Á
báðum stöðum fór smit um allt. Á
Korpu smitaðist kornið sem
smáplöntur af snertingu við hálm
fyrra árs en á Þorvaldseyri
smitaðist það ekki fyrr en gró fóru
að fjúka seint í júlí. Smitunin á
Þorvaldseyri virtist ekki gera korn-
inu mein og úðun skipti þar ekki
máli. Aðra sögu var hins vegar að
segja frá Korpu.
Tilraun á Korpu í smituðum akri
I tilrauninni á Korpu voru fjögur
yrki, öll næm fyrir augnflekk.
Helmingur reitanna var úðaður
fyrir skrið með kerfisvirku sveppa-
eitri sem plantan tekur upp og
drepur sveppþræði innan
plöntunnar. Hinn helmingurinn var
látinn ósnertur. Uppskerumæling-
ar eru sýndar í 1. töflu.
Um miðjan ágúst voru 70-80%
af blöðum sviðnuð af plöntum í
reitum sem ekki voru úðaðir en öll
voru blöðin græn í úðuðum reitum.
1 síðustu viku ágúst gerðist svo
nokkuð sem enginn átti von á. Þá
gjörféll kornið í sýktu reitunum og
leit út eins og það hefði lent undir
valtara. Kom í úðuðum reitum
stóð aftur á móti eins og ekkert
hefði í skorist. Þetta sést á 2.
mynd. Sveppþræðirnir í stönglin-
um hafa skemmt hann innan frá og
axið velt plöntunni um koll þegar
það fór að þyngjast.
í 1. töflu sést að úðun hefur
skilað 15% uppskeruauka. Þetta er
fyrsta mæling á tjóni af völdum
augnflekks hérlendis.
Hvar er hœtta á tjóni?
Skilyrði til þess að sveppurinn
dreifist eru fyrst og fremst fyrir
hendi sunnanlands og vestan eins
og áður segir. Samt sem áður ætti
hann ekki að valda tjóni þai' sem
korn er ræktað í sáðskiþjum við
gras. Smit í ökrum hverfljif þegar
hálmurinn rotnar.
Augnflekkur gæti oráH&rfiður
viðfangs þar sem korn erfæktað ár
eftir ár á stómm svæðum. Þannig
hagar til dæmis til í Vindþfiimum í
Skagafirði og Miðgerði íj&yafirði.
Þar hefur sveppurinn ieÓn ekki
dreift sér að marki þótt Kann hafi
fundist og má sjálfsagt þiÉíka það
norðlensku þurrviðri. 1
Hvað er til varnu&fk
í fyrsta lagi má eyða ■ með
sáðskiptum. í öðru lagiaBjtdraga
úr því með því að hirðafHpúnn. í
þriðja lagi má úða gegn írappnum
eins og jafnan er "%ert í
grannlöndunum. Rétt er að draga
eins lengi og hægt er að nota eitur-
efni í kornrækt. Engu, að síður
munum við gera tilraun rneð það á
Korpu í sumar og munum eiga
tilbúnar leiðbeiningar um úðun eft-
ir ár. I fjórða lagi leggjum við kapp
á að bæta ónæmi gegn augnflekk
inn í nýjustu byggyrkin okkar.
1. tafla. Tilraun meö úöun gegn augnflekk á Korpu 2000.
Uppskera, hkg þe/ha ekki úðað úðað Hlutfall, úðað/ekki úðaö
Arve (6r) 27,4 35,3 129
Olsok (6r) 35,1 36,7 105
Súla (2r) 33,2 38,4 116
Filippa (2r) 31,8 36,5 115
Meðaltal 31,9 36,8 115
Úðunartilraun á Korpu haustið 2000. Reitirnir eru í fjórum röðum fyrir
miðri mynd. Kornið stendur eins og ekkert hafi í skorist í úðuðum reitum
en liggur marflatt i hinum.