blaðið - 30.11.2005, Qupperneq 27

blaðið MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 2006
í dag hafa foreldrar jafnan rétttil þess að vera heima með börnum sínum fyrstu mánuði
æviskeiðs þeirra.
Feðraorlofs-
byltingin
Fólk gerir sér kannski ekki nœgilega mikið
grein fyrir því hversu stutt er síðan feður
fengujafnan rétt við mæður tilþess að sinna
börnum sínum í upphafi œviskeiðs þeirra
og vera viðstaddir þegar að þau stíga sín
fyrstu spor út t tilveruna. Blaðið kynnti sér
feðraorlofið og hverju það hefur skilað.
Lögin um feðraorlof voru sett fyrir
fimm árum síðan. Þau lengdu
fæðingarorlof á íslandi úr sex
mánuðum í níu mánuði. Þessir níu
mánuðir skiptast þannig að hvert
foreldri hefur sjálfstæðan rétt til
þess að taka þrjá mánuði hvert og
og síðan er sameiginlegur réttur á
þremur mánuðum til viðbótar sem
annað foreldrið getur tekið sem heild
eða foreldrarnir skipt með sér. Á
meðan foreldrarnir eru í leyfi þá eiga
þeir rétt á 80% af launum sínum og
greiðast þau úr fæðingarorlofssjóði
sem er rekin af Tryggingarstofnun
ríkisins og er að mestu
fjármagnaður með tryggingargjaldi
sem atvinnurekendur greiða. Þá er
það á ábyrgð félagsmálaráðuneytis
að tryggja að sjóðurinn hafi alltaf
nægilegt fjármagn til að geta staði
við skuldbindingar sínar. Áður en
að sá sjóður var settur á laggirnar
höfðu feður afar takmarkaðan rétt
til feðraorlofs. Áður en lögin um
feðraorlof tóku gildi þá gátu feður
tekið fæðingarorlof í tvær vikur
eftir fæðingu barns síns. Þeir höfðu
þá rétt á því að fá greitt 33.684
krónur í þann tíma. Að frádregnum
sköttum er sú upphæð i kringum
20.000 krónur. Því heyrði það til
undatekninga ef feður voru mikið
heima hjá börnum sínum á fyrsta
aldursári þeirra.
Lögin vernda störf fólks
Ráðningarsamband milli
starfsmanns og vinnuveitanda helst
óbreytt í fæðingar- og foreldraorlofi.
Starfsmaður hefur fullan rétt til þess
að snúa aftur í starf sitt að loknu
orlofinu samkvæmt lögum. Sé það
ekki hægt af einhverjum ástæðum
þá á hann rétt á sambærilegu starfi
hjá vinnuveitanda í samræmi
við ráðningarsamning. Þá segir í
lögunum að óheimilt sé að segja
starfsmönnum upp störfum vegna
þess að viðkomandi hefur tilkynnt
um fyrirhugaða töku fæðingarorlofs
nema að gildar ástæður fylgi
uppsöginni og þarf þá að rökstyðja
hana ítarlega og skriflega. Því er
Ijóst að réttur feðranna til að taka
þetta orlof er vel varin í lagalegum
skilningi. Að auki eru engin skilyrði
sett um vinnuframlag foreldris á
innlendum vinnumarkaði fyrir
réttinum til fæðingarorlofs því að
rétturinn til þess að taka sér hlé
frá vinnu helst alveg óháð því hvort
að foreldrið hafi unnið sér inn rétt
til greiðslna á meðan að á orlofinu
stendur.
9 af hverjum 10 nýta sér orlofið
Nær allir íslenskir feður nýta
í dag rétt sinn til þess að taka
fæðingarorlof. Árni Magnússon,
félagsmálaráðherra, sagði á
málþingi á vegum velferðarnefndar
Norðurlandaráðs í síðustu viku að
hátt í 90% feðra nýti sér þriggja
mánaða leyfin þó að enn sem
komið nýti mæðurnar í lang
flestum tilvikum sameiginlega
fæðingarorlofsréttinn. Þessi
jákvæðu viðbrögð karla endurspegla
greinilega vilja þeirra til þess að
koma meira að uppeldi afkvæma
sinna á fyrstu árum æviskeiðs þeirra
enda hafa þeir nýtt sér feðraorlofin
í þessum mæli alveg frá fyrsta ári
sem að lögin voru sett. Því er óhætt
að segja að feðraorlofin hafi ollið
byltingu í íslensku samfélagi.
t.juliusson@vbl.is