blaðið - 27.03.2006, Blaðsíða 16

MÁNUDAGUR 27. MARS 2006 blaðið
16 i
Elstu trén í Reykjavík yfir hundraö ára
Lítið skjól, skortur á áburði og ófrjór jarðvegur gerðu rœktun erfiða í höfuðborginni fyrr á tímum.
VTLTU SKJOL A
VERÖNDINA?
MARKISUR
www.markisur.com
mrtemm
Dalbraut 3,105 Reykjavík • Nánari upplýsingar í síma
567-7773 og 893-6337 um kvöld og helgar

Z E D R U S
persneskar mottur / húsgögn / gjafavörur
Hlíðarsmára 1 i S. 534 2288

Garðrækt á höfuðborgar-
svæðinu hófst í kringum
1880 en það var Christian
Schierbeck, þáverandi landlæknir
sem hóf ræktun matjurta á íslandi.
Vitað er að landnámsmenn
ræktuðu korn en ræktun virðist
hafa fallið niður á miðöldum.
Blaðamaður ræddi við Guðríði
Helgadóttur forstöðumann starfs-
og endurmenntunardeildar Land-
búnaðarháskóla fslands um sögu
garðyrkju á íslandi.
„Christian blöskraði gróðurleysið
á landinu en hann var áhugamaður
um ræktun og hóf ræktun
matjurta en fyrir þennan tíma
hafði matjurtarflóra landsins
ekki verið mjög fjölbreytt. Þær
matjurtir sem voru ræktaðar fyrir
þennan tíma voru kartöflur, rófur,
sólber og rifsber en Christian jók
fjölbreytnina og ræktaði allskonar
káltegundir og breiddi út þekkingu
á matjurtum. Eftir að Christian hóf
matjurtarræktun fór fólk að setja
niður matjurtir í görðum sínum.“
Guðríður segir fslendinga hafa verið
lengi að taka við sér í nýtingu þeirra
jurta sem uxu villt í náttúrunni og
nefnir sem dæmi að ekki sé langt
síðan við fórum að tína sveppi til
matargerðar.
Ræktun gekk illa í byrjun
„f upphafi síðustu aldar var
þéttbýlismyndun að hefjast í
Reykjavík og það var fólki mikið
kappsmál að rækta matjurtir fyrir
sig og sína.“ Guðríður segir að
ræktun á þessum tíma hafi ekki
verið auðveld. „Það var erfitt að
finna skjól, jarðvegurinn var ekki
góður til ræktunar og lítið var til
af áburði. Fyrsta gróðrarstöðin á
íslandi var við hlið lóðarinnar þar
sem Landspítalinn við Hringbraut
stendur nú enþað var Einar Helgason
ræktunarráðunautur sem rak hana.
í kringum 1940 fara gróðrarstöðvar
að spretta upp í Reykjavík og þar
voru sumarblóm, tré og runnar
ræktuð ásamt kálplöntum og
grænmeti.
Þegar leið á öldina fækkaði
gróðrarstöðvum í Reykjavík en þær
voru ýmist lagðar niður eða fluttar
annað vegna þess að rýma þurfti
fyrir nýbyggingum á svæðinu. f
dag eru gróðrarstöðin Mörk og
Ræktunarstöð Reykjavíkur í
Fossvogi einu stöðvarnar sem eftir
eru af þeim upprunalegu.“
Elstu trén eru í miðbænum
Guðríður segir að lengi framan
af síðustu öld hafi verið erfitt að
rækta tré á fslandi og þau tré sem
voru í görðum á þessum tíma voru
innflutt frá Danmörku. „Þegar leið
á öldina hófu fslendingar trjárækt
og ræktuðu tegundir eins og víði,
birki og reynivið en fura og greni
áttu sitt blómaskeið síðar. Guðríður
segir elstu tré Reykjavíkur vera í
miðbænum og bætir við að tré á
horni Vonarstrætis sé líklega meðal
þeirra elstu.“ Elstu garðarnir standa
við Laufásveginn en þeir eru sumir
frá því fyrir aldamótin 1900.
Fyrstu aspirnar komu til landsins
árið 1945 og þrifust vel til að byrja
með. í apríl árið 1963 gerði mikið
hret og þá féll hitastig um 20
gráður á skömmum tíma. Þetta
hafði það í för með sér að aspirnar
sprungu eftir endilöngu og drápust
í stórum stíl. Þetta var mikið áfall
fyrir ræktunarfólk en í kjölfarið
voru fluttar inn aspir sem þoldu
hitabreytingar betur.“ Guðríður
segir mismunandi gerðir aspa henta
fyrir hvern landshluta vegna þess að
veðurfar sé ólíkt eftir landshlutum.
„Til að byrja með var öspin
gróðursett þétt vegna þess að
menn gerðu sér ekki grein fyrir því
hversu stór hún yrði. Einn stór galli
á öspinni eru rætur hennar sem
liggja grunnt í jörðinni og geta sent
frá sér sprota. Rætur asparinnar
geta orðið mjög stórar og geta
sprengt upp malbik og rör en þetta
er leið asparinnar til að leita sér að
næringu. Þar sem fleiri en ein ösp
standa saman ná rætur þeirra oft að
vaxa saman og deila því æðakerfinu.
Þetta getur haft þær afleiðingar að
ef ein ösp er drepin drepast þær sem
eru næstar.
Gömul og fágæt tré eru friðuð
Tré í ákveðinni hæð og af ákveðinni
tegund eru friðuð. Þessi tré má ekki
höggva og er gamall hlynur dæmi
um trjátegund sem er vernduð.“
Guðríður segir að garðrækt hafi
hafist á svipuðum tíma á Akureyri
og í Reykjavík en ræktunarskilyrði
eru að mörgu leytibetri fyrir norðan
þar sem kalt er á veturna og hlýtt á
sumrin. „Þessi veðurskilyrði eru
ekki ósvipuð meginlandsloftslagi
sem trén rekja uppruna sinn til
og hentar því betur til ræktunar
þeirra.“
hugrun@bladid.net