Bændablaðið - 07.06.2005, Blaðsíða 16

16 Þriðjudagur 7. júní 2005
Sveitirn-
ar vantar
vöru-
merki
„Íslenska sveit-
in á ekki nógu
mörg vöru-
merki. Fáir
bóndabæir eru
frægir, nánast
enginn bóndi er
landsþekktur
fyrir framleiðslu
sína. Þetta þarf
að breytast. Matarástin dregur
mann ekki á afskekkt horn lands-
ins og blómleg héruð selja of mik-
ið af pylsum og borgurum. Ferða-
þjónusta, gönguferðir, matur, úti-
vist, saga, allt þetta mun renna
saman í framtíðinni sem grund-
völlur sveitarinnar,“ segir Andri
Snær Magnason rithöfundur.
Andri segir að íslenska land-
búnaðarkerfið sé greypt í skipu-
lagshyggju. Bóndinn geti ekki
hækkað verðið á vörunni með því
að skapa ímynd, selja fjallið sitt
eða söguna. „Allt sem við kaupum
er bara ímynd. Þetta er að breytast,
mun breytast og verður meiri bylt-
ing en menn gera sér grein fyrir.
Sveitin mun hafa þörf fyrir fleiri
tegundir af þekkingu og störfum
mun fjölga. Þá munu bændur líka
komast í betra samband við að
ímynd landsins eru hrein verðmæti
og kannski sjá að stóriðjustefnan
er hrein ógnun við hana. Skóg-
ræktin er því miður í of miklum
mæli atvinnubótavinna.“
Aðspurður um tengsl sín við
íslenskar sveitir segir Andri Snær
að leikrit byggt á bók hans, Bláa
hnettinum, hafi verið sett upp á
Brún í Borgarfirði. Hann borði
smjör, lambakjöt, skyr, drekki
mjólk, borði ost, sé áskrifandi að
lífrænu grænmeti frá Akri í Bisk-
upstungum - kirsuberjatómatar
þaðan klárast á korteri. Gulræturn-
ar séu algert lostæti.
„Þú ert það sem þú étur svo ég
er íslenska sveitin, fyrir utan eitt-
hvað af kaffi, sykri og brauðmeti,“
segir Andri Snær Magnason.
Ímyndin að breytast
Ímynd sveitanna er að breytast
hratt og sífellt fleiri sjá fegurðina í
þeim lífsstíl sem felst í því að búa
í sveit. Um leið verður stórborgar-
bragurinn meira
áberandi í
Reykjavík. Þetta
segir Brynja
Þorgeirsdóttir,
fréttakona á
Stöð 2, sem sak-
ir áhuga á hesta-
mennsku stund-
aði síðasta vetur
fjarnám á
Hvanneyri í
völdum fögum.
„Ég sé því
fyrir mér enn
fleiri flytjast í
sveitir landsins
og raunar er
þegar að eiga
sér stað hljóðlát bylting, til dæmis
meðal hestamanna sem sífellt
fleiri kaupa sér jarðir eða land-
skika í sveitunum. Ekki eru allir
endilega með fullan búskap, held-
ur eiga viðskipti við bændur á
bæjum í kring, öllum til hags-
bóta.“
Sem barn var Brynja í sveit á
Syðstu- Fossum í Borgarfirði og
kveðst enn í tengslum við það
yndislega fólk sem þar býr. „Í
gegnum hestamennskuna hef ég
tengsl við marga bæi og lands-
svæði og það er framtíðardraumur
minn að setjast að í sveitinni. Það
er algjörlega nauðsynlegt fyrir alla
krakka að vera í sveit til að skilja
stærra samhengi hlutanna. Án þess
að kynnast sveitalífinu er æskan
fátækari,“ segir Brynja Þorgeirs-
dóttir.
Hektarar
undir hestana
„Fólk nú á dögum sækir mikið út í
sveitirnar þar sem margir eiga sér
athvarf til þess að stunda hesta-
mennsku, sinna skógrækt og fleiru
slíku. Hefðbundinn búskapur er á
undanhaldi. Sjálf tel ég þessa þróun
á margan hátt góða, með þessu nær
fólk í þéttbýlinu þeim tengslum við
landsbyggðina sem hafa verið á
undanhaldi eftir að krakkar hættu
að fara í sveit á sumrin,“ segir
Margrét Tómasdóttir, hjúkrunar-
fræðingur og skátahöfðingi Íslands.
Sem barn og unglingur dvald-
ist Margrét á sumrin suður með
sjó: hjá móðurömmu sinni og -afa
á Hvalsnesi á Miðnesi. „Á þeim
tíma var þar all-
nokkur kúabú-
skapur og trillu-
útgerð, þar sem
róið var úr svo-
nefndri Burst-
húsavör í
Hvalsneshverfi.
Sveitastörfunum
í Miðnesi fylgdi
því ekki aðeins
að reka kýrnar
og aðstoða við
önnur bústörf -
heldur einnig að
vinna í fiski.
Þarna tíðkaðist
að sólþurrka og
salta fisk á sjáv-
arkambinum.
Margir komu einnig til að skoða
gömlu hlöðnu steinkirkjuna í
Hvalsnesi og það kom oft í hlut
okkar krakkanna að sýna ferða-
mönnum hana. Því kynntist mað-
ur þarna bæði sveitabúskap, vann
í fiski og sinnti ferðaþjónustu,“
segir Margrét og hlær.
Margrét segist enn halda
ágætum tengslum við Hvalsnes
því jörðin sé í eigu foreldra henn-
ar og afkomenda þeirra. „Nú er
fjölskylda mín svo komin á kaf í
hestamennsku sem aftur gefur
okkur ágæt tengsl við sveitna.
Við höldum hross hér í bænum,
en eigum sumarbústað austur í
Holtum þar sem við erum líka
með nokkra hektara undir hest-
ana.“
Sóknarfærin felast í
fjölbreytni
„Að mínum dómi felast sóknar-
færi íslensks landbúnaðar í fjöl-
breytni. Sumir eiga að vera með
kýr, aðrir með ferðaþjónustu og
svo framvegis. Þróunin er í þessa
átt en það eru enn of margir í
þeirri búgrein sem minnst framtíð
er í - sauðfjárrækt. Streymi fólks er
ekki lengur einstefna úr sveitum á
mölina,“ segir Þröstur Eysteinsson,
þróunarstjóri Skógræktar ríksins.
Hann segir jákvæða þróun að þétt-
býlisfólk kaupi jarðir. Þær séu þá að
minnsta kosti nýttar til sumardvalar
og í sumum til-
vikum skógrækt-
ar.
„Sóknarfæri
sveitanna felast í
því að þéttbýlis-
búar flytji þang-
að og þá yfirleitt
á allt öðrum for-
sendum en til að
stunda hefð-
bundinn land-
búnað. Í mat-
vælaframleiðslu
eru lítil sóknar-
færi til útflutn-
ings. Til þess er
verðlag of hátt
hérlendis miðað við þau lönd þar
sem við getum selt afurðirnar.
Hins vegar er fjöldi tækifæra á
innanlandsmarkaði. Þá eru líka
möguleikar í skógrækt, en nokkrir
áratugir eru í að úr þeim rætist.“
Þröstur býr á Höfða á Héraði,
en hjá Skógrækt ríksins fæst hann
við ýmis mál sem tengjast skóg-
rækt bænda og landnýtingu al-
mennt. Sem barn var hann nokkur
sumur í sveit á Laugabóli í
Reykjadal í Suður-Þingeyjarsýslu
og að hann skuli nú, kominn á
fullorðinsaldur, búa í dreifbýlinu
segir ef til vill eitthvað um hvernig
honum líkaði.
„Þar sem ég var í sveit var og
er skógræktarreitur. Ef til vill þess
vegna finnst mér fullkomlega rétt
og eðlilegt að bændur rækti skóg á
sínum jörðum. Ég held þó að dvöl-
in í sveitinni hafi átt sinn þátt í að
kenna mér að hugsa praktískt án
þess að sleppa draumunum.“
Sveitirnar verða
þéttbýli
„Sveitirnar geta
styrkt sig með
því að laða að
sér fólk sem vill
greiða útsvarið
sitt þangað eða
skapa sér at-
vinnu þar með
einhverjum
hætti. Sumar ís-
lenskar sveitir
stefna í að verða
þéttbýli, aðrar
eru í jafnvægi og
enn aðrar eru að
veslast upp,“
segir Baldur Kristjánsson, sóknar-
prestur í Þorlákshöfn. Hann var í
sveit sem barn og unglingur, auk
þess að hafa ágæt kynni að öðru
leyti við sveitir landsins. Meðal
annars sem sóknarprestur á Horna-
firði og í Þorlákshöfn. Sem sveitar-
stjórnarmaður kveðst hann líka fá
ágæta tengingu við sveitina í Ölf-
usi.
Baldur var á unglingsárum í
sveit í Saurbæ í Dölum. „Það gerði
mér sennilega bæði gott og illt,“
segir Baldur. „Ég kynntist vel fólki
og á annan hátt en þéttbýlið bauð
upp á, bæði skyldum og óskyldum,
ungum og ekki síður þeim sem
eldri voru. Í sveitinni var ekkert
kynslóðabil, allir voru meira og
minna saman alla daga. Sennilega
var þetta ágætt upp á málþroska og
almenna þekkingu manns og til-
finningu fyrir skepnum og mönn-
um. Neikvæða hliðin var auðvitað
sú að ég datt út úr öllum knatt-
spyrnuliðum og á hverju hausti tók
dálítinn tíma að vinna sig aftur inn
í klíkurnar í bænum.“
Hvar liggja möguleikar landbúnaðar og dreifbýlis til vaxtar og viðgangs?
Er blómaskeið íslenskra sveita að renna upp? Bændablaðið spurði nokkra kunna
borgara um viðhorf þeirra til þessa og sömuleiðis um hver tengsl þeirra við
sveitirnar væru.
„Í mínum huga er engin
spurning að útlit og framtíðar-
horfur í íslenskum sveitum eru
mun bjartari nú en fyrir fáum ár-
um,“ segir Steinn Logi Björns-
son, forstjóri Húsasmiðjunnar.
„Fólk hefur almennt betri tekjur
en áður - og margir hafa nýtt það
svigrúm til þess að kaupa sér
landskika úti í sveit. Byrjað þar í
hrossastússi, fyrst í smáum stíl en
svo hugsanlega vindur þetta upp á
sig. Jafnvel með því að fólk flytur
meira og minna í sveitina. Ég
þekki mörg dæmi um slíkt.“
Nákvæmlega þessi þróun seg-
ir Steinn Logi að hafi hækkað
jarðaverð og bændur skynji
þannig meiri verðmæti í eigum
sínum. „Á Reykjavíkursvæðinu
er tilhneigingin sú að þegar fólk
finnur húseignir sínar hækka í
verði þá fer fólk frekar út í fram-
kvæmdir. Við í Húsasmiðjunni
finnum þetta mjög glögglega.
Sama gerist í sveitunum, þegar
jarðaverð hækkar fara bændur
frekar út í framkvæmdir og líta
framtíðina allt öðrum augum. Bú-
seta í dreifbýli er nú svo margfalt
fleiri en að hokra með sauðfé, bú-
skap sem ekki gefur mikið af sér.
Hestamennska
og ferðaþjón-
usta eru til
dæmis greinar í
örum vexti.“
Steinn Logi
var sjö sumur í
sveit í Skál-
holtsvík í Bæj-
arhreppi á
Ströndum. „Ég
fór í maíbyrjun
á hverju vori og
kom ekki í bæ-
inn aftur fyrr en
að loknum rétt-
um. Það sem
kannski stendur
upp úr frá sveitadvölinni er að þar
lærði maður að vinna og bera
ábyrgð,“ segir Steinn Logi.
Framtíðarhorfur eru bjartari
„Þú ert það sem
þú étur svo ég
er íslenska
sveitin,“ segir
Andri Snær
Magnason.
„Það sem
stendur upp úr
frá sveitadvöl-
inni er að þar
lærði maður að
vinna,“ segir
Steinn Logi
Björnsson.
„Ég sé því fyrir
mér að enn fleiri
flytjist í sveitir
landsins,“ segir
Brynja Þor-
geirsdóttir,
fréttakona og
búfræðinemi.
„Ekki lengur
einstefna úr
sveitum á möl-
ina,“ segir
Þröstur Ey-
steinsson.
„Fólk í þéttbýl-
inu nær tengsl-
um við lands-
byggðina,“ seg-
ir Margrét Tóm-
asdóttir, hjúkr-
unarfræðingur
og skátahöfð-
ingi Íslands.
Hér má sjá unga höfuðborgarbúa á leið í Saltvík á Kjalarnesi. Krakkarnir voru á vegum æskulýðsráðs
borgarinnar og Búnaðarfélags Íslands, en erindið var námskeið sem bar heitið „búvinnunámskeið“. Myndin var
tekin laust eftir 1960.
„Í sveitinni var
ekkert kyn-
slóðabil,“ segir
sr. Baldur Krist-
jánsson.
Á leið á
búvinnu-
námskeið