Bændablaðið - 28.09.2004, Blaðsíða 6

6 Þriðjudagur 28. september 2004
Upplag: 12.000 eintök
Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti.
ISSN 1025-5621
Bændablaðið
Málgagn bænda og landsbyggðar
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjölmargra
annarra er tengjast landbúnaði. Bændablaðinu er dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en
þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 5.200 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.250.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 - Fax: 552 3855 - Kt: 631294-2279 Ritstjóri: Áskell Þórisson (ábm.)
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason, blaðamaður: Sigurdór Sigurdórsson
Netfang blaðsins er bbl@bondi.is
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins
Næstu blöð!
okt.
12. 26.
nóv.
9. 23.
Frestur til að panta stærri auglýsingar er
á hádegi miðvikudag fyrir útkomu. Smá-
auglýsingar þurfa að að berast í síðasta
lagi fyrir fimmtudag fyrir útkomu.
Þrjátíu þúsund börn deyja á
ári vegna þess að þau fá vont
vatn og ónógan mat
Jón Ormur Halldórsson
stjórnmálafræðingur ritaði grein
í Fréttablaðið fyrir skömmu. Jón
sagði í upphafi greinarinnar:
"Ellefta september árið 2001
dóu þrjátíu þúsund börn úr
fátækt. Fáir tóku eftir þessum
dauðsföllum aðrir en foreldrar,
systkini og nágrannar þessara
barna. Tala hinna látnu er þó vel
þekkt. Enginn dagur líður svo á
þessari jörð að ekki deyi
eitthvað í kringum þrjátíu
þúsund börn af þeirri ástæðu
einni að foreldrar þeirra eru
fátækt fólk sem hvorki hefur
aðgang að hreinu vatni né
sæmilegri fæðu fyrir börnin sín.
Þennan sama daga dóu líka þrjú
þúsund saklausir menn vegna
hryðuverka í New York. Sá
atburður breytti heiminum. En
þó ekki fyrir alla. Og ekki til
hins betra. Frá því árásin var
gerð á New York hafa um það
bil þrjátíu milljónir barna dáið
úr fátækt. Tíu þúsund sinnum
fleiri en dóu í árásinni fyrir
þremur árum. Og að minnsta
kosti ein til tvær milljónir
manna til viðbótar hafa dáið
vegna stríðsátaka sem fáir taka
eftir vegna þess að þau eru ekki
inni á dagskrá heimsmálanna
sem í þrjú ár hefur verið mótuð
af stríðinu gegn hryðjuverkum.
Og enn aðrar milljónir manna
hafa dáið úr sjúkdómum sem
auðvelt hefði verið að lækna þá
af fyrir lítið brot af þeirri
upphæð sem stríðið í Írak er
búið að kosta."
Sykurinn hækkaði
Rétt er að fólk viti að að
verð á sykri þrefaldaðist í
Eistlandi við það að landið varð
aðili að ESB. Aðalumræðuefni
almennings í vor - áður en
landið fékk inngöngu - var
hvort búið væri að kaupa sykur
til sultugerðar í haust og hve
mikið.... Fólk bókstaflega
hamstraði sykur á gamla
verðinu.
Fleiri mjaltaþjónar á
Vestfjörðum en á Írlandi
Frændur okkar Írar eru ekki
mjög ginnkeyptir fyrir
tækninýjungum og sjá t.d. ekki
mikinn tilgang í fjárfestingu á
mjaltaþjónum. Þannig eru
aðeins tveir mjaltaþjónar
starfræktir á Írlandi eftir því
sem næst verður komist. Alls
hafa verið keyptir fimm til
Írlands en þremur var skilað
aftur. Kannski er það engin
furða þar sem
mjólkurframleiðsla þeirra er
mest megnis af beit og nýting
mjaltaþjóna við þær aðstæður
vandasamari en við innifóðrun.
GJ.
10% drekka mjólk með
skyndibitum
Í síðustu viku gerði LK “ör-
skoðanakönnun” sem náði til
100 þátttakenda á Hvanneyri og
í Borgarnesi. Fjórar spurningar
voru lagðar fyrir viðmælendur
og spurt um mjólkurdrykkju
með pönnukökum, pizzum,
hamborgurum og með kvöld-
mat. Niðurstöður þessarar
könnunar benda til þess að um
10% drekka mjólk oft eða alltaf
með skyndibitanum, 75% með
pönnukökum og 44% með
kvöldmatnum.
Fyrir um aldarfjórðungi tókust bændur á við
framleiðslutakmarkanir í meginbúgreinum
sínum, nautgriparækt og sauðfjárrækt.
Offramleiðsla í þeim greinum var verkefni
sem ráðist var þá gegn af krafti. Við rifjum
hér ekki upp alla þá erfiðleika sem það
kallaði yfir stéttina. Sú saga er ekki
viðfangsefni hér, heldur að líta til hvaða
bjargráð menn fundu á þeim tíma. Horft var
til m.a. loðdýraræktar, fiskeldis og ferða-
þjónustu. Hér verður ekki fjölyrt um hvernig
fór með fiskeldið. Loðdýraræktin hefur átt
sína djúpu dali og ekki reynst það mikla
bjargráð sem ætlað var. En hún á sér mögu-
leika og ef vel tekst til við að koma fótum
undir búrgreinina þá á hún mikla möguleika
á að verða verulega stór búgrein og byggða-
stoð. Til þess þarf þolinmæði og samstöðu.
Samstöðu þeirra sem stunda greinina og geta
unnið sig sameiginlega upp, þolinmæði
þeirra, sem leggja fram aðstoð við greinina,
til að hafa úthald í að bíða eftir að sjá
árangur. Loðdýrabændur standa einmitt í
miðjum verkum í þeim efnum. Vaxtamögu-
leikar loðdýraræktarinnar eru miklir, enda
byggir greinin á möguleikum erlendra
markaða.
Óhætt er að segja að fáir hafi fyrir fram
gert sér grein fyrir hversu öflug ferða-
þjónusta á vegum bænda gæti orðið. Við
sjáum víða glæsileg fyrirtæki í ferðaþjón-
ustu. Víða er ferðaþjónusta í sveitum orðin
stórrekstur og í raun mjög mikilvæg í um-
hverfi sínu. Vaxtamöguleikar hennar eru
enn miklir. Með vaxandi frítíma fólks og
ferðalögum skapast sífellt ný tækifæri, ásamt
því að straumur erlendra ferðamanna skiptir
miklu máli, þannig að ekki þarf eingöngu að
treysta á innlendan markað. Hestamennskan
og ferðatengd hestamennska gegnir þar stóru
hlutverki. Víða eru komnir miklir hesta-
búgarðar og þjónustu við hestafólk.
Það sem kannski hefði þótt ólíklegt fyrir
aldarfjórðungi er að tækifæri framtíðannar
fælust í jarðrækt, þ.e. kornrækt, og sauðfjár-
rækt. Kornrækt hefur vaxið hratt á undan-
förnum árum. Nú framleiða bændur sífellt
stærri hluta af fóðurbyggi sem þeir nota.
Helsta verkefni í kornrækt nú er að efla
möguleika á afsetningu framleiðslunar, koma
þarf á fót virkum markaði fyrir bygg til
fóðurs. Takist slíkt er hægt að leysa úr
læðingi mikla vaxtarmöguleika kornræktar-
innar. Annars konar kornrækt er einnig hægt
að binda verulegar vonir við. Það er
kornrækt til lyfjaframleiðslu. Líftæknifyrir-
tækið ORF hefur þróað aðferðir til að fram-
leiða í byggplöntunni lyfvirk efni og vinna
það úr henni aftur til lyfjagerðar. Þessir
ferlar eru þekktir. Möguleikar á slíkri
ræktun hér eru gríðarmiklir. Og ekki aðeins
í ræktunni sjálfri, heldur og vinnslunni sem
skapa mun mörg störf. Lyfjaiðnaðurinn, í
allri sinni stærð, gæti sannarlega breytt miklu
fyrir kornrækt og í jarðrækt á Íslandi.
Eins og verða vill takast hér á sjónarmið
áræðni og framsækni annars vegar og
varúðar hins vegar þegar byltingarkennt
verkefni eins og þetta er á ferðinni. Hér skal
fagnað þeirri nýju þekkingu sem hér er á ferð
en um leið tekið undir það að fara þurfi
varlega í þessum efnum.
Sauðfjárræktin á sér einnig möguleika á
erlendum mörkuðum. Það hefur markaðs-
starf erlendis á undanförnum árum sýnt. En
þar, eins og með loðdýraræktina og fleiri
búgreinar, verðum við að hafa úthaldið í lagi.
Nú ríður á að enginn bregðist. Næstu ár geta
breytt miklu í þessum efnum. Skorti okkur
samstöðu og úthald nú gætum við misst af
verulegum tækifærum.
Af öllu þessu sögðu eru það þær búgreinar,
sem huga að erlendum mörkuðum, sumar á
grundvelli sérstöðu sinnar, þær búgreinar
sem eru að vaxa í dag og eiga mikla
vaxtarmöguleika. Tækifærin kunna að
leynast víða, það er okkar að finna þau.
H. B.
Leiðarinn
Smátt
og stórt
Hvar felast tækifærin?
Fyrir nokkru var stjórnarformaður
Sambands bænda í Bandaríkjunum, National
Farmers Union, David Fredrickson, á ferð í
Noregi. Bondebladet í Oslo átti þá viðtal við
hann og fer útdráttur úr því hér á eftir.
Ég tel engan vafa á því, sagði David
Fredrickson, að bandarískir bændur hafi ekki á
síðari árum verið áhyggjufyllri en nú yfir
afleiðingum alþjóðavæðingarinnar og stöðu
alþjóðaviðskipta með búvörur, eftir síðustu
niðurstöðu WTO-viðræðnanna.
Núverandi stefna í málefnum
landbúnaðarins, að auka látlaust framleiðsluna
og draga úr kostnaði, mun aðeins leiða til þess
að sífellt fleiri bandarískir bændur gefast upp.
Alþjóða viðskiptastofnunin, WTO, er ekki að
vinna fyrir bændur. WTO hefur einungis áhuga
á lægra verði á matvælum. En hver er hagur
bænda af því að framleiða heimsins ódýrustu
búvörur? Það leiðir ekki til annars en að þeir
koma öðrum bændum á vonarvöl og verða svo
sjálfir gjaldþrota í kjölfarið.
Viðskiptasamningar WTO hafa þjónað
hinum fjölþjóðalegu matvælafyrirtækjum, ekki
bændum, neytendum eða hinum fátæku, sagði
David Fredrickson. Í Bandaríkjunum ráða
fjögur stærstu sláturfyrirtækin yfir meira en
80% af nautgripaslátruninni og hið sama gildir
um viðskipti með sojabaunir. Þá eru 62% af
hveitimarkaðnum í höndum fjögurra fyrirtækja.
Fimm stærstu verslanakeðjurnar juku hlutdeild
sína í smásöluverslun með matvæli í
Bandaríkjunum úr 24% árið 1997 í 42% árið
2000.
Tíu fyrirtæki ráða yfir 85% af
heimsmarkaðnum með jurtavarnarefni. Í
ofanálag eru þessi fyrirtæki að auka samstarf
sitt eða sameinast öðrum fyrirtækjum sem
koma að matvælaframleiðslu og dreifingu
matvæla. Með slíku samstarfi og sameiningu fá
þessi fyrirtæki vald yfir öllum ferlinum. Óháðir
framleiðendur komast þar hvergi að.
Eitt dæmi, sem David Fredrickson nefndi,
var kjúklingaframleiðslan í Bandaríkjunum.
Kjúklingabóndinn leggur til landrými,
framleiðsluaðstöðuna og vinnuna en að öðru
leyti er hann verktaki hjá fyrirtækinu sem
kaupir afurðirnar og verður að framfylgja
fyrirmælum þess. Samkvæmt samningi
fyrirtækisins og bóndans þá á bóndinn ekki
fuglana og fyrirtækið leggur honum til fóðrið
og hann fær greitt samkvæmt samningi en ekki
markaðsskráningu. Hann ber hins vegar ábyrgð
á framleiðslunni og hugsanlegum skaða á
umhverfinu. Bóndinn fær greitt fast verð á fugl
ef framleiðslan fullnægir skilyrðum og ef
kaupandinn segir ekki upp samningnum.
Fyrirtækin hafa ekki aðeins öll ráð
bóndans í hendi sér. Þau hafa einnig mikil ítök
í samningaviðræðum innan WTO. Það fer
ekkert leynt að hin stóru fjölþjóðlegu fyrirtæki
gegna miklu hlutverki þegar Bandaríkin ákveða
stefnu sína í alþjóðaviðskiptum með búvörur,
bæði hvað varðar hvaða mál komast þar á
dagskrá sem og um niðurstöður viðræðnanna. Í
mínum huga er það ljóst, sagði David
Fredrickson, að það eru fjölþjóðafyrirtækin og
keðjur matvælafyrirtækja sem einkum hagnast
á alþjóðavæðingunni. Hann skorar á sérhvert
land að innleiða samkeppnisreglur þar sem öll
viðskipti eru gegnsæ og eðlileg samkeppni fái
að njóta sín. (Bondebladet nr. 26-27/2004)
Bandarískir bændur áhyggjufullir yfir
þróun í alþjóðaviðskiptum með búvörur