Bændablaðið - 16.05.2006, Blaðsíða 19

19Þriðjudagur 16. maí 2006
Framtíðin
liggur í loftinu
Fjölmiðlafrumvarpið sem kynnt var fyrir
þinghlé en kom ekki til umræðu snýst
ekki bara um eignarhald á fjölmiðlum og
sjálfstæði ritstjórna eins og ætla mætti af
umræðunni sem orðið hefur um það í fjöl-
miðlum. Veigamikill þáttur í því er að
skapa umgjörð utan um dreifingu fjöl-
miðlaefnis á ljósvakanum og þar hafa hin-
ar dreifðu byggðir verulegra hagsmuna
að gæta. Einn megintilgangur frumvarps-
ins er að koma í veg fyrir að íbúar dreif-
býlisins verði hafðir útundan þegar sjón-
varpið, síminn og netið renna saman í eitt
á næstu árum.
Um þann samruna hefur raunar verið rætt
í allnokkur ár án þess að nokkuð gerðist en
nú segja menn að þetta sé að bresta á, að á
næstu 2-3 árum munum við í auknum mæli
sjá samruna síma, sjónvarps og tölvu þar
sem fyrirtæki á markaði munu í auknum
mæli bjóða upp á allt þrennt. Þessi þríþætta
þjónusta sem nú er í boði víða er kallaður
þríleikur (e. triple play). Með samrunanum
felst munurinn á þjónustunni fyrst og fremst
í viðtækjunum sem notuð eru og möguleik-
um þeirra. Þegar fólk er á ferðinni þarf það
að geta hringt og komist í netsamband. Þá er
að færast í vöxt að horft sé á kvikmyndir og
sjónvarp í gegnum farsíma og er slík þjón-
usta í boði nú í sumum löndum Asíu. Í vinn-
unni þarf fólk háhraðasamband fyrir tölvurn-
ar. Þegar fólk er heima að slappa af fyrir
framan sjónvarpið gegnir öðru máli, þar vill
fólk geta sest niður, hvort sem það er að
horfa á bíómynd, ná sér í upplýsingar um allt
mögulegt eða stunda verslun og viðskipti.
Íslensk stjórnvöld hafa sett fram það
markmið að allir eigi þess kost að vera í
sambandi við háhraðanet svo þeir séu gjald-
gengir í upplýsingasamfélaginu. Sturla
Böðvarsson samgönguráðherra hefur farið
um landið og boðað þetta fagnaðarerindi.
Spurningin sem vaknar er hvað átt er við
með háhraðaneti, en um það hefur ráðherra
tjáð sig með frekar óljósum hætti. Skilgrein-
ingin á því getur hins vegar skipt sköpum
um það hvort íbúar til sveita fái raunveruleg-
an aðgang að upplýsingasamfélaginu, sam-
bærilegan þeim sem verður í boði í þéttbýli,
bæði hvað varðar efni og verð.
Aðskilnaður veitnanna
Núna er staðan sú að bændum býðst ein-
göngu netsamband um svokallaðar ISDN+
tengingar sem eru mun hægvirkari og dýrari
en ADSL-sambandið sem hefur farið eins og
eldur í sinu um þéttbýlið. Það dytti engum
heilvita manni í hug að reyna að flytja
bíómynd yfir ISDN-tengingu - það myndi
æra óstöðugan að reyna það þar sem teng-
ingin er ekki ætluð fyrir sjónvarpsefni, auk
þess sem kostnaður við hvert kílóbæti sem
flutt er þannig getur verið allt að tuttugufald-
ur á við ADSL.
Verði frumvarpið að veruleika aukast lík-
urnar á því að hægt verði að loka þeirri gjá
sem hefur verið að myndast á milli þéttbýlis
og dreifbýlis hvað varðar aðgang að net-
heimum og öðrum vistarverum upplýsinga-
samfélagsins. Verði hins vegar ekkert að gert
og markaðslögmálin látin um að stjórna þró-
uninni er hætt við því að dreifðustu byggð-
irnar verði útundan. Við það rýrna lífsgæði
þeirra sem þar búa.
Í frumvarpinu eru nokkur lykilatriði sem
vert er að útskýra áður en lengra er haldið.
Einn af grunnþáttum frumvarpsins er sá
að skilið verði á milli efnisveitna og dreifi-
veitna. Það merkir að annars vegar séu til
fjölmiðlar, sjónvarpsstöðvar og önnur fyrir-
tæki sem framleiða sjónvarpsefni. Hins veg-
ar séu til fyrirtæki sem annast dreifingu
þessa efnis til almennings. Þetta er sérstak-
lega mikilvægt hér á landi því íslenskur
markaður er að mörgu leyti öfgakenndari en
annars staðar staðar þekkist á þessu sviði. Til
skamms tíma var staðan sú að hér voru ein-
ungis tvær stöðvar sendar út á opnum rásum,
Ríkissjónvarpið og Ómega. Hinar stöðvarn-
ar, bæði innlendar og erlendar sem endur-
varpað var um landið, voru allar sendar út í
lokuðum dreifikerfum sem voru í eigu fyrir-
tækja sem í mörgum tilvikum ráku einnig
sjónvarpsstöðvar. Verði frumvarpið að veru-
leika þarf að skilja í sundur rekstur sjón-
varpsstöðva og dreifikerfa.
Skylda og réttur
Reyndar var fyrsta skrefið í þá átt stigið á
dögunum þegar samningar náðust á milli
tveggja helstu keppinautanna um gagn-
kvæma dreifingu sjónvarpsefnis. Þar er í
raun verið að fikra sig inn á svið sem í frum-
varpinu er táknað með hugtökunum flutn-
ingsskylda og flutningsréttur (sjá skýringu
hér til hliðar).
Til þess að skýra þessi hugtök skulum við
taka dæmi af ensku knattspyrnunni sem nú
er einungis í boði hjá Skjánum (sem er í eigu
Símans). Hingað til hefur einungis verið
hægt að verða áskrifandi að enska boltanum
í gegnum Breiðvarp eða ADSL-tengingu
Símans. Eftir að ákvæði fjölmiðlafrum-
varpsins um flutningsrétt verða komin til
framkvæmda getur hvaða dreifiveita sem er
(svo sem dreifikerfi 365 fjölmiðla eða Orku-
veitu Reykjavíkur) farið fram á að fá þetta
efni inn á sitt dreifikerfi og dreift því til
sinna viðskiptavina. Á hinn bóginn getur
Skjárinn farið fram á að fá að dreifa enska
boltanum í gegnum hvaða dreifiveitu sem er.
Þetta breytir því ekki að áskrifendur sem
vilja horfa á enska boltann verða eftir sem
áður að greiða áskriftargjald þeim sem hefur
rétt til að sýna enska boltann hér á landi.
Innheimtan getur svo verið í höndum efnis-
veitunnar eða dreifiveitunnar eftir atvikum.
Flutningsréttur og flutningsskylda er for-
senda þess að sjálfstæð fjarskiptafyrirtæki
sem ekki ráða yfir sjónvarpsefni geti byggt
upp fjarskiptanet í hinum dreifðu byggðum
landsins þar sem áhorfendur eru að kaupa
aðgang að efni en ekki fjarskipti. Til að það
skapist hvati til að byggja háhraða fjar-
skiptanet í dreifbýli verða fjarskiptafyrirtæk-
in að fá rétt til að falast eftir efni í eigu ann-
arra.
Flutningsréttur og flutningsskylda
Í fjölmiðlafrumvarpinu eru sett fram tvö hugtök sem rétt er að skýra.
Flutningsskylda. Í 6. grein frumvarpsins segir: "Útvarpsstöð, sem óskar eftur því að
fá aðgang að almennu stafrænu fjarskiptaneti sem hagnýta má til útsendinga en hef-
ur ekki náð samningum við fjarskiptafyrirtæki um það, getur krafist úrskurðar útvarps-
réttarnefndar … [sem] getur skyldað fjarskiptafyrirtæki til að flytja útsent efni útvarps-
stöðvar" að uppfylltum ákveðnum skilyrðum. Frá þessu er sú undantekning að ekki
má skylda fjarskiptafyrirtæki að flytja dagskrár sem taka upp meira en þriðjung af
flutningsgetu fyrirtækisins.
Flutningsréttur. Á sama hátt getur fjarskiptafyrirtæki krafist úrskurðar útvarpsréttar-
nefndar um flutningsrétt á tilteknu sjónvarpsefni og getur það verið hvort sem er öll
dagskrá ákveðinnar stöðvar eða útsending á tilteknum viðburðum, svo sem íþrótta-
og listviðburðum.
Í báðum tilvikum gildir það að sjónvarpsstöðin verður að vera með staðfestu á Íslandi
og efnið verður einnig að vera íslenskt. Það er því ekki hægt að skylda stöð sem hef-
ur endurvarpsrétt á erlendu sjónvarpsefni til þess að senda það út hjá þeim fyrirtækj-
um sem þess óska.
Ákvæði um flutningsskyldu (á ensku: must carry) eru til í evrópskum rétti og hafa
meðal annars þann tilgang að auðvelda nýjum efnisveitum, sjónvarps- og útvarps-
stöðvum, inngöngu á markaðinn. Þær þurfa ekki að byrja á að koma sér upp dýru
dreifikerfi áður en þær geta hafið útsendingar.
Ákvæðið um flutningsrétt (á ensku: may carry) er minna þekkt og hafa margir erlend-
ir aðilar mikinn áhuga á að fylgjast með hvernig það verður framkvæmt hér á landi.
Uppbygging fjarskiptakerfa sem ná til allra lands-
manna er eitt brýnasta byggðamál samtímans